Zapalenie osierdzia — czym jest i dlaczego występuje? Objawy, leczenie, rokowania

Czym jest osierdzie?

Osierdzie to worek surowiczy składający się z dwóch blaszek: trzewnej zwanej nasierdziem, która jest mocno zrośnięta z mięśniem sercowym oraz blaszki ściennej. Pomiędzy tymi dwoma warstwami jest wąska przestrzeń tzw. jama osierdzia. W jamie osierdzia w prawidłowych warunkach może znajdować się od 10 do 50 ml płynu.

Przyczyny zapalenia osierdzia

Przyczynami ostrego zapalenia osierdzia mogą być:

• infekcje — wirusy (najczęściej), bakterie (w tym gruźlica), grzyby, pasożyty;
• choroby układowe tkanki łącznej i inne choroby autoimmunologiczne;
• nowotwory;
• urazy;
• zaburzenia metaboliczne;
• promieniowanie;
• leki;
• rozwarstwienie aorty.

Objawy zapalenia osierdzia

Zapalenie osierdzia charakteryzuje się wystąpieniem ostrego kłującego bólu, o zmiennym natężeniu. Ból lokalizuje się najczęściej za mostkiem i może promieniować do szyi lub lewego barku. Natężenie bólu wzrasta podczas kaszlu, brania głębokiego wdechu i w trakcie leżenia. Natomiast przyjęcie pozycji siedzącej z pochyleniem tułowia do przodu powoduje łagodzenie objawów.

Kolejnym symptomem prezentowanym przez chorych jest duszność. Wynika ona z unikania przez pacjenta brania głębokich oddechów, powodujących ból. Prowadzi to do przyspieszenia częstości płytkich oddechów, a to z kolei jest przyczyną wystąpienia zasadowicy oddechowej.

Innymi objawami, które mogą wystąpić, są: kaszel, stan podgorączkowy lub gorączka, ból mięśni i stawów i ogólne złe samopoczucie.

Podczas badania lekarz osłuchowo może stwierdzić obecność tak zwanego tarcia osierdziowego.

Diagnostyka zapalenia osierdzia

W badaniu EKG zapalenie osierdzia może ujawniać się pod postacią uogólnionego poziomego uniesienia odcinków ST wraz z obniżeniem odcinków PQ. Z czasem zmiany w elektrokardiogramie mogą ulec ewolucji. W badaniu laboratoryjnym występuje wzrost OB i CRP.

Przy zapaleniu osierdzia w RTG i w badaniu echokardiograficznym możliwe jest uwidocznienie obecności płynu. Badanie ECHO serca pozwala na precyzyjniejsze określenie ilości płynu i dodatkowo dzięki niemu można ocenić następstwa hemodynamiczne tego stanu.

Co więcej, w niektórych przypadkach, można wykonać badanie tomografii komputerowej klatki piersiowej, badanie płynu osierdziowego czy biopsję osierdzia.

Rozpoznanie zapalenia osierdzia

Rozpoznanie ostrego zapalenia osierdzia lekarz stawia na podstawie stwierdzenia obecności co najmniej 2 z niżej wymienionych kryteriów:

• bólu w klatce piersiowej o charakterze osierdziowym;
• występowaniu tarcia osierdziowego;
• w EKG nowo powstałym uogólnionym uniesieniu odcinka ST lub obniżeniu odcinka PQ;
• stwierdzeniu nadmiaru płynu w worku osierdziowym.

Przy podejrzeniu przyczyny nowotworowej konieczny, do postawienia rozpoznania, jest m.in. dodatni wynik badania cytologicznego płynu osierdziowego czy badania histologicznego osierdzia.

Leczenie zapalenia osierdzia

W pierwszej kolejności choremu podaje się leki z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak: ibuprofen lub kwas acetylosalicylowy. Jeśli przyczyną nie jest zakażenie, a użycie wyżej wymienionych leków jest niemożliwe, to stosuje się glikokortykosteroidy w małych dawkach. 

Pacjenci z ostrym zapaleniem osierdzia powinni ograniczyć aktywność fizyczną do czasu normalizacji wyników badań laboratoryjnych i zapisu EKG.

Zastosowanie precyzyjnego leczenia jest zależne od przyczyny wystąpienia choroby. W związku z tym m.in. przy ropnym zapaleniu osierdzia lekarz powinien wykonać drenaż osierdzia i podać odpowiednie antybiotyki. W przypadku etiologii gruźliczej konieczne jest zastosowanie leczenia przeciwprątkowego. Przy mocznicowym zapaleniu osierdzia należy zwiększyć częstość dializ. Natomiast pozawałowe zapalenie osierdzia wymaga stosowania ibuprofenu lub kwasu acetylosalicylowego.

Niezbędne preparaty możesz zarezerwować w wybranej aptece z łatwością i bez konieczności wychodzenia z domu za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Bibliografia

1. Tomkowski, W., Kuca, P., Leśniak, W. (2022). Zapalenie osierdzia. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.17. Dostępne na: (Dostęp: 12.2023).
2. Khandaker, M. H., Espinosa, R. E., Nishimura, R. A., Sinak, L. J., Hayes, S. N., Melduni, R. M., Oh, J.K. (2011). Choroby osierdzia: rozpoznawanie i leczenie. SYMPOZJUM: KARDIOLOGIA. Medycyna po dyplomie.

Autor