Szparag lekarski — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Szparag lekarski — właściwości

Łodygi szparagów lekarskich są powszechnie spożywane jako warzywo. Można z nich także otrzymywać różnego rodzaje przetwory, w tym napary, a także stanowi on składnik suplementów diety. Ze względu na mnogość substancji czynnych zawartych w tej roślinie, szparagi lekarskie poddaje się wielu badaniom. Skupiają się one głównie na potencjalnym działaniu moczopędnym, hipoglikemicznym, przeciwnadciśnieniowym, hipocholesterolemicznym, antyoksydacyjnym, przeciwdrobnoustrojowym czy przeciwnowotworowym.

Warto dodać, że inne gatunki szparagów, takie jak np. Asparagus racemosus, były już stosowane w tradycyjnej medycynie chińskiej i ajurwedyjskiej, co świadczy o bogatych właściwościach odżywczych i leczniczych tego rodzaju taksonomicznego.

Szparag lekarski — jak wygląda i skąd pochodzi?

Szparag lekarski (łac. Asparagus officinalis) to jedna z najbardziej znanych sezonowych roślin warzywnych. Jest to roślina zielna, wieloletnia, należąca do rodziny szparagowatych (łac. Asparagaceae). Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego i Azji Mniejszej. Obecnie jest rośliną uprawianą na całym świecie, także w Polsce.

Szparag lekarski jest rośliną wytwarzającą kłącze, często nazywane karpą. Zwykle jest ono krótkie i rozgałęzione, drewniejące, pokryte gęstymi, łuskowatymi liśćmi. Z jednego kłącza wyrasta przeważnie kilka pędów nadziemnych oraz liczne, grube, spichrzowe korzenie o szarej barwie. Pęd nadziemny szparaga lekarskiego jest nagi, obły i prosty. Osiąga do 1,5 metra wysokości. W dolnej części pęd jest nierozgałęziony, okryty nielicznymi, łuskowatymi liśćmi. Z pachwin liści w górnej części pędu wyrastają wznoszące się odgałęzienia boczne. Szparag lekarski kwitnie od maja do lipca. Kwiaty są drobne, zielonożółte i dzwonkowate, osadzone na długich szypułkach. Owocem szparaga lekarskiego są niejadalne jagody, które mogą być nawet trujące.

Jadalną częścią rośliny są młode pędy, które zwyczajowo nazywa się szparagami. W ofercie handlowej obecne są pędy w dwóch kolorach: białym i zielonym, które są wypustkami tego samego gatunku szparaga. Różna barwa pędu wynika po prostu z różnego sposobu uprawy. Zielone pędy wyrastają nad powierzchnię, a białe pędy rosną przysypane ziemią bez dostępu do światła. Co ciekawe, w uprawie pożądane są bardziej rośliny męskie — jest to spowodowane ich lepszą żywotnością, wcześniejszym plonowaniem w uprawie, odpornością na choroby i bardziej estetycznym wyglądem wypustek.

Szparag lekarski — działanie, wskazania do stosowania

Szparag to roślina o bogatym składzie fotochemicznym. Wysoka popularność szparaga lekarskiego wynika nie tylko z jego walorów smakowych, ale także z jego niskiej kaloryczności.

Szparag lekarski zawiera saponiny o budowie steroidowej (asparagosydy A, B, D, F, G, H, I) aminokwasy, fruktany (asparagogan), kwas ferulowy i flawonoidy (kwercytyna, rutyna, izokwercetyna), retinoidy, mikro- i makroelementy oraz witaminy z grupy B czy fitosterole.  Dzięki tak bogatemu składowi roślina wykazuje szeroki zakres działań leczniczych. Szparag lekarski wykorzystuje się w schorzeniach metabolicznych, infekcjach dróg moczowych, zaburzeniach układu pokarmowego i w zwalczaniu procesu zapalnego.

Szparag lekarski w cukrzycy 

Spożywanie szparaga lekarskiego warto rozważyć w przypadku chorowania na cukrzycę typu II. Ze względu na bardzo niski indeks glikemiczny (wartość indeksu glikemicznego dla tego warzywa wynosi 15), szparagi lekarskie mają minimalny wpływ na poziom cukru we krwi. Oprócz tego są one bogate w błonnik (fruktany) — spowalnia on wchłanianie cukrów z przewodu pokarmowego. Zapobiega to szybkiemu wzrostowi glukozy we krwi.

Dodatkowo dieta bogata w błonnik sprzyja poprawie wrażliwości komórek na insulinę, co jest kluczowe dla osób z cukrzycą typu II. Co więcej, zawarte w szparagach lekarskich związki o działaniu  przeciwutleniającym pomagają zmniejszać poziom stresu oksydacyjnego i redukują stan zapalny. 

Ze względu na niską kaloryczność opisywanego warzywa, szparagi lekarskie będą idealnym rozwiązaniem dla osób próbujących zrzucić nadmiarowe kilogramy. W stanie insulinooporności oraz cukrzycy typu II kontrola masy ciała jest bardzo istotnym czynnikiem w walce zaburzeniami gospodarki węglowodanowe. Wynika to z faktu, iż  nadmiar tkanki tłuszczowej — jako tkanki aktywnej hormonalnie (szczególnie wokół brzucha) -  zmniejsza wrażliwość innych tkanek na insulinę. 

Dzięki dodatkowym właściwościom hipolipemizującym oraz działaniu antyhipertensyjnemu szparag lekarski sprawdzi się także u pacjentów, u których doszło do rozwinięcia zespołu metabolicznego.

Szparag lekarski w dolegliwościach układu pokarmowego

Jak już dobrze wiemy, szparag lekarski jest doskonałym źródłem błonnika oraz rośliną o dużej zawartości wody. To połączenie sprawia, że pozytywnie wpływa na regulację motoryki jelit i skutecznie przeciwdziała zaparciom. Szparagi lekarskie zawierają inulinę, czyli naturalny prebiotyk. Stymuluje ona wzrost korzystnych dla człowieka bakterii jelitowych. Bakterie te odgrywają kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania jelit. 

Szparag lekarski na układ moczowy

Szparag lekarski ma również dobroczynny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu moczowego. Spożywanie go wywiera umiarkowane działanie moczopędne. Dzięki niemu nerki mogą zwiększyć poziom filtracji, a co za tym idzie, dochodzi do zwiększonego wydalania płynów i zbędnych produktów przemiany materii. Często jest to pożądany efekt w przypadku obrzęków czy zbyt wysokiego ciśnienia krwi. 

Dodatkowo szparag lekarski jest doskonałym źródłem antyoksydantów, które chronią komórki dróg moczowych przed uszkodzeniami oraz wspierają układ odpornościowy w walce z infekcjami dróg moczowych. 

Szparag lekarski — jak dawkować?

Szparag lekarski spożywany jest głównie jako warzywo. Jego zalecana dzienna porcja wynosi zazwyczaj 100-150 g świeżych szparagów. Można go również spotkać w postaci różnego rodzaju naparów czy w suplementach diety — wówczas powinien być stosowany zgodnie z zaleceniami producenta.

Jeśli chodzi o suplementy w formie tabletek czy kapsułek zawierających ekstrakt ze szparaga lekarskiego, najczęściej zalecana przez producenta dawka dobowa oscyluje w przedziale od 300 do 500 mg ekstraktu w zależności od preparatu.

Celem przygotowania naparu 1-2 łyżeczki suszu zalewa się 250 ml gorącej wody i pozostawia na kilkanaście minut pod przykryciem. Taki napar powinno się pić do dwóch razy dziennie przez okres nie dłuższy niż dwa tygodnie. 

Leki i suplementy zawierające szparag lekarski

Szparag lekarski dostępny jest w postaci suplementów diety stosowanych u osób dorosłych, w celu poprawy odporności oraz wspomagająco w oczyszczaniu organizmu z nadmiaru toksyn. Można go również spotkać w preparatach, których stosowanie ma na celu wsparcie funkcjonowania układu moczowego, wywołanie działania hipolipemizującego lub poprawę trawienia.

Szparag lekarski w ciąży

Szparagi lekarskie są ogólnie rośliną uznawana za bezpieczną w ciąży, w przypadku gdy spożywa się je jako warzywo.

Szparag lekarski — przeciwwskazania i środki ostrożności

Zawarte w roślinie saponiny mogą u niektórych osób wykazywać działanie drażniące. Ostrożność powinny zachować również osoby cierpiące z powodu niewydolności nerek.

Ze względu na zawartość puryn, szparaga lekarskiego powinny unikać osoby z hiperurykemią i czynną dną moczanową, a także pacjenci stosujący leki podwyższające stężenie kwasu moczowego we krwi. 

Oczywiście rośliny nie powinny spożywać osoby na nią uczulone. Alergia na szparagi objawia się najczęściej nieżytem nosa, alergicznym kontaktowym zapaleniem skóry, a nawet anafilaksją.

Szparag lekarski — możliwe działania niepożądane

Tak jak wspomniano wcześniej, spożywanie szparaga lekarskiego może prowadzić do zwiększonego stężenia puryn w organizmie, co w konsekwencji przemian metabolicznych powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i prowadzi do zaostrzenia dny moczanowej. Co więcej, roślina spożyta w nadmiarze może powodować wzdęcia i bóle brzucha.

Warto także wspomnieć o nieprzyjemnym zapachu moczu po zjedzeniu szparagów, choć zapach ten u większości ludzi nie jest wyczuwalny. Charakterystyczny „mysi zapach moczu” po zjedzeniu szparagów najprawdopodobniej wynika z braku genu odpowiedzialnego za rozpad aminokwasu asparaginy.

Szparag lekarski — interakcje z lekami i innymi ziołami

Szparag lekarski posiada wysoką zawartość witaminy K, dlatego też może zmniejszać skuteczność niektórych leków przeciwzakrzepowych (np. warfaryny czy acenokumarolu). 

Ze względu na moczopędne właściwości szparag lekarski również może nasilać działanie niektórych diuretyków, przez co istnieje prawdopodobieństwo zaburzeń wodno-elektrolitowych, łącznie z nadmierną utratą potasu. 

Ostrożność powinny również zachować osoby, które przyjmują na stałe preparaty litu. Równoczesne stosowanie litu oraz spożywanie szparaga lekarskiego może prowadzić do zmiany stężeń leku we krwi i prowadzić do nieskuteczności terapii bądź nasilenia działań niepożądanych.

Szparag lekarski w Ziołopedii — podsumowanie

Szparag lekarski to roślina bogata różnego rodzaju substancji czynnych, które odpowiedzialne są za jej szereg właściwości leczniczych. Szparag lekarski z powodzeniem może być stosowany u pacjentów cierpiących z powodu nawracających zaparć, problemów trawiennych, a także przez osoby chorujące na cukrzycę czy w kamicę nerkową. W razie wątpliwości dotyczących bezpieczeństwa stosowania szparaga lekarskiego w konkretnej sytuacji klinicznej warto skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym lub poprosić o radę farmaceutę.

Bibliografia

1. Asparagus officinalis, szparag lekarski. Atlas Roślin. https://www.atlas-roslin.pl/gatunki/Asparagus_officinalis.htm (dostęp 5.01.2025)
2. Cieślik E., Siembida A.: Charakterystyka wartości odżywczej i właściwości prozdrowotnych szparaga lekarskiego (Asparagus officinalis L.). Postępy fitoterapii 4/2011, s. 281. http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2014/11/pf_2011_275-281.pdf (dostęp 5.01.2025)
3. Szparag lekarski. https://www.medianauka.pl/szparag-lekarski (dostęp 5.01.2025)
4. Asparagus. https://www.drugs.com/npp/asparagus.html (dostęp 5.01.2025)
5. Olas B. A Review of the Pro-Health Activity of Asparagus officinalis L. and Its Components. Foods. 2024 Jan 16;13(2):288. doi:10.3390/foods13020288. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10814860/ (dostęp 5.01.2025)
6. Pegiou E, Mumm R, Acharya P, de Vos RCH, Hall RD. Green and White Asparagus (Asparagus officinalis): A Source of Developmental, Chemical and Urinary Intrigue. Metabolites. 2019 Dec 25;10(1):17. doi: 10.3390/metabo10010017. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7022954 (dostęp 5.01.2025)
7. Asparagus Racemosus. RsList. https://www.rxlist.com/supplements/asparagus_racemosus.htm (dostęp 5.01.2025)
8. Ali Esmail Al-Snafi: The Pharmacological Importance Of Asparagus Officinalis - A Review. Journal of Pharmaceutical Biology, 5(2), 2015, 93-98. https://www.researchgate.net/publication/297715433 (dostęp 5.01.2025)
9. Redondo-Cuenca A., García-Alonso A., Rodríguez-Arcos R., Castro I., Alba C., Rodríguez J. M., Goñi I,: Nutritional composition of green asparagus (Asparagus officinalis L.), edible part and by-products, and assessment of their effect on the growth of human gut-associated bacteria, Food Research International, Volume 163, 2023. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0963996922013424 (dostęp 5.01.2025)
10. Lubek B. "Asparagus Extract: Supplement vs. Vegetable". https://www.verywellhealth.com/the-benefits-of-asparagus-extract-88610 (dostęp 5.01.2025)
11. Yaodong Guo, Zhe Liu, Yingjie Wan, Yanyan Zhang, Hassan Idris Abdu, Meng Yang,J injin Pei, Tianli Yue, Xianbin Zhang, Ahmet Hacimuftuoglu, A. M. Abd El-Aty: Literature analysis on asparagus roots and review of its functional characterizations. Front. Nutr. , 17 April 2023, Volume 9 - 2022. https://www.frontiersin.org/journals/nutrition/articles/10.3389/fnut.2022.1024190/full (dostęp 5.01.2025)
12. Khalid, S. (2020). Medicinal Properties of Asparagus. Pakistan Journal of Health Sciences, 1(2), 02–03. https://doi.org/10.54393/pjhs.v1i2.18 https://www.thejas.com.pk/index.php/pjhs/article/view/18 (dostęp 5.01.2025)
13. Myśliwiec M. "Kamica Nerkowa". Medycyna Po Dyplomie. https://podyplomie.pl/medycyna/29990,kamica-nerkowa (dostęp 5.01.2025)

Autor