Wapń - jakie są objawy niedoboru wapnia w organizmie?

Czym jest wapń i dlaczego jest tak ważny?

Wapń (łac. calcium), oznaczany symbolem Ca, jest pierwiastkiem wchodzącym w skład kości, zębów, a także ścian komórkowych. Około 99% wapnia zdeponowane jest w kościach, zaś pozostała część krąży w organizmie połączona z albuminą (białkiem występującym w osoczu) lub w postaci zjonizowanej. Wapń pełni niezwykle ważną rolę w funkcjonowaniu wielu ludzkich układów wewnętrznych. Ma wpływ na przewodnictwo bodźców nerwowych, a także kurczliwość mięśni. Aktywizuje część enzymów i reguluje wydzielanie i uwalnianie hormonów do krwiobiegu. Jest potrzebny do prawidłowej pracy układu naczyniowego oraz mięśnia sercowego. Bierze również udział w krzepnięciu krwi.

Zalecana dzienna dawka wapnia

• Niemowlęta do 6. miesiąca życia - 200 mg
• Niemowlęta do 1. roku życia - 260 mg
• Dzieci do 3. roku życia - 700 mg
• Dzieci do 9. roku życia - 1000 mg
• Dzieci i młodzież do 18. roku życia - 1300 mg
• Mężczyźni do 65. roku życia - 1000 mg
• Mężczyźni po ukończeniu 65. roku życia - 1200 mg
• Kobiety do 50. roku życia - 1000 mg
• Kobiety po ukończeniu 50. roku życia - 1200 mg
• Kobiety w ciąży lub w okresie laktacji, poniżej 19. roku życia - 1000 mg
• Kobiety w ciąży lub w okresie laktacji, powyżej 19. roku życia - 1300 mg

Podane normy są zgodne z aktualnymi wytycznymi Instytutu Żywności i Żywienia¹.

Skąd się biorą niedobory wapnia?

Główną przyczyną zbyt niskiego poziomu wapnia jest niewystarczające dostarczanie go do organizmu. Problemem zwykle jest dieta uboga w tej pierwiastek, a także spożywanie pokarmów, które są bogate w substancje upośledzające wchłanianie wapnia, jak: szczawiany (obecne w szpinaku, szczawiu, rabarbarze), fityniany (występują w otrębach, płatkach owsianych czy strączkach), magnez, fosfor, sól, zbyt duże dawki białka. Należy również wspomnieć o chorobach układu trawiennego, które zaburzają wchłanianie wapnia, jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy choroba wrzodowa.

Problem może także leżeć po stronie naszego organizmu, w którym dochodzi do zaburzeń mechanizmów regulujących gospodarkę wapniową - jego wchłaniania, przetwarzania i wydalania z organizmu. Jednym z powodów są niedobory witaminy D3, bardzo powszechne w naszej populacji. Organizm metabolizuje ją w skórze w wyniku działania promieniowania UV, jednak ekspozycja na działanie światła słonecznego jest zwykle niewystarczająca. Wpływ na poziom wapnia ma także parathormon, produkowany przez przytarczyce. Przy ich niedoczynności (np. w wyniku usunięcia tarczycy), dochodzi do niedoboru parathormonu i tym samym niedoboru wapnia. Obniżony poziom wapnia może być również objawem ostrego zapalenia trzustki lub tzw. „zespołu głodnych kości”.

Do hipokalcemii mogą doprowadzić także niektóre leki, w tym diuretyki pętlowe, stosowane w osteoporozie bisfosfoniany, czy inhibitory pompy protonowej przyjmowane przez osoby zmagające się ze zgagą.

Hipokalcemia – niebezpieczny niedobór wapnia

Nieznaczne obniżenie poziomu wapnia w organizmie przeważnie nie daje żadnych objawów. Jednak przy większych niedoborach szwankować zaczyna cały organizm, zwłaszcza układ nerwowy i mięśniowy. Widoczne symptomy pojawiają się, gdy poziom wapnia spadnie poniżej 9 mg/l (normy poziomu wapnia mogą się różnić w zależności od laboratorium analitycznego). Czujemy się wówczas bardziej zmęczeni, bolą nas mięśnie i stawy, osłabia się kondycja włosów, skóry i paznokci, pojawiają się różne mimowolne ruchy. Znaczne obniżenie stężenia wapnia objawia się mrowieniem i drętwieniem kończyn, kurczami mięśni, napadami duszności czy problemami z połykaniem w wyniku skurczu mięśni przełyku i gardła. Wzrasta również ryzyko złamań kości, a także schorzeń uzębienia. Osoba z niedoborami wapnia może cierpieć na zaburzenia neurologiczne. Co więcej, niski poziom tego pierwiastka przyczynia się do zaburzeń mineralizacji kości, co u dorosłych manifestuje się w postaci osteoporozy, u dzieci zaś krzywicą. Niedobór wapnia wpływa także na zaburzenia krzepliwości krwi, co objawiać się może krwotokami z nosa czy siniakami na powierzchni skóry.

Poważne niedobory mogą prowadzić do tężyczki, która objawia się silnymi i niekontrolowanymi skurczami mięśni. W skrajnych przypadkach charakterystyczne są także skurcze powiek, mięśni krtani, czy oskrzeli, czego efektem są napady kaszlu. Pacjentom dokucza także podwójne widzenie, światłowstręt i silne migreny.

Źródła wapnia w diecie

Najlepszym źródłem wapnia w diecie jest mleko i przygotowywane z niego przetwory - kefiry, jogurty, sery. Wysoka przyswajalność wynika z obecności laktozy, która zwiększa jego wchłanianie. W mleku występuje także korzystny stosunek wapnia do fosforu. Niestety wiele osób cierpi na nietolerancję laktozy lub białka mleka krowiego i nie może spożywać przetworów mlecznych. Osoby będące na diecie wegetariańskiej i wegańskiej również muszą zadbać o alternatywne źródła wapnia.

Jeżeli z różnych powodów nie możemy spożywać produktów mlecznych, dobrym źródłem wapnia są wędzone ryby oraz konserwy rybne (zwłaszcza te spożywane z ościami). Sporo wapnia znajdziemy też w:

• orzechach laskowych, pistacjach, migdałach, nasionach słonecznika, sezamie,
• suszonych figach i morelach,
• boćwinie, kapuście włoskiej, jarmużu,
• nasionach roślin strączkowych (soja, fasola biała),
• natce pietruszki, szczypiorku,
• otrębach pszennych i płatkach owsianych.

Trzeba jednak pamiętać, że pozyskiwanie wapnia z tych produktów jest utrudnione przez wysoką zawartość kwasu szczawiowego i kwasy fitynowego. Problemem są także nierozpuszczalne frakcje błonnika czy zbyt duża zawartość fosforu. Przyswajalność wapnia z diety wynosi od 10% do 40% w zależności od jej składu.

Jeżeli dostarczenie wapnia w diecie nie jest możliwe, z pomocą przychodzą suplementy. Przeważnie łączy się w nich ten pierwiastek z innymi substancjami, które maja ułatwić jego wchłanianie, jak witamina C i D lub sprzyjać lepszej mineralizacji kości (wapń w połączeniu z magnezem). Dostępnych produktów jest naprawdę sporo: Calcynovit 1250+D3, Calcivitum, Costix, D-Vitum Forte Calcium, Ostercal, Vitrum Osteo. Dodatkową suplementację wapnia powinniśmy skonsultować z lekarzem, który zadecyduje, czy rzeczywiście jest nam potrzebna. Przyjmowanie zbyt dużych dawek tego pierwiastka może być szkodliwe dla naszego zdrowia.

Hiperkalcemia – gdy wapnia jest za dużo

Choć częściej się mówi o niedoborach, nadmiar wapnia również nie jest korzystny dla naszego zdrowia. Podwyższony poziom tego pierwiastka objawia się brakiem apetytu, nudnościami, a także zaparciami. Zbyt wysoki poziom wapnia pogarsza wchłanianie cynku oraz żelaza z pożywienia. Może również prowadzić do powstawania kamieni nerkowych.

Artykuł przygotowany przy współpracy z Centrum Medycyny Estetycznej i Stomatologii Idealmed. Specjalistami z zakresy stomatologii w Lublinie.

_{1. Instytut Żywności i Żywienia, "Normy żywienia dla populacji Polski", https://ncez.pl/upload/normy-net-1.pdf} 

Autor