Czym jest beta-karoten? Właściwości, zastosowania, źródła w diecie

Czym jest beta-karoten?

Beta-karoten należy do grupy karotenoidów i wchodzi w skład prowitaminy A. Karotenoidy to grupa organicznych związków chemicznych o właściwościach antyoksydacyjnych. β-karoten występuje głównie w produktach roślinnych. W skład jego budowy wchodzą dwa pierścienie beta jononu połączone łańcuchem typu izoprenowego. Beta-karoten w organizmie ulega oksydacyjnemu rozszczepieniu. W ten sposób z jednej cząsteczki mogą powstawać dwie cząsteczki witaminy A. Przemiana karotenów w witaminę A wymaga obecności cynku i zachodzi w nabłonku jelitowym oraz w wątrobie. W czasie tych przemian powstają formy aldehydowe, które następnie ulegają redukcji do form alkoholowych. Proces ten odbywa się w komórkach błony śluzowej jelita pod wpływem działania enzymu-dioksygenazy beta-karotenowej. Powstały retinol włączony jest do chylomikronów, następnie jest on transportowany przez limfę do krwi, skąd potem trafia do wątroby, gdzie magazynowany jest w lipocytach - komórkach zawierających tłuszcz.

Właściwości beta-karotenu

Wiele badań wskazuje na to, że duże spożycie warzyw i owoców, w których znajduje się beta-karoten obniża ryzyko zachorowania na nowotwór. Taka dieta zmniejsza zagrożenie rozwoju raka jamy ustnej, gardła, płuc, krtani, przełyku, żołądka, trzustki czy szyjki macicy. Badania epidemiologiczne potwierdzają pozytywny wpływ beta-karotenu na stan skóry oraz zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka skóry. Spożycie dużych ilości ciemnozielonych warzyw znacznie obniża ryzyko rozwoju czerniaka skóry. W badaniach modelowych wykazano, że beta-karoten chroni kolagen przed utlenianiem proliny oraz przed  promieniowaniem UV, a dzięki temu może opóźniać postęp fotostarzenia się skóry. Związek ten ma najwyższą aktywność prowitaminy A, która jest niezbędna w procesie widzenia, gdyż wchodzi w skład rodopsyny - światłoczułego barwnika siatkówki oka. Beta-karoten obniża poziom “złego” cholesterolu zapobiegając odkładaniu się złogów cholesterolowych w ścianach tętnic. Dzięki swoim właściwościom przeciwdziała miażdżycy i chorobom serca, a także udarowi mózgu. 

Zastosowanie beta-karotenu

Beta-karoten jest stosowany jako barwnik do żywności, a także wchodzi w skład leków i kosmetyków.  Beta-karoten można stosować także w celu pielęgnacji skóry głowy i włosów przy takich dolegliwościach jak łojotok i łysienie plackowate. 

Beta-karoten a opalanie

Mimo jego małej stabilności jest popularnym składnikiem stosowanym do produktów przeznaczonych do opalania. Po miejscowym zastosowaniu, skóra przyjmuje pomarańczowy odcień. Dodatkowo, substancja ta stosowana jest jako dodatkowy filtr przeciwsłoneczny, który może być dodawany do kosmetyków już zawierających podstawowe filtry ochrony przeciwsłonecznej.

Beta-karoten i jego źródła w diecie

Głównym źródłem β-karotenu w diecie są warzywa i owoce. Największe ilości występują w: 

• marchwi,
• szpinaku, 
• papryce czerwonej, 
• dyni,
• jarmużu. 

Dobrym źródłem prowitaminy A są także: cykoria, sałata, pomidory, szparagi, kapusta pekińska czy brokuły. Owoce bogate w ten składnik to: melon, papaja, morele, mango, a także brzoskwinie i śliwki. Należy zadbać o różnorodność w wyborze owoców i warzyw, aby pokryć zapotrzebowanie na β-karoten. Podczas przygotowywania posiłków dochodzi do strat prowitaminy A o około 20%. W celu zwiększenia przyswajalności beta-karotenu podczas przygotowywania potraw, warto dodać do nich źródło tłuszczu, np. oliwę z oliwek do surówki. Do preparatów dostępnych w aptece i zawierających beta-karoten należą: Beta Karoten Sun, MyVita Beta karoten Forte, Beta-karoten 6 mg. 

Dostępność tych oraz wielu innych preparatów w aptekach w Twojej okolicy możesz sprawdzić za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

WAŻNE!

Kobiety ciężarne przed zastosowaniem preparatów witaminowych zawierających beta-karoten powinny skonsultować się z lekarzem, ponieważ nadmiar witaminy A w okresie ciąży może przyczynić się do rozwoju wad płodu. 

Bibliografia:

1. Mączka W., Wińska K. (2012). Mało znane oblicze β-karotenu. Kosmetologia Estetyczna, 3, vol. 1. Dostępna na: http://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/04/ke2012.3-1.pdf (Dostęp: 03.2023).
2. Bojarowicz H., Płowiec A. (2010). Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Probl. High. Epidemiol., 91(3), s. 352-354. 
3. Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B. (2012). Karotenoidy. Naturalne źródła, biosynteza, wpływ na organizm ludzki. Postępy Fitoterapii, 2.

Autor