Hormon wzrostu (somatotropina) – działanie i normy

Czym jest somatotropina?

Hormon wzrostu, inaczej nazywany somatotropiną (ang. growth hormone – GH), jest białkowym hormonem produkowanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego uwalnianie do krwi jest regulowane za pomocą neurohormonów podwzgórza – somatoliberyny (pobudzającej wydzielanie hormonu wzrostu) oraz somatostatyny (hamującej wydzielanie GH). Stężenie somatotropiny we krwi znacząco zmienia się w ciągu doby, największe ilości we krwi obecne są podczas snu. Produkcja somatotropiny zależy również od płci i maleje wraz z wiekiem.

Jaką rolę pełni hormon wzrostu?

Główne kierunki działania somatotropiny w organizmie, to:

• stymulacja wzrostu ciała,
• wpływ na podziały komórkowe i syntezę białek,
• pobudzenie glikogenolizy w wątrobie,
• wpływ na gospodarkę tłuszczową i mineralną organizmu,
• regulacja stanu psychicznego.

Somatotropina wpływa na organizm wielokierunkowo, a nieprawidłowości w jej produkcji prowadzą do wielu zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Jej działanie polega na pobudzeniu wytwarzania peptydów pośredniczących w wątrobie i innych tkankach – są to somatomedyny (inaczej insulinopodobny czynnik wzrostu) IGF-1 i IGF-2.

Normy hormonu wzrostu u dzieci i dorosłych

Stężenie somatotropiny przyjmuje różne wartości w zależności od pory dnia, wieku, płci i stanu odżywienia organizmu. Wpływ na jej ilość we krwi ma także wysiłek fizyczny, stres, poziom glukozy, przyjmowane leki oraz inne hormony. Norma poziomu hormonu wzrostu dla dzieci wynosi 10-30 ng/ml, a dla dorosłych 1-12 ng/ml. Laboratoria nie podają wartości referencyjnych podczas oznaczania GH – wyniki należy przedstawić lekarzowi prowadzącemu, który w interpretacji weźmie pod uwagę ogólny stan zdrowia, wiek i płeć pacjenta, a także wyniki innych badań.

Niedobór i nadmiar hormonu wzrostu

Zarówno nadmiar, jak i niedobór hormonu wzrostu niosą za sobą poważne skutki w funkcjonowaniu organizmu. Przyczynami niedoboru somatotropiny mogą być wrodzone defekty genetyczne lub zaburzenia w budowie ośrodkowego układu nerwowego, a także guz przysadki lub podwzgórza, urazy głowy, sarkoidoza, hemochromatoza i gruźlica. Nadmiar hormonu wzrostu zwykle spowodowany jest guzem przysadki.

Zaburzenia w ilości somatotropiny u dzieci

U dzieci niedobór hormonu wzrostu czasami można zaobserwować już po urodzeniu. Stan ten przejawia się hipoglikemią czy przedłużającą się żółtaczką. Zwykle niepokojące symptomy pojawiają się później, gdy dziecko odstaje wzrostem od swoich rówieśników – dochodzi do rozwoju karłowatości, dla której, oprócz niskiego wzrostu, charakterystyczne są także:

• niedorozwój płciowy,
• niewielkie dłonie,
• krótki nos,
• pyzate policzki,
• rozrost tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha.

Z kolei nadmiar hormonu wzrostu u dzieci i młodzieży powoduje nadmierny wzrost kości na długość, a choroba nazywana jest wówczas gigantyzmem. Dodatkowo mogą pojawić się:

• nadmierna potliwość,
• zaburzenia snu,
• opóźnione dojrzewanie płciowe,
• osłabienie,
• nieregularne miesiączki,
• bóle głowy, nudności, zaburzenia widzenia (wskutek ucisku nowotworu na struktury mózgu).

Zaburzenia w ilości hormonu wzrostu u dorosłych

Z racji tego, że hormon wzrostu poprzez IGF-1 reguluje wiele szlaków metabolicznych, objawy jego niedoboru nie są charakterystyczne i mogą być mylone z wieloma innymi chorobami, szczególnie z niedoczynnością tarczycy. 

Spadek ilości somatotropiny u dorosłych powoduje:

• otyłość brzuszną,
• zmniejszenie wydolności fizycznej,
• zmniejszenie grubości i wysuszenie skóry (widoczne stają się drobne naczynia krwionośne),
• wzrost ilości tkanki tłuszczowej i spadek ilości tkanki mięśniowej,
• spadek gęstości kości,
• nasilenie czynników ryzyka choroby wieńcowej,
• zaburzenia psychiczne (stany depresyjne, poczucie lęku, zaburzenia emocjonalne, spadek odporności na stres, spadek energii i witalności, izolacja od otoczenia).

Nadmiar somatotropiny u dorosłych objawia się inaczej niż u dzieci z racji tego, że po okresie pokwitania chrząstki nasadowe kości długich ulegają skostnieniu i zakończony zostaje ich wzrost kości. Dochodzi więc do charakterystycznego rozrostu tkanek miękkich, tzw. akromegalii. Do jej objawów należą:

• rozrost żuchwy, kości policzkowych i szeroko rozstawione zęby,
• rozrost elementów “miękkich” twarzy (szeroki nos, duże małżowiny uszne, wydatne wargi, pogrubiona skóra),
• guzy czołowe,
• zaznaczone bruzdy na twarzy,
• bóle głowy,
• obfite pocenie się,
• objawy hiperandrogenizacji u kobiet (hirsutyzm, trądzik, łysienie).

Badanie wydzielania somatotropiny

Hormon wzrostu jest uwalniany przez przysadkę w sposób pulsacyjny przez całą dobę, dlatego wyrywkowe badanie nie wystarczy, by potwierdzić diagnozę zaburzenia poziomu GH. W zależności, czy podejrzewany jest niedobór czy nadmiar hormonu wzrostu w organizmie, przeprowadza się test stymulacji bądź hamowania jego wydzielania. Często przed badaniem dzieciom i młodzieży z przepisu lekarza podawane są steroidowe hormony płciowe, by ograniczyć fałszywie niskie oznaczenia. W podobnym celu lekarz może zlecić propranolol.

Dostępność wymienionych preparatów w aptekach w Twojej okolicy sprawdzisz bez wychodzenia z domu na portalu KtoMaLek.pl.

Test stymulacji

Test stymulacji wydzielania somatotropiny przeprowadza się przy podejrzeniu niedoczynności przysadki i tym samym niskim poziomie hormonu wzrostu. 

Badanie rozpoczyna się od pobrania próbki krwi na czczo, po 10-12 godzinach od ostatniego posiłku. Następnie pod ścisłą kontrolą lekarza, podawany jest dożylnie roztwór insuliny lub argininy. Stosowane są także klonidyna, glukagon oraz L-dopa (prekursor dopaminy). W określonych odstępach czasu pobiera się kolejne próbki krwi (od 2 do 4) i oznacza w nich stężenie hormonu wzrostu. W ten sposób możliwe jest sprawdzenie, przy przysadka została prawidłowo pobudzona do wydzielenia odpowiedniej ilości GH.

Test hamowania

Test hamowania jest pomocny w rozpoznaniu nadczynności przysadki i dodatkowo, wraz z innymi badaniami krwi i diagnostyką obrazową, pozwala zlokalizować guzy przysadki. 

Podobnie jak w przypadku testu stymulacji, na początku badania pobiera się próbkę krwi na czczo. Kolejnym krokiem jest wypicie roztworu glukozy i pobieranie próbek krwi w określonych odstępach czasu. Oznacza się w nich stężenie hormonu wzrostu w celu sprawdzenia, czy glukoza wystarczająco zahamowała jego wydzielanie przez przysadkę. W pobranych próbkach monitoruje się także stężenie glukozy we krwi pacjenta.