Głowienka pospolita — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Głowienka pospolita — właściwości

Głowienka pospolita zawiera wiele unikalnych związków aktywnych, które od lat wykorzystywane były przez tradycyjną chińską medycynę. Na szczególną uwagę zasługuje kwas ursolowy oraz pochodne kwasu oleanolowego będące przedstawicielami saponin triterpenowych, czy też fenolokwasy, takie jak kwas kawowy, kwas rozmarynowy i kwas ferulowy. Wymienione wyżej kwasy fenolowe i triterpeny zmniejszają wrażliwość komórek wątroby na uszkodzenia, co gwarantuje działanie hepatoprotekcyjne wyciągów z tej rośliny. Dalej w składzie można znaleźć liczne flawonoidy pochodne kwercetyny, kemferolu, aukubiny, luteoliny, rutyny, hiperozydu znane z właściwości przeciwzapalnych, antyoksydacyjnych i przeciwbakteryjnych. Dodatkowo bardzo cenione są obecne w tym zielu garbniki o zdolnościach ściągających, chętnie stosowanych przeciwbiegunkowo oraz na rany i oparzenia. W przypadku objawów przeziębienia ekstrakty z tej rośliny działają mukolitycznie, ułatwiając odkrztuszanie zalegającej wydzieliny, dzięki obecności substancji śluzowych.

Ponadto w składzie tej rośliny można znaleźć:

• olejki eteryczne — głównie tymol i karwakrol;
• substancje goryczkowe;
• fitosterole;
• sole mineralne;
• witaminę C;
• żywice.

Głowienka pospolita — jak wygląda i skąd pochodzi?

Głowienka pospolita (łac. Prunella vulgaris) to niska bylina należąca do rodziny jasnowatych (łac. Lamiaceae). Roślina ta występuje powszechnie na półkuli północnej, a więc w Europie, Azji, Ameryce Północnej i w części Afryki. Naturalnym siedliskiem głowienki są łąki, pastwiska, skraje lasów, przydroża i tereny ruderalne. W Polsce jest pospolicie spotykana na całym obszarze kraju.

Głowienka pospolita zazwyczaj mierzy od 10 do 30 centymetrów wysokości, maksymalnie może osiągnąć 70 centymetrów. Ta wieloletnia roślina posiada prostą, słabo owłosioną łodygę z podziemnym kłączem i licznymi pełzającymi pędami. Eliptyczne, ząbkowane liście głowienki układają się naprzeciwlegle. 

Charakterystyczne są jej niebieskofioletowe, rurkowate kwiaty zebrane w szczytowe kwiatostany, które kwitną od czerwca do września. Owoc tego zioła stanowi rozłupnia, która pod ciężarem wody rozpada się na cztery rozłupki.

Surowiec leczniczy tradycyjnie stanowi ziele głowienki pospolitej — Prunellae herba.

Głowienka pospolita — działanie, wskazania do stosowania

Dzięki swoim właściwościom głowienka pospolita znajduje zastosowanie w leczeniu wielu dolegliwości. Jej działanie przeciwzapalne i przeciwwirusowe sprawia, że jest skuteczna w łagodzeniu objawów przeziębienia i grypy, zwłaszcza bólu gardła. Zdolności przeciwbakteryjne i moczopędne ekstraktów z tego ziela sprawdzają się we wspomaganiu leczenia infekcji dróg moczowych. Dalej roślina ta jest pomocna przy zaburzeniach trawienia, pobudza apetyt, reguluje przemianę materii, wspomaga wydzielanie żółci i chroni przed biegunką. Ponadto dzięki flawonoidom obecnym w głowience obserwowany jest silny efekt antyoksydacyjny, wspomagający organizm w walce ze stresem oksydacyjnym i rozwojem chorób cywilizacyjnych, jak nadciśnienie, choroby neurodegeneracyjne czy cukrzyca. Najnowsze badania sugerują, że głowienka może mieć korzystny wpływ na leczenie chorób tarczycy. Napary i okłady z ziela można używać zewnętrznie do przemywania ran, leczenia oparzeń oraz stanów zapalnych skóry.

Głowienka pospolita na tarczycę

Badania sugerują, że ekstrakt z głowienki pospolitej może wspierać leczenie zarówno nadczynności, niedoczynności tarczycy, jak i choroby Hashimoto, poprzez regulację poziomu hormonów. Dowiedziono, że stosowanie suplementacji głowienką podczas konwencjonalnej terapii guzów tarczycy poprawia skuteczność kliniczną leczenia i zmniejsza ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.

Głowienka pospolita na układ pokarmowy

Głowienka pospolita może być pomocna w leczeniu różnych dolegliwości układu pokarmowego, zwłaszcza w przypadku biegunki. Właściwości przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe głowienki mogą łagodzić objawy zapalenia żołądka, wrzodów oraz zapalenia jelit. Co więcej, związki obecne w roślinie działają żółciopędnie i wzmagają produkcję enzymów trawiennych.

Głowienka pospolita na skórę

Właściwości głowienki pospolitej sprawiają, że jest ona często stosowana w leczeniu chorób skóry. Działanie przeciwzapalne, ściągające, przeciwwirusowe i antybakteryjne sprawia, że roślina ta jest skuteczna w leczeniu trądziku, egzemy, łuszczycy oraz różnych infekcji skórnych. Ekstrakty z głowienki pospolitej mogą być stosowane miejscowo w postaci maści lub kremów, pomagając w gojeniu ran, zmniejszaniu stanów zapalnych i poprawie ogólnej kondycji skóry.

Głowienka pospolita — jak dawkować?

Dawkowanie głowienki pospolitej zależy od formy, w jakiej jest stosowana i powinno być zgodne z zaleceniami danego producenta. W domowych warunkach możliwe jest sporządzanie odwaru, w tym celu 1 łyżeczkę suszu należy zalać 1 szklanką wrzącej wody i gotować pod przykryciem od 2 do 10 minut, następnie przecedzić i pić pół szklanki odwaru od 1 do 2 razy dziennie. 

W przypadku stosowania zewnętrznego, maści i kremy z głowienką należy nakładać na skórę zgodnie z instrukcjami na opakowaniu. Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanych dawek, aby uniknąć potencjalnych skutków ubocznych.

Leki i suplementy zawierające głowienkę pospolitą

Preparaty na bazie głowienki pospolitej nie są w Europie zbyt popularne, jednak na rynku można doszukać się ich w formie:

• suszu;
• naparu;
• odwaru;
• nalewki;
• kapsułek;
• tabletek;
• herbat;
• maści;
• kremów.

Głowienka pospolita w ciąży

Kobiety w ciąży powinny zachować ostrożność przy stosowaniu głowienki pospolitej. Chociaż nie ma jednoznacznych badań wskazujących na szkodliwość tej rośliny w czasie ciąży, zawsze warto skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii ziołowej. Niektóre związki obecne w głowience mogą wpływać na gospodarkę hormonalną, co może być istotne dla zdrowia zarówno matki, jak i dziecka.

Głowienka pospolita — przeciwwskazania i środki ostrożności

Głowienka pospolita jest powszechnie traktowana jako roślina bezpieczna, w Chinach i Japonii jest nawet jadana w celach kulinarnych. Mimo to istnieją pewne przeciwwskazania do jej stosowania. Osoby uczulone na rośliny z rodziny jasnotowatych powinny unikać spożywania głowienki. Ponadto, pacjenci przyjmujący leki immunosupresyjne, przeciwzakrzepowe lub mający problemy z krzepliwością krwi powinni skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem stosowania preparatów z głowienką. 

Głowienka pospolita — możliwe działania niepożądane

Podczas suplementacji głowienką pospolitą mogą wystąpić pewne działania niepożądane. U niektórych osób mogą pojawić się reakcje alergiczne, takie jak wysypka, swędzenie czy obrzęk i podrażnienie spojówek. W rzadkich przypadkach stosowanie głowienki może prowadzić do problemów trawiennych, takich jak zaparcia z towarzyszącymi nudnościami i bólami głowy. Ważne jest, aby przerwać stosowanie produktu i skonsultować się z lekarzem w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów.

Głowienka pospolita — interakcje z lekami i innymi ziołami

Głowienka pospolita może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami i ziołami. Szczególnie ostrożne powinny być osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe, immunosupresyjne oraz leki na tarczycę. Głowienka może wpływać na działanie tych leków, dlatego ważne jest, aby przed rozpoczęciem terapii ziołowej skonsultować się z lekarzem. 

Głowienka pospolita w Ziołopedii — podsumowanie

Głowienka pospolita to niedoceniana dziś w Europie roślina, która posiada szerokie zastosowanie w medycynie. Działa przeciwzapalnie, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie i przeciwutleniająco, co czyni ją skuteczną w leczeniu wielu dolegliwości. Pomaga w gojeniu ran, wspomaga układ pokarmowy, a także może wpływać korzystnie na zdrowie tarczycy i skóry. Jednak należy pamiętać, że jak w przypadku każdej terapii ziołowej, w przypadku tej rośliny również istnieją przeciwwskazania do jej stosowania. Ponadto wciąż potrzebne są badania potwierdzające jej skuteczność i bezpieczeństwo. W razie jakichkolwiek wątpliwości warto skonsultować się z lekarzem bądź farmaceutą przed rozpoczęciem jej stosowania.

Bibliografia

1. Mir, R. H., Bhat, M. F., Sawhney, G., Kumar, P., Andrabi, N. I., Shaikh, M., Mohi-Ud-Din, R., & Masoodi, M. H. (2022). Prunella vulgaris L: Critical Pharmacological, Expository Traditional Uses and Extensive Phytochemistry: A Review. Current drug discovery technologies, 19(1), e140122191102. https://doi.org/10.2174/1570163818666210203181542
2. Pan, J., Wang, H., & Chen, Y. (2022). Prunella vulgaris L. - A Review of its Ethnopharmacology, Phytochemistry, Quality Control and Pharmacological Effects. Frontiers in pharmacology, 13, 903171. https://doi.org/10.3389/fphar.2022.903171
3.  Zholdasbayev, M. E., Atazhanova, G. A., Musozoda, S., & Poleszak, E. (2023). Prunella vulgaris L.: An Updated Overview of Botany, Chemical Composition, Extraction Methods, and Biological Activities. Pharmaceuticals (Basel, Switzerland), 16(8), 1106. https://doi.org/10.3390/ph16081106
4.  Zhang, W., Wuhan, Q., Na, M., Hu, R., Mu, Q., & Bao, X. (2022). Emerging therapeutic role of Prunella vulgaris in thyroid disease. Chinese herbal medicines, 14(3), 403–413. https://doi.org/10.1016/j.chmed.2021.12.005
5.  Li, P., Lv, X., Wang, J., Zhang, C., Zhao, J., & Yang, Y. (2023). Research on the anti-ageing mechanism of Prunella vulgaris L. Scientific reports, 13(1), 12398. https://doi.org/10.1038/s41598-023-39609-1
6.  Han, Q., Xu, N., Chen, B., Wu, W., & Sheng, L. (2021). Safety and efficacy of Prunella vulgaris preparation in adjuvant treatment of thyroid nodules: A meta-analysis. Medicine, 100(41), e27490. https://doi.org/10.1097/MD.0000000000027490

Autor