Czarnuszka siewna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Czarnuszka siewna — właściwości

Nasiona czarnuszki są wyjątkowo bogatym źródłem mikro- i makroelementów oraz korzystnych dla zdrowia związków. Dominują w nich tłuszcze – od 30 do 53% zawartości nasion, a także błonnik pokarmowy (rozpuszczalny i nierozpuszczalny), który może stanowić 25-36% masy. Obecnych jest w nich również aż 9 niezbędnych aminokwasów oraz witaminy (z grupy B, witamina E, beta-karoten) i składniki mineralne (m.in. wapń, magnez, żelazo, sód, potas, selen, cynk).

Głównym składnikiem lipidów w nasionach czarnuszki są niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), w tym olej linolowy, oleinowy, alfa-linolenowy i eikozadienowy. Prócz oleju tłustego w czarnuszce obecny jest olejek eteryczny, którego zawartość może sięgać 0,5 – 1,4%. Jego głównym składnikiem jest tymochinon – silny przeciwutleniacz, działający przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwnowotworowo, który odpowiada za prozdrowotne właściwości oleju wytłaczanego z nasion czarnuszki. W olejku eterycznym obecne są także inne związki m.in. p-cymen, α-pinen, karwakrol, longifolen, 4-terpineol, γ-terpinen, tymol, seskwiterpen.

Dodatkowo w nasionach czarnuszki występują garbniki i gorycze, saponiny, alkaloidy (melanina, nigellina, nigellamina, nigellidyna), fosfolipidy, sterole roślinne, flawonoidy.

Czarnuszka siewna — jak wygląda i skąd pochodzi?

Czarnuszka siewna (łac. Nigella sativa) jest jednoroczną rośliną z rodziny jaskrowatych (łac. Ranunculaceae). Bywa nazywana także czarnym kminkiem. Naturalnie występuje na południu i wschodzie Europy, północy Afryki, a także w Azji mniejszej. W Polsce uprawia się ją przede wszystkim na południu kraju.

Ziele czarnuszki dorasta do 40 centymetrów wysokości, jej łodygę naprzemianlegle porastają liście podwójnie i potrójnie pierzastosieczne. Pod ziemią z kolei znajduje się dosyć długi, palowy korzeń, który może sięgać na głębokość nawet 30 centymetrów. Kwiaty czarnuszki siewnej rosną na wierzchołkach rozgałęzień, mają około 3 centymetrów średnicy i mogą być barwy białej lub bladoniebieskiej.

Nasiona czarnuszki mają około 2-4 milimetrów i charakterystyczny, trójgraniasty kształt. Są intensywnie czarne i odznaczają się silnym aromatem – słodko-gorzkim, korzennym, piekącym w język. Wytłacza się z nich olej o równie intensywnym smaku.

Czarnuszka siewna — działanie, wskazania do stosowania

Właściwości zdrowotne czarnuszki odkryto już w starożytności. Oprócz zastosowania w kuchni jako przyprawę wykorzystywano ją również do łagodzenia rozmaitych dolegliwości.

W starożytnych Rzymie i Grecji czarnuszka funkcjonowała jako remedium na schorzenia przewodu pokarmowego, a także jako środek przeciwbólowy i składnik odwarów i maści. W medycynie arabskiej przypisywano jej wręcz magiczne właściwości – czarnuszka mogła wyleczyć każdą chorobę, z wyjątkiem śmierci. Stosowano ją również południowo-wschodniej Azji. Miała zastosowanie w chorobach układu oddechowego, przewodu pokarmowego, chorobach autoimmunologicznych alergiach, schorzeniach nerek, układu krążenia, a także dermatozach.

Współcześnie dzięki bogatemu składowi chemicznemu czarnuszka siewna stosowana jest zarówno w przemyśle farmaceutycznym, jak i kosmetycznym. Same nasiona i olej z nich wytłaczany powszechnie stosuje się w kuchni jako dodatek do potraw.

Czarnuszka siewna na układ odpornościowy

Badania naukowe wykazały, że dzięki swoim właściwościom immunomodulującym czarnuszka wpływa na prawidłowe działanie układu odpornościowego. I nie chodzi tu tylko o jego stymulację, ale także regulowanie nadreaktywnego układu immunologicznego. Stosowanie czarnuszki nie tylko wzmocni naszą odporność – szczególnie w okresie jesienno-zimowym, ale także złagodzi objawy niektórych chorób, które powodowane są przez nadmierną aktywność układu odpornościowego, m.in. alergii, alergicznego nieżytu nosa czy astmy. Badano również wpływ oleju czarnuszki na pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów – olej z czarnuszki zmniejszał nasilenie objawów, poprawiając tym samym komfort życia pacjentów.

Czarnuszka siewna na bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty

Podobnie jak czosnek czy cebula, czarnuszka uważana jest za naturalny antybiotyk. Hamuje rozwój niektórych bakterii i wspomaga działanie niektórych antybiotyków oraz działa przeciwwirusowo – mobilizuje organizm do walki z intruzem. Wykazano, że działa wobec wirusa opryszczki, wirusów zapalenia wątroby czy wirusa grypy. Oprócz tego działa przeciwgrzybiczo i przeciwpasożytniczo np. przeciwko tasiemcom.

Czarnuszka siewna na trawienie i problemy żołądkowe

Regularne spożywanie czarnuszki może mieć zbawienny wpływ na żołądek – zawarte w nasionkach związki chemiczne działają ochronnie, ponieważ powlekają go warstwą osłonową. Oprócz tego czarnuszka wspomaga odbudowę wątroby i trzustki, a także pobudza wydzielanie soków trawiennych i ułatwia trawienie.

Czarnuszka siewna na wysoki cukier i cholesterol

Istnieją doniesienia naukowe, wskazujące na pozytywną rolę czarnuszki w przypadku osób chorych na cukrzycę. Spożywanie czarnuszki może redukować stężenie glukozy na czczo, obniżać hemoglobinę glikowaną, a także poprawiać wrażliwość tkanek na insulinę. Badano także wpływ nasion Nigella sativa na profil lipidowy, biorąc pod uwagę wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz fitosteroli i przeciwutleniaczy. Czarnuszka może zarówno obniżać stężenie cholesterolu całkowitego, jak i zmniejszać poziom trójglicerydów.

Dodatkowo czarnuszka może być także środkiem pomocniczym w walce z nadciśnieniem – badania wskazują, że delikatnie obniża podwyższone ciśnienie krwi. 

Czarnuszka siewna i jej aktywność przeciwnowotworowa

Według najnowszych doniesień czarnuszka siewna może odgrywać istotną rolę w profilaktyce nowotworowej. Zawarty w czarnuszce tymochinon i ditymochinon wykazują cytotoksyczność wobec m.in. gruczolakowi trzustki, mięsakowi macicy oraz liniom komórek białaczkowych.

Czarnuszka siewna w pielęgnacji skóry

Olej oraz ekstrakty z czarnuszki wykorzystywane są w kosmetyce i dermatologii. Zawarte w czarnuszce związki o działaniu przeciwzapalnym i antyoksydacyjnym pomagają łagodzić stany zapalne skóry w przebiegu trądziku, łuszczycy, egzemy, atopowego zapalenia skóry i innych problemów skórnych. Z kolei bogactwo witamin i nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w oleju z czarnuszki sprzyja uelastycznieniu i dogłębnemu nawilżeniu skóry.  

Warto też pamiętać, że w pierwszym tygodniu stosowania oleju z czarnuszki na twarz może pojawić się tzw. wysyp zanieczyszczeń skóry. Jest to naturalny proces, stanowi fazę oczyszczania się cery. Pierwszych efektów działania oleju z czarnuszki na twarz można się spodziewać po upływie około miesiąca.

Olej z czarnuszki można również stosować w ramach pielęgnacji włosów i skóry głowy. Stosowany na skórę głowy pomoże ograniczyć nadmierne wypadanie włosów, a także zniweluje świąd i stany zapalne.

Czarnuszka siewna — jak dawkować?

Czarnuszka, która obfituje w składniki działające dobroczynnie dla naszego organizmu, doskonale się sprawdzi jako środek pomocniczy w leczeniu infekcji górnych dróg oddechowych. Pobudzając układ immunologiczny, będzie pomocna w walce z przeziębieniem czy grypą, a działając przeciwalergicznie i przeciwzapalnie pomoże rozprawić się z przewlekłym nieżytem nosa. Należy jednak pamiętać o tym, że czarnuszka powinna być stosowana głównie jako środek pomocniczy w przypadku wszelkiego rodzaju infekcji – nie wolno zapominać o podstawowym leczeniu, zaleconym przez lekarza.

Czarnuszka ma bardzo intensywny smak i aromat, który nie każdemu odpowiada. Dlatego, aby przyzwyczaić organizm do jej smaku, należy zacząć od małych porcji, najlepiej łącząc je z jakimś posiłkiem. Przed spożyciem nasion można je ugotować lub wyprażyć na patelni, a następnie zmielić i potraktować jako przyprawę do posiłków.

Można także przygotować napar lub odwar ze zmielonych nasion czarnuszki.

Aby złagodzić intensywny smak oleju z czarnuszki, można go wymieszać z miodem, sokiem malinowym czy sokiem z cytryny. Amatorzy nabiału mogą także dodać kilka kropli oleju z czarnuszki do mleka, kefiru czy jogurtów. Wiele osób traktuje także olej z czarnuszki jako dodatek do kawy czy herbaty.

W przypadku osób dorosłych zaleca się stosowanie 1 łyżki oleju z czarnuszki dziennie, najlepiej z posiłkiem. U najmłodszych olej powinno się wprowadzać stopniowo, wcześniej konsultując się z lekarzem pediatrą.

Suplementy diety zawierające olej lub wyciągi z czarnuszki należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta.

Leki i suplementy zawierające czarnuszkę siewną

W aptekach dostępne są różnego rodzaju preparaty z czarnuszki, m.in. kapsułki z olejem z czarnuszki, saszetki z nasionami lub olej w butelce. Czarnuszka jest też składnikiem preparatów złożonych, które wspierają odporność oraz prawidłową pracę przewodu pokarmowego.

Czarnuszka siewna w ciąży

Czarnuszka może powodować skurcze macicy, dlatego odradza się stosowanie nasion i oleju z czarnuszki w okresie ciąży.

Czarnuszka siewna — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do stosowania czarnuszki jest planowany zabieg chirurgiczny – czarnuszka wpływa na krzepliwość krwi i może spowalniać proces gojenia się ran pooperacyjnych.

Nie zaleca się stosowania oleju z czarnuszki u dzieci poniżej 1. roku życia.

Czarnuszka siewna — możliwe działania niepożądane

Czarnuszka siewna stosowana na skórę może u niektórych osób wywoływać reakcje alergiczne. Z kolei stosowana wewnętrznie w zbyt dużych ilościach lub na pusty żołądek może powodować dyskomfort w przewodzie pokarmowym.

Czarnuszka siewna — interakcje z lekami i innymi ziołami

Do tej pory nie odnotowano, aby czarnuszka siewna wchodziła w interakcje z lekami.

Czarnuszka siewna w Ziołopedii — podsumowanie

Niepozorne nasiona czarnuszki siewnej są niezwykle cennym surowcem, który znalazł zastosowanie w farmacji. Czarnuszka wykazuje m.in. działanie przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne i przeciwnowotworowe. Olej pozyskiwany z jej nasion warto włączyć do codziennego jadłospisu, jako część profilaktyki wielu schorzeń cywilizacyjnych.

Bibliografia

1. Kaźmierczak, A., Wcisło-Dziadecka, D., Zmarzły, N., (2018). Zdrowie z natury - czarnuszka siewna w produktach kosmetycznych i leczniczych. Postęp Nauk Medycznych, XXXI(1A): 61-64.
2. Wolski, T., Najda, A., Wolska-Gawron, K., (2017). Zawartość lipidów i olejku eterycznego oraz właściwości biologiczne nasion czarnuszki siewnej (Nigella sativa L.)., Postępy Fitoterapii, 18(3): 235-241.
3. Kowalcze K., "Dwa gramy zdrowia - Nigella sativa, czyli czarnuszka siewna w profilaktyce i terapii". Problemy Nauk Medycznych. Dawniej i dziś. Wydawnictwo ArcheGraph 2021: s. 123-139
4. Jurczak R., Reguła J. "Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowej". Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, tom 9, nr 3, 95–102
5. Siudem P. "Wybrane zioła w prewencji i wspomaganiu leczenia wirusowych infekcji dróg oddechowych". Lek w Polsce 2022/375/07-08.
6. Wnęk D. „Olej z czarnuszki – właściwości i zastosowanie”. Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/283527,olej-z-czarnuszki-wlasciwosci-i-zastosowanie

Autor