Czym jest i jak objawia się niedoczynność tarczycy?

Tarczyca – mały wielki gruczoł

Tarczyca jest jednym z ważniejszych gruczołów dokrewnych w ludzkim organizmie. Znajduje się na wysokości tchawicy, w przedniej części szyi. Jej zadaniem jest wydzielanie i uwalnianie do krwi trójjodotyroniny (T3), tyroksyny (T4) oraz kalcytoniny – hormonów aktywujących i przyspieszających szereg procesów metabolicznych zachodzących w tkankach i narządach.

Działanie tarczycy uzależnione jest od pracy podwzgórza i przysadki mózgowej na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jeżeli stężenie hormonów tarczycowych jest niskie, podwzgórze rozpoczyna produkcję hormonu TRH (tyreoliberyna), stymulującego przysadkę do wydzielania tyreotropiny (TSH). Tyreotropina dociera przez krew do tarczycy i wspomaga jej aktywność hormonalną. Zależność ta działa również w drugą stronę. Gdy tarczyca wydziela za dużo hormonów, przysadka i podwzgórze ograniczają wydzielanie TRG i TSH, aby spowolnić pracę tarczycy.

Co prowadzi do niedoczynności tarczycy?

Najczęstszym zaburzeniem pracy tarczycy jest niedoczynność tego gruczołu. W tym stanie tarczyca wydziela niedostateczną ilość tyroksyny, co manifestuje się zaburzeniami hormonalnymi we wszystkich układach. Dominującą przyczyną niedoczynności tarczycy jest przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – choroba Hashimoto. Niedobory hormonów tarczycowych mogą być również skutkiem:

• usunięcia gruczołu,
• poporodowego lub podostrego zapalenia tarczycy,
• leczenia promieniotwórczym jodem,
• przyjmowania leków (np. tyreostatyki, amiodaron),
• chorób przysadki mózgowej.

Kobiety chorują na niedoczynność tarczycy pięciokrotnie częściej niż mężczyźni. Choroba ta może dotyczyć nawet 5% kobiet na całym świecie. Liczba zachorować rośnie wraz z wiekiem pacjentów, jednak coraz częściej niedoczynność diagnozuje się u osób młodych, młodzieży i dzieci.

Rodzaje niedoczynności tarczycy

Endokrynolodzy wyróżniają trzy typy niedoczynności tarczycy. Jeżeli jest ona spowodowana uszkodzeniem gruczołu w wyniku stanu zapalnego tarczycy, terapii jodem promieniotwórczym, przyjmowaniem leków lub usunięciem gruczołu, wówczas możemy mówić o niedoczynności pierwotnej. Niedoczynność tarczycy wynikającą z niedoboru tyreotropiny wydzielanej przez przysadkę mózgową nazywa się niedoczynnością wtórną. Trzeci typ, niedoczynność trzeciorzędowa, to wynik niedoboru TRH wydzielanego przez podwzgórze.

Niedoczynność tarczycy – objawy choroby

Niedoczynność tarczycy bywa trudna do zdiagnozowania, ponieważ może dawać wiele zróżnicowanych objawów o różnym natężeniu, które przypisuje się także innym dolegliwościom. Co powinno obudzić naszą czujność? Przede wszystkim:

• permanentne uczucie zmęczenia i osłabienie,
• senność i zaburzenia snu,
• częste uczucie chłodu, szczególnie dłoni i stóp,
• kłopoty z koncentracją i zapamiętywaniem,
• wzrost wagi niezwiązany ze zmianą diety,
• większa skłonność do obrzęków,
• suchość skóry lub nadmierne jej łuszczenie, szczególnie w okolicy kolan i łokci,
• wypadanie włosów,
• łamliwe paznokcie,
• zaburzenia nastroju i stany depresyjne.

Dolegliwości te mogą występować pojedynczo lub nawet wszystkie naraz. Jeżeli obserwujemy u siebie podobne objawy, których nie sposób wyjaśnić chwilowym osłabieniem lub przemęczeniem, należy udać się na wizytę do lekarza rodzinnego.

Jak wygląda diagnostyka niedoczynności tarczycy?

Lekarz rodzinny może skierować nas na wykonanie podstawowych badań krwi. W diagnostyce chorób tarczycy oznacza się poziom TSH oraz wolnych hormonów tarczycy FT3 i FT4. Jeżeli zachodzi podejrzenie choroby Hashimoto, zaleca się oznaczenie poziomu przeciwciał tarczycowych anty-TPO i anty-TG.

Normy stężenia TSH:  0,27–4,2 µU/ml
Normy stężenia TSH dla kobiet w ciąży

• I trymestr: od 0,1 do 2,5 mIU/l
• II trymestr: od 0,1 do 3,0 mIU/l
• III trymestr: od 0,1 do 3,0 mIU/l

Normy stężenia wolnych hormonów tarczycy

• FT3: 2,00 – 4,40 pg/ml
• FT4: 0,93 – 1,70 ng/dl

Normy stężenia przeciwciał

• anty-TPO (przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej): podwyższone powyżej 35 IU/ml
• anty-TG (przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie): podwyższone powyżej 115 IU/ml

Powyższe normy mogą się różnić w zależności od przyjętej przez laboratorium metodologii. Wyniki powinny zostać przeanalizowane przed endokrynologa - eksperta w dziedzinie gospodarki hormonalnej.

A co sami możemy wyczytać z wyników? Najpierw należy przyjrzeć się wartości TSH i jej korelacji z FT4. Jeżeli TSH jest podwyższone, a FT4 poniżej normy, prawdopodobnie świadczy to o pierwotnej niedoczynności tarczycy. Obniżone TSH i FT4 może wskazywać na niedoczynność wtórną. Może się też zdarzyć, że TSH jest podwyższone, a FT4 mieści się w normie, co świadczy o utajonej niedoczynności tarczycy. Podwyższone miano przeciwciał tarczycowych sugeruje autoimmunologiczne podłoże choroby, jednak w tym wypadku konieczne test także badanie USG tarczycy, aby ocenić rozmiar gruczołu i jego strukturę.

Metody leczenia niedoczynności tarczycy

Skutkiem niedoczynności tarczycy jest zbyt niskie stężenie hormonów, które należy uzupełnić. Dlatego w ramach terapii podaje się syntetyczne preparaty lewotyroksyny, takie jak Eltroxin, Euthyrox N, Novothyral, a także niezawierający laktozy Letrox. Leki ten wydawane są wyłącznie na receptę i wymagają ścisłej kontroli lekarskiej. Dawka leków musi być dobierana indywidualnie na podstawie stanu zdrowia pacjenta i bieżących wyników badań laboratoryjnych. Systematyczne i konsekwentne przyjmowanie syntetycznej tyroksyny umożliwia sprawne funkcjonowanie organizmu. U wielu pacjentów terapia trwa cały życie.

Dieta przy niedoczynności tarczycy

Przy większości schorzeń dieta to istotny element postępowanie terapeutycznego. Niedoczynność tarczycy nie jest tutaj wyjątkiem. Dieta osoby z niedoczynnością powinna być dobrze zbilansowana i zróżnicowana, aby dostarczać do organizmu wszystkie potrzebne składniki. Ważna jest odpowiednia podaż białka, tłuszczów, węglowodanów i błonnika. W diecie powinny znaleźć się produkty bogate w żelazo, selen i cynk, jak również witaminę A, C, D, E, K oraz witaminy z grupy B, biorące udział w wielu procesach metabolicznych. Warto również pamiętać o nienasyconych kwasach tłuszczowych, które obecne są m.in. w rybach. Dostarczać je możemy także w postaci tranu (Moller's, Tran Islandzki LYSI, Children's DHA, Tran GAL).

U pacjentów z chorobą Hashimoto zaobserwowano mniejsze stężenie witaminy D, a także odnotowano odwrotną zależność między jej stężeniem w surowicy krwi a poziomem przeciwciał anty-TPO i anty-TG. W związku z tym wskazana jest suplementacja witaminy D (np. Vigantoletten 1000, D-Vitum Forte 2000, Vitrum D3 Forte).

Niedobór cynku utrudnia prawidłowe wydzielanie T3 oraz wpływa na zwiększenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych anty-TPO i anty-TG, jak również zmniejszenie stężenia T3 i T4 we krwi. Kolejnym rezultatem niewystarczającej ilości cynku w organizmie może być spowolnienie tempa metabolizmu hormonów. Dlatego też często w niedoczynności tarczycy konieczna jest suplementacja cynku (np. Olimp Chela-Cynk, Zincas Forte, Bio-Cynk).

Przy niedoczynności tarczycy nie można zapominać o odpowiednich dawkach jodu, który uczestniczy w produkcji hormonów tarczycowych. Pierwiastek ten znajdziemy w rybach morskich, owocach morza oraz niektórych owocach i warzywach. Rozwiązaniem są też wody mineralne wzbogacone w jod oraz sól jodowana, jednak z tą ostatnią nie można przesadzać.