Zapalenie trzustki: objawy i sposoby leczenia

Trzustka – dlaczego jest nam potrzebna?

Trzustka jest niewielkim gruczołem, będącym częścią układu trawiennego. Zbudowana jest z dwóch rodzajów komórek. Część pęcherzykowa stanowi około 80% całej masy tego narządu, pełni funkcję zewnątrzwydzielniczą, produkując i wyzwalając sok trzustkowy. Zawiera on enzymy, które trawią różne składniki pokarmowe, w tym tłuszcze, białka i węglowodany. Wprowadzane są one do dwunastnicy poprzez przewody trzustkowe i dopiero tam aktywowane, dzięki czemu gruczoł nie ulega samostrawieniu. Rolą części wyspowej (około 20% masy trzustki) jest wydzielanie dokrewne substancji, takich jak: insulina, proinsulina, glukagon. Utrzymują one optymalne stężenie glukozy we krwi i regulują procesy trawienne składników pokarmowych.

Choć niewielka trzustka ma do wykonania sporo pracy. Z tego względu jest narażona na różne uszkodzenia, które mogą upośledzać jej funkcje zewnątrzwydzielnicze i wewnątrzwydzielnicze. Jednym z częściej wykrywanych zaburzeń jest ostre zapalenie trzustki (OZT) oraz przewlekłe zapalenie trzustki.

Przyczyny zapalenia trzustki

Gdy trzustka działa prawidłowo, jest zabezpieczona kilkoma mechanizmami ochronnymi, które stabilizują i hamują aktywność enzymów trawiennych. Zaburzenie pracy tych mechanizmów skutkuje aktywacją enzymów w komórkach pęcherzykowych trzustki, co w efekcie prowadzi do samotrawienia tego organu i okolicznych tkanek. Rozwija się wówczas silna reakcja zapalna, która w skrajnych przypadkach może przerodzić się w uogólnioną reakcję zapalną, prowadzącą do wielonarządowej niewydolności. Stan ten nazywany jest ostrym zapaleniem trzustki.

Co może doprowadzić do rozwoju ostrego zapalenia trzustki? Najczęstszą przyczyną jest nadużywanie alkoholu, które odpowiada za nawet połowę przypadków tego schorzenia. Zapalenie trzustki może być również następstwem kamicy żółciowej lub urazu jamy brzusznej. Zdarza się też, że do rozwoju choroby przyczynia się nieleczona hiperlipidemia i towarzysząca jej nadwaga lub otyłość, niektóre leki (m.in. NLPZ, leki moczopędne, steroidy), niektóre schorzenia autoimmunologiczne oraz wirusowe, zakażenie glistą ludzką, wrodzone wady rozwojowe trzustki lub dziedziczne mutacje niektórych genów, które sprzyjają aktywacji enzymów trzustkowych jeszcze wewnątrz komórek pęcherzykowych.

W około 10% przypadków zachorowań lekarze nie są w stanie ustalić przyczyny rozwoju choroby. Mówi się wówczas o tzw. idiopatycznym ostrym zapaleniu trzustki.

Jak objawia się zapalenie trzustki?

Charakterystycznym objawem przy zapaleniu trzustki jest bardzo silny, wręcz trudny do wytrzymania ból w nadbrzuszu i środkowej części brzucha, który utrzymuje się przez wiele godzin, a nawet dni. Nasileniu objawów towarzyszyć mogą nudności i wymioty, mocno podwyższona temperatura ciała, jak również bóle mięśniowe. Brzuch staje się wzdęty, a chory ma problem z oddawaniem stolca.

Gdy stan chorego jest ciężki, może dojść do spadku ciśnienia tętniczego krwi oraz niewydolności pozostałych układów. Stan ten stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia.

Diagnostyka i rozpoznanie zapalenia trzustki

Rozpoznanie zapalenia trzustki opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym, w trakcie którego pacjent musi udzielić wszelkich informacji na temat swojego samopoczucia i występujących objawów. Na stan zapalny wskazywać może wysoka gorączka, podwyższone tętno, napięcie i bolesność brzucha, a także brak szmerów wywołanych perystaltyką jelit. U blisko 30% chorych występuje żółtaczka będąca efektem utrudnionego odpływu żółci.

Aby postawić diagnozę konieczne jest wykonanie badań diagnostycznych. Na początku zleca się wykonanie oznaczenia poziomu enzymów trzustkowych - amylazy i lipazy - w moczu i surowicy krwi. Trzeba jednak pamiętać, że ich poziom, nawet przy ostrym zapaleniu trzustki, może być prawidłowy lub nieznacznie podwyższony.

Wśród badań obrazowych najczęściej wykonuje się zdjęcie RTG klatki piersiowej i jamy brzusznej oraz USG i tomografię jamy brzusznej. Dzięki nim można sprawdzić, co jest przyczyną zapalenia.

Metody leczenia zapalenia trzustki

Leczenie ostrego zapalenia trzustki odbywa się w warunkach szpitalnych. Osoba chora otrzymuje leki zmniejszające ból, a także środki hamujące funkcje wydzielnicze trzustki, nieraz również antybiotyki, jeżeli doszło do rozwoju infekcji. Dodatkowo przez pierwsze dni leczenie musi pozostać na czczo. W tym czasie nawadnianie odbywa się dożylnie. Odżywianie doustne wprowadza się dopiero w momencie ustąpienia bólu brzucha i nudności. Jeżeli przyczyną zapalenia trzustki są kamienie żółciowe, lekarz prawdopodobnie podejmie decyzję o usunięciu pęcherzyka żółciowego (cholecystektomia).

Jeżeli zapalenie trzustki ma postać łagodną, zwykle przebiega bez większych uszkodzeń narządów. Ciężka postać OTZ jest trudniejsza w leczeniu i wymaga intensywnej opieki medycznej.

Po zakończonym leczeniu chory powinien trzymać się zaleceń dietetyka. Początkowo dieta jest lekkostrawna i uboga w tłuszcze, składa się z niewielkiej ilości białka i węglowodanów. Posiłki są niewielkie, ale spożywane regularnie co 3-4 godziny. Dopiero po kilku tygodniach można stopniowo zwiększać spożycie tłuszczu. Wspomagająco można stosować wyciągi z ziół, które zmniejszają dyskomfort ze strony przewodu pokarmowego. Koper włoski, macierzanka, kminek, mięta, mniszek i goryczka poprawiają trawienie i przyczyniają się do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego (Dla trzustki kapsułki, Herbatka dla trzustki).

Zapalenie trzustki – czy można mu zapobiegać?

Jedynym sposobem zapobiegania ostremu zapaleniu trzustki jest unikanie czynników, które mogą je wywołać. Jeśli więc zmagamy się z kamicą żółciową, należy zająć się leczeniem tego problemu. Warto pamiętać, że rozwojowi kamicy sprzyja otyłość, dlatego istotna jest zdrowa i zróżnicowana dieta, a także aktywność fizyczna, które pomagają w utrzymaniu prawidłowej wagi.

Alkohol jest drugim w kolejności czynnikiem rozwoju OZT. Należy do ograniczyć lub zupełnie wyeliminować. Osoby uzależniona od alkoholu powinny otrzymać odpowiednią pomoc oraz rozpocząć leczenie odwykowe.