Reumatoidalne zapalenie stawów – co to za choroba? Jak przebiega leczenie?

Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów?

Reumatoidalne zapalenie stawów, w skrócie RZS, jest przewlekłą chorobą zapalną, która atakuje małe i średnie stawy. Stan zapalny z początku obejmuje błony mazi stawowej, a następnie stopniowo rozrasta się na cały staw, kaletki maziowe i pochewki ścięgniste. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji, a jej działanie na stawy jest wyjątkowo destrukcyjne. Pod wpływem zapalenia ulegają one deformacji i przykurczom, co zmniejsza się ich ruchomość, ogranicza wykonywanie codziennych czynności i w konsekwencji prowadzi do niepełnosprawności.

RZS jest schorzeniem o podłożu autoimmunologicznym. Oznacza to, że układ odpornościowy z niejasnych przyczyn atakuje własny organizm. W wielu przypadkach reumatoidalne zapalenie stawów przebiega ogólnoustrojowo, atakując także narządy wewnętrzne. W Polsce na RZS chorować może nawet 2% społeczeństwa. Pierwsze objawy choroby występują stosunkowo wcześniej, jednak największa zapadalność odnotowywana jest u osób między 40. a 50. rokiem życia. Kobiety chorują nawet 3-4 razy częściej niż mężczyźni¹.

Przyczyny rozwoju RZS

Przyczyny rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały do końca poznane. Istotą schorzenia jest stan zapalny wewnątrz stawu, jednak nieznane są czynniki, które stymulowałyby błonę maziową stawu do odpowiedzi zapalnej. Reumatolodzy wskazują jednak na kilka czynników, które sprzyjają rozwojowi RZS:

• predyspozycje genetyczne - ryzyko zachorowania rośnie, jeżeli RZS występuje u rodziców,
• upośledzenie działania układu immunologicznego i skłonność do rozwoju chorób autoimmunologicznych,
• płeć żeńska,
• silny i długotrwały stres bywa czynnikiem wyzwalającym chorobę,
• niektóre zakażenia bakteryjne i wirusowe mogą zainicjować reakcję immunologiczną i stan zapalny w stawach,
• palenie papierosów zwiększa ryzyko choroby i zaostrza jej przebieg.

Reumatoidalne zapalenie stawów – objawy

Początkowe objawy reumatoidalnego zapalenia stawów są nieswoiste, przez co często bagatelizowane lub mylone z innymi schorzeniami. Stan podgorączkowy, osłabienie, spadek wagi, czy zmniejszenie apetytu to symptomy wielu dolegliwości, trudno więc od razu wiązać je z RZS. Prócz tego w początkowej fazie rozwoju mogą pojawić się mrowienia i drętwienia dłoni, zaburzenia w ukrwieniu palców, ich zaczerwienienie i rozgrzanie, czy większa wrażliwość na zimno. Na tym etapie niewielu pacjentów zgłasza się do lekarza. Dzieje się to dopiero, gdy wystąpi dokuczliwy ból.

Typowymi objawami RZS są obrzęk i ból symetrycznych stawów rąk i stóp oraz ich sztywność poranna, która utrzymuje się przez około godzinę. Spowodowana jest gromadzeniem się w stawach płynu obrzękowego. Choroba atakuje przede wszystkim stawy rąk śródręczno-paliczkowe oraz międzypaliczkowe bliższe. Obrzęk i sztywność ogranicza ich ruchomość, co sprawia, że wykonywanie nawet najprostszych czynności sprawia choremu ogromną trudność. To zaś prowadzi do stopniowego zaniku mięśni, co skutkuje osłabieniem siły mięśniowej. Postępujący stan zapalny uszkadza i deformuje stawy. Pojawiają się wówczas charakterystyczne odgięcia, podwichnięcia, czy przeprosty. Ponadto w obrębie stawów mogą wystąpić tzw. guzki reumatoidalne - twarde zgrubienia w tkance podskórnej. Ze względu na ogólnoustrojowy charakter choroby, guzki te mogą pojawiać się na narządach wewnętrznych.

Reumatoidalne zapalenie stawów objawia się również w postaci zmian pozastawowych. Przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych i sprzyja rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego. Stosowane w chorobie leki sterydowe, jak i samo RZS, mogą przyspieszać rozwój osteoporozy. W przebiegu schorzenia może również dojść do rozwoju chorób płuc (m.in. zapalenie opłucnej, śródmiąższowe zapalenie płuc), naczyń krwionośnych i zaburzeń hematologicznych (anemia, nieprawidłowa ilość leukocytów).

Wszelkie niepokojące objawy należy skonsultować z lekarzem rodzinnym. Osoby, u których istnieje podejrzenie RZS powinny trafić pod opiekę reumatologa.

Metody diagnozowania RZS

Diagnozę stawia się w oparciu o występujące u pacjenta objawy oraz wyniki badań laboratoryjnych i obrazowych. Wśród tych pierwszych lekarz może zalecić wykonanie poniższych badań krwi:

• morfologia,
• wskaźniki zapalne CRP, OB,
• przeciwciała anty-CCP - występują przy przebiegu RZS,
• RF - czynnik reumatoidalny stwierdza się nawet u 80% na RZS, a także w przypadku innych schorzeń reumatycznych.

Ponadto w procesie diagnostycznym wykonuje się badania obrazowe, takie jak: zdjęcia RTG, rezonans magnetyczny, USG, tomografia komputerowa. Dzięki nim reumatolog może sprawdzić stopień zaawansowania choroby, obecność ubytków kostnych, czy zniekształcenie stawów przez chorobę.

Jak wygląda leczenie RZS?

Im szybciej reumatoidalne zapalenie stawów zostanie rozpoznane, tym większe szanse na powstrzymanie rozwoju choroby. Podstawowym elementem terapii jest leczenie farmakologiczne preparatami LMPCh, czyli lekami modyfikującymi przebieg choroby. Celem leczenia jest złagodzenie uciążliwych objawów oraz zahamowanie rozwoju RZS i uniknięcie dalszego uszkodzenia stawów. Dostępne są leki niebiologiczne, wśród których lekiem pierwszego wyboru jest metotreksat. Leki biologiczne cieszą się coraz większą popularnością lecz przeważnie stosuje się je w skojarzeniu z niebiologicznymi.

Prócz leków LMPCh chorych leczy się glikokortykosteroidami, które ograniczają proces degeneracji stawów i minimalizują objawy stanu zapalnego. Niemniej jednak niosą ze sobą szereg działań niepożądanych, więc stosuje się je tylko przez krótki czas i w okresach zaostrzeń choroby. Objawy bólowe i sztywność stawów leczy się niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi na bazie ibuprofenu (np. Ibum, Ibuprom, Nurofen), diklofenaku (np. Voltaren Acti Forte), czy ketoprofenu (Ketonal Active), a także środkami przeciwbólowymi na bazie paracetamolu (Apap, Codipar, Efferalgan, Panadol) lub w skrajnych przypadkach lekami opioidowymi. Ponadto, aby wspomóc pracę stawów można sięgnąć po suplementy zawierające m.in. metylosulfonylometan, hydrolizat kolagenu, astaksantynę, wyciągi roślinne z kurkumy, hakorośli, jeżówki (np. Reumaherb, OLIMP Artikon MSM, SOLGAR Astaksantyna 5 mg).

Jeżeli nie potrafisz znaleźć potrzebnego leku, skorzystaj z wygodnej i intuicyjnej wyszukiwarki KtoMaLek.pl. Nie tylko wskaże Ci apteki, w których dany preparat jest dostępny, ale również umożliwi jego rezerwację.

Niefarmakologiczne leczenie RZS

Farmakoterapia powinna być jednym z elementów kompleksowego leczenia RZS. W terapii bardzo istotna jest odpowiednio zbilansowania dieta. Niektóre badania pokazują, że dieta śródziemnomorska może do pewnego stopnia łagodzić objawy choroby i poprawiać funkcjonowanie fizyczne. Lekarze wskazują też na wiele korzyści związanych z dostarczaniem w diecie kwasów omega-3, które działają przeciwzapalnie, jak również zmniejszają ból i poranną sztywność stawów. Istotna jest też odpowiednia podaż wapnia i witaminy D, które mają znaczenie dla zdrowia układu kostnego.

Zmiany w diecie powinny pociągnąć za sobą zwiększenie aktywności fizycznej. Regularny ruch wzmacnia mięśnie, poprawia ruchomość stawów i zwiększa ogólną wydolność organizmu. Niemniej z ćwiczeń należy czasowo zrezygnować w momentach zaostrzenia objawów choroby. O dobór odpowiedniej aktywności najlepiej poprosić rehabilitanta.

Leczenie znacząco wspomaga fizykoterapia, czyli różne techniki, które zmniejszają ból i stan zapalny w stawach. Przeprowadza się m.in. zabiegi krioterapii, ultradźwięki, masaże. Wielu pacjentów poddaje się leczeniu w uzdrowiskach, gdzie przeprowadza się m.in kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe, okłady z pasty borowinowej, kinezyterapię, czy termoterapię. U osób, u których zmiany chorobowe są zaawansowane, można odciążyć stawy różnymi sprzętami ortopedycznymi (m.in. kule, chodziki, stabilizatory stawów), które zapewniają prawidłowe położenie stawów i ułatwiające radzenie sobie z niesprawnością.

Czy można wyleczyć RZS?

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba przewlekła, której całkowite wyleczenie zdarza się rzadko. Leczenie trwa zatem niemal całe życie, zaś schorzenie przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. U wielu pacjentów prawidłowe leczenie pozwala na normalne funkcjonowanie. U części, mimo podjętego leczenia, choroba będzie się nasilać, dlatego pacjenci powinni być pod stałą opieką reumatologa i wykonywać regularne badania kontrolne. Niestety nie ma sposobu, by uchronić się przed RZS.

_{1. T.Tatara, P. Snakowska, Rola diety w reumatoidalnym zapaleniu stawów – przegląd systematyczny badań, Medycyna Rodzinna 2/2015, http://www.czytelniamedyczna.pl/5247,rola-diety-w-reumatoidalnym-zapaleniu-stawow-przeglad-systematyczny-badan.html}