Marchew siewna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Marchew siewna — właściwości

Marchewka zalicza się do warzyw niskokalorycznych – jej wartość energetyczna to jedynie 41 kcal na 100 g. Składa się głównie z wody, a także niewielkiej ilości węglowodanów (około 10 g na 100 g) oraz śladowych ilości białka i tłuszczów. Dodatkowo marchew dostarcza błonnika pokarmowego (2,8 g na 100 g), który korzystnie wpływa na perystaltykę jelit. Marchewka jest więc idealnym warzywem dla osób na diecie redukcyjnej i dla każdego, kto chce jeść zdrowo i różnorodnie.

Marchew siewna — jak wygląda i skąd pochodzi?

Marchew zwyczajna, marchew siewna (łac. Daucus carota L.) jest rośliną z gatunku selerowatych (łac. Apiaceae), do której należą również pietruszka, seler i seler naciowy, koper, pasternak czy kolendra siewna. Dziko rosnącą marchew można spotkać na terenie Europy i Azji, a także na północy Afryki. W Polsce, tak jak w wielu innych krajach, marchew jest rośliną uprawną, a konkretnie podgatunek Daucus carota subsp. Sativus.

Pierwsze historyczne wzmianki o marchwi pochodzą jeszcze z czasów starożytnych, lecz znana nam pomarańczowa odmiana marchwi to stosunkowo nowy wynalazek. Zawdzięczamy ją Holendrom, którzy wyhodowali ją w XVII wieku. Choć pomarańczowa marchew zdominowała rynek, nadal można kupić różne jej odmiany – od białych i jasnożółtych, przez różowe i purpurowe, po czarne. Co ciekawe, przez wieki to właśnie czarna marchew była uprawiana w Azji, a potem w Europie, nim została wyparta przez odmianę o pomarańczowym korzeniu.

Marchew siewna — działanie, wskazania do stosowania

Korzeń marchwi to źródło licznych witamin, składników mineralnych i związków o działaniu prozdrowotnym. Gdyby spytać kogoś, źródłem jakiej witaminy jest marchew, większość odpowiedziałaby zgodnie, że witaminy A. Zawarty w marchwi beta-karoten (prowitamina A) odpowiada za jej żywy, pomarańczowy kolor, jest też silnym antyoksydantem, który wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, przeciwnowotworowe i antymutagenne. W marchwi znajdują się również takie związki, jak luteina i zeaksantyna, które działają ochronnie na narząd wzroku, a także działający przeciwnowotworowo likopen oraz inne karotenoidy działające antyoksydacyjnie. 

W marchewce obecna jest także witamina C oraz E i K, witaminy z grupy B (tiamina, ryboflawina, niacyna, witamina B6), kwas foliowy, liczne związki fenolowe i flawonoidy, a także związki mineralne zawierające: potas, fosfor, wapń, żelazo, magnez, cynk, miedź, mangan.

Marchew siewna na zdrowe oczy

Zawarte w marchwi karotenoidy – beta-karoten, luteina, likopen i zeaksantyna - korzystnie wpływają na zdrowie narząd wzroku. Beta-karoten jest w przekształcany w organizmie w witaminę A, a ta jest niezbędna do prawidłowego widzenia, zwłaszcza w warunkach słabego oświetlenia i w nocy. Z kolei luteina gromadzi się w plamce żółtej siatkówki, zmniejszając ryzyko jej zwyrodnienia, a także chroni siatkówkę przed uszkodzeniem oksydacyjnym. Warto więc sięgać po marchewkę, aby zmniejszać ryzyko kurzej ślepoty i zwyrodnienia plamki żółtej.

Marchew jest źródłem licznych przeciwutleniaczy (nie tylko karotenoidów, lecz również witaminy C, fenoli), które mają zdolność do neutralizowania wolnych rodników i chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Dzięki właściwościom antyoksydacyjnym mogą one chronić organizm przed rozwojem schorzeń układu sercowo-naczyniowego, nowotworów i chorób charakterze neurodegeneracyjnym.

Marchew siewna na poprawę pracy przewodu pokarmowego

Marchewka jest źródłem błonnika pokarmowego, który jest kluczowym elementem w prawidłowym funkcjonowaniu przewodu pokarmowego. Włókno pokarmowe sprzyja lepszej perystaltyce jelit, co ułatwia przesuwanie się treści pokarmowej i zmniejsza ryzyko zaparć. Ponadto włókno roślinne pełni funkcję prebiotyczną, gdyż stanowi doskonałą pożywkę dla korzystnych bakterii jelitowych - przyczynia się więc do utrzymania zdrowej mikrobioty jelitowej. 

Warto też pamiętać, że błonnik zmniejsza wchłanianie cholesterolu z pożywienia, a także wpływa na zmniejszenie wahań poziomu cukru we krwi. 

Marchew siewna w kosmetyce

Marchewka jest źródłem rozmaitych związków, które wykazują korzystny wpływ na skórę, co wykorzystuje się również w kosmetyce. Za korzystne działanie marchewki odpowiada przede wszystkim beta-karoten, który chroni skórę przed promieniowaniem słonecznym, poprawia jej koloryt i jest sprzymierzeńcem w walce ze starzeniem się skóry i zmarszczkami.

Wyciągi z marchwi oraz olejek marchewkowy (wytłaczany z nasion marchwi) to częste składniki maseczek, kremów i balsamów do pielęgnacji skóry. 

Jeżeli mamy czas i chęci, możemy przygotować domową maseczkę na bazie marchewki, która poprawi koloryt skóry i lekko ją odżywi. Wystarczy niewielki kawałek korzenia marchwi zetrzeć na tarce o drobnych oczkach i wymieszać z łyżką oliwy z oliwek i sokiem z cytryny. Gotową papkę nakładamy na oczyszczoną skórę i trzymamy przez około 15-20 minut. Zmywamy letnią wodą i wykonujemy na skórze następne kroki pielęgnacji.

Marchew siewna — jak dawkować?

Marchewkę można spożywać na wiele różnych sposobów. Z surowej można wycisnąć świeży sok, który można wzbogacić dodatkiem innych warzyw – buraków, selera, pietruszki, a także słodkich jabłek lub gruszek. Niewielki dodatek ulubionego oleju (np. lnianego, z wiesiołka, oliwy z oliwek) ułatwi przyswajanie zawartych w marchewce witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A, E, K.

Surowa starta lub poszatkowana marchewka to świetna baza do surówek i warzywnych sałatek. Tak przygotowaną marchewkę można połączyć z jogurtem naturalnym, czosnkiem, solą i pieprzem oraz odrobiną musztardy i garścią słonecznika, tworząc smaczną i pożywną surówkę obiadową. Z kolei na bazie marchewki startej na najdrobniejszych oczkach tarki możemy upiec korzenne ciasto marchewkowe, które zaskoczy niejednego łasucha.

Jeżeli mamy w domu spiralizer lub obieraczkę do warzyw, z marchewki przygotujemy warzywny makaron. Taką marchewkę wystarczy chwilę pogotować w wodzie, a następnie połączyć z ulubionym sosem.

Pokrojona w grubsze słupki i upieczona w piekarniku marchewka sprawdzi się jako alternatywa dla tradycyjnych frytek. Ugotowaną na miękko możemy zmiksować z innymi warzywami na pożywną zupę krem, połączyć z gotowanymi ziemniakami i utłuc na purée lub pokroić w kostkę i ugotować z zielonym groszkiem. Z marchewki przygotujemy też smaczne kotlety warzywne, wegetariański pasztet, warzywny gulasz. Pomysły można mnożyć, gdyż jest to bardzo uniwersalne warzywo.

Warto wiedzieć, że nie tylko rosnąca pod ziemią część tego warzywa ma zastosowanie kulinarne. Z równym powodzeniem można w tych celach wykorzystać nasiona marchwi. Przygotowuje się z nich aromatyczny napar.

Marchew a indeks glikemiczny (IG)

Często mówi się, że diabetycy nie powinni jadać marchewki ze względu na jej wysoki indeks glikemiczny. Czy rzeczywiście tak jest? 

Indeks glikemiczny klasyfikuje produkty spożywcze pod kątem jej wpływu na poziom glukozy we krwi po spożytym posiłku. Zaleca się, by w diecie dominowały produkty o niskim (poniżej 50) i średnim (poniżej 70) indeksie glikemicznym, aby utrzymać kontrolę nad glikemią.

Indeks glikemiczny surowej marchewki wynosi zaledwie 16, jest więc bardzo niski. Trzeba jednak pamiętać, że jego wartość wzrasta w zależności od stopnia rozdrobnienia i obróbki termicznej danego produktu. W przypadku ugotowanej i pokrojonej marchewki indeks glikemiczny wynosi już 49, lecz nadal jest niski. IG może jeszcze wzrosnąć, jeśli ugotowaną marchewkę zmielimy na gładki krem.

Warto więc sięgać po marchew jak najmniej przetworzoną, a tę ugotowaną i rozdrobnioną łączyć z produktami białkowymi, tłuszczem lub żywnością bogatą w błonnik pokarmowy.

Leki i suplementy zawierające marchew siewną

W aptece dostępne są liczne suplementy zawierające wyciągi z marchwi, najczęściej w formie tabletek, kapsułek i płynów. W wielu miejscach można kupić sok z marchwi, często połączony z sokiem z innych warzyw lub owoców, a także żywność dla dzieci zawierająca w składzie marchewkę. Ponadto dostępne są także kosmetyki zawierające wyciągi i olejek marchewkowy.

Marchew siewna w ciąży

Stosowanie marchwi jako elementu zdrowej, zbilansowanej diety jest bezpieczne w okresie ciąży. Marchewkę można stosować na surowo lub po obróbce, a także w postaci soku. Obecny w marchwi beta-karoten i inne karotenoidy nie stanowią zagrożenia dla rozwijającego się płodu. Jak w przypadku innych produktów, tak i przy jedzeniu marchewki należy zachować umiar.

Marchew siewna — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania marchwi jest nadwrażliwość na to warzywo lub inne rośliny z rodziny selerowatych. 

Marchew siewna — możliwe działania niepożądane

Nadmierne spożywanie marchwi lub suplementów zawierających wyciągi z marchwi może doprowadzić do karotenodermii, objawiającej się żółtym zabarwieniem skóry. 

Długotrwałe, przesadne stosowanie marchwi lub suplementów na jej bazie może doprowadzić do nadmiaru witaminy A, a ten jest szkodliwy dla organizmu. Hiperwitaminoza może doprowadzić m.in. do zaburzeń pracy układu nerwowego, zmian skórnych, odwapnienia kości, zaburzeń widzenia.

Marchew siewna — interakcje z lekami i innymi ziołami

Spożycie dużych ilości marchwi, a tym samym dostarczenie znacznych dawek witaminy A może nasilać działanie niektórych leków przeciwzakrzepowych. 

Marchew siewna w Ziołopedii — podsumowanie

Marchewka jest warzywem powszechnie stosowanym w kuchni. Jest nie tylko smaczna, lecz również zdrowa – korzystnie wpływa na narządy wzroku, pracę układu trawiennego, a także przynosi korzyści naszej skórze. Warto uczynić z niej element dobrze zbilansowanej i różnorodnej diety.

Bibliografia

1. Kulawik-Pióro A. "Marchew zwyczajna (Daucus carota L.) jako źródło substancji aktywnych i jej potencjał farmakologiczny i kosmetologiczny". Farmacja Polska 2022, 78 (9): s. 536-548.
2. Mękus M. "Gotowana marchewka tuczy?". Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/gotowana-marchewka-tuczy/
3. Tanveer A., Cawood M. i in. "Phytochemicals in Daucus carota and Their Health Benefits—Review Article". Foods 2019, 8(9). Dostępne na: https://www.mdpi.com/2304-8158/8/9/424
4. Raees-ul H., Prasad K. "Nutritional and processing aspects of carrot (Daucus carota) - Areview". South Asian Journal of Food Technology and Environment 1(1): 1-14 (2015).
5. Surbhi S., Verma RC., Deepak R., Jain HK. and Yadav KK. "A review: Food, chemical composition and utilization of carrot (Daucus carota L.) pomace". International Journal of Chemical Studies 2018; 6(3): 2921-2926

Autor