Len zwyczajny — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Len zwyczajny — właściwości

Siemię lniane swoją popularność zawdzięcza licznym witaminom i minerałom zawartym w tych niepozornych ziarnach. W 100 g nasion znajduje się blisko 42 g tłuszczów, z czego zdecydowaną większość stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe (nawet 85% - wartości te mogą się wahać w zależności do producenta). Co więcej, siemię lniane charakteryzuje się wyjątkowo korzystnym stosunkiem kwasów omega-3 do omega-6. Głównym przedstawicielem kwasów tłuszczowych omega-3 jest kwas α-linolenowy, który wykazuje silne właściwości antybakteryjne oraz przeciwzapalne. Organizm ludzki nie jest w stanie go samodzielnie syntezować, dlatego należy go dostarczać wraz z pożywieniem. Błonnik pokarmowy stanowi około 27 g, a w jego skład wchodzą frakcje rozpuszczalne i nierozpuszczalne. Te pierwsze wpływają na skład i rozwój flory jelitowej, drugie przyspieszają przemianę materii. Warto również zwrócić uwagę na zawartość lignanów, związków należących do tzw. fitoestrogenów, które regulują ludzką gospodarkę hormonalna oraz mają działanie antyoksydacyjne.

Oprócz tego w nasionach lnu znajdziemy tokoferole (antyoksydanty), witaminę C, lignany, bogactwo witamin z grupy B (m.in. witaminę B2 i B6), kwas foliowy oraz składniki mineralne (magnez, cynk, wapń, żelazo, potas, miedź).

Len zwyczajny — jak wygląda i skąd pochodzi?

Len zwyczajny (łac. Linum usitatissimum) to roślina należąca do rodziny lnowatych (Linaceae). Osiąga wysokość od 30 do 70 centymetrów, jego cienka i rozgałęziająca się łodyga ulistniona jest lacentowatymi, zielonymi liśćmi. Okres kwitnienia lnu przypada na miesiące letnie – czerwiec i lipiec. Roślina daje pięciopłatkowe, niebiesko-fioletowe lub czasem białe kwiaty

To jedna z najstarszych roślin uprawnych, wysiewany był już w czasach neolitu. Pochodzi z rejonów Bliskiego Wschodu, jednak obecnie znany jest głównie z upraw. Z lnu pozyskiwano włókna wykorzystywane do produkcji tkanin, zaś nasiona stanowiły wartościowy dodatek do codziennej diety. Len był także wykorzystywany jako środek leczniczy przy takich dolegliwościach, jak bóle i stany zapalne żołądka.

Surowcem farmaceutycznych są wysuszone nasiona lnu (Lini semen), z których pozyskuje się olej lniany (Lini oleum).

Len zwyczajny — działanie, wskazania do stosowania

Bogactwo kwasów tłuszczowych, witamin i minerałów sprawia, że siemię lniane może stanowić wsparcie w łagodzeniu różnych dolegliwości. 

Len zwyczajny na zaparcia

Siemię lniane najczęściej stosuje się je w profilaktyce zaparć i zespole jelita drażliwego, jak również w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz niestrawności. Zawarty w nasionach lnu błonnik wiąże wodę i zwiększa swoją objętość, ułatwiając wypróżnianie i usprawniając perystaltykę jelit. Tę właściwość można wykorzystać także podczas redukcji wagi, błonnik bowiem pozostawia uczucie sytości na dłużej, ograniczając chęć podjadania. Błonnik pomaga również kontrolować gospodarkę lipidowa, wpływając na obniżenie poziomu cholesterolu oraz trójglicerydów.

Len zwyczajny na cholesterol i nadciśnienie

Zawarte w siemieniu lnianym kwasy omega-3 zalecane są w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego oraz w obniżaniu podwyższonego ciśnienia tętniczego, co związane jest m.in. z regulacją poziomu cholesterolu i trójglicerydów. Za efekt ten odpowiadają zawarte w nasionach lnu fitosterole (m.in. β-sitosterol) oraz włókno pokarmowe. Siemię lniane może również wspomagać utrzymanie stabilnego stężenia glukozy we krwi, szczególnie u pacjentów z cukrzycą typu 2. Warto więc włączyć do diety nasiona lnu lub sięgać po olej lniany tłoczony na zimno, wytłaczany z wysokolinolenowych odmian siemienia lnianego.

Oprócz wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) len zwyczajny jest źródłem witaminy E — silnego antyoksydanty, chroniącego komórki przed stresem oksydacyjnym. Nasiona lnu zawierają również lignany, zaliczające się do fitoestrogenów, działających podobnie do estrogenów. Wpływają one na regulację układu hormonalnego, niosąc korzyści zdrowotne zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn. W przypadku kobiet ligniany zmniejszają ryzyko zachorowania na osteoporozę i miażdżycę, z kolei u mężczyzn redukują ryzyko przerostu gruczołu krokowego.

WAŻNE!

Olej lniany tłoczony na zimno nie nadaje się do smażenia i innych rodzajów obróbki termicznej, gdyż traci swoje cenne właściwości.

Len zwyczajny na włosy i skórę

Siemię lniane stosowane wewnętrznie i zewnętrznie, dzięki obecności nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin i minerałów, wpływa także na kondycję skóry, włosów i paznokci. Właściwości te wykorzystywano już w medycynie ludowej, stosując len na różne problemy skórne – owrzodzenia, ropnie, czyraki, oparzenia czy odmrożenia. 

Len zwyczajny można używać zewnętrznie, jako naturalny kosmetyk. Ekstrakt z nasion lnu jest zresztą często stosowanym składnikiem w kosmetykach przeznaczonych do pielęgnacji skóry suchej i skłonnej do podrażnień.

• Pielęgnacja włosów — tzw. „żel z siemienia lnianego” jest doskonałym kosmetykiem do pielęgnacji włosów. Nawilża je, chroni przed uszkodzeniami, a także ułatwia stylizację. Stosowany na skalp ogranicza jego przetłuszczanie oraz nawilża przesuszoną skórę głowy. Wystarczy gotować w wodzie siemię lniane przez około 10-15 minut, a następnie odcedzić i ostudzić. Na bazie żelu można również przygotować odżywczą płukankę do włosów lub nawilżającą mgiełkę, które można wzbogacić o wyciągi z ziół lub olejki eteryczne.
• Pielęgnacja skóry — siemię lniane sprawdzi się także w pielęgnacji skóry. Wspomniany wcześniej żel można stosować jako delikatny nawilżacz, a także składnik maseczek kosmetycznych. Maskę można przygotować również na bazie mielonych ziaren. Wystarczy zalać je wodą i chwilę gotować, aż do uzyskania gęstej papki, którą można nałożyć na twarz. Po jej użyciu skóra będzie bardziej nawilżona i napięta, a drobne niedoskonałości złagodzone. Do pielęgnacji skóry można także używać oleju lnianego.
• Pielęgnacja dłoni — żel z nasion lnu to sprzymierzeniec w walce o nawilżone dłonie. Najłatwiej wykonywać regularne kąpiele dłoni w gotowym już żelu. Nie tylko nawilży skórę dłoni, ale również wzmocni łamliwe paznokcie i odżywi przesuszone skórki.

Len zwyczajny — jak dawkować?

Siemię lniane można stosować na dwa sposoby:

• Całe nasiona zalewa się gorącą wodą (ale nie wrzącą) i odstawia do napęcznienia. Następnie nasiona należy odcedzić, a powstały napar, zwany „kleikiem lnianym” wypić. Działa on łagodząco i osłonowo na układ pokarmowy. Całe nasiona lnu można dodawać do ulubionych płatków śniadaniowych, jogurtów, sałatek, a także słodkich i wytrawnych wypieków.
• Ze zmielonych nasion również można przygotować napar, jednak wypijamy go w całości. Pamiętajmy jednak, by siemię mielić bezpośrednio przed spożyciem, bowiem zawarte w nich tłuszcze bardzo szybko się utleniają. Do mielenia można wykorzystać ostrzowy młynek do kawy.

Ze względu na wysoką zawartość błonnika, z ilością siemienia lnianego nie należy przesadzać. 2 łyżki w ciągu dnia w zupełności wystarczą. Osoby przyjmujące leki spożywanie siemienia powinny skonsultować ze swoim lekarzem.

Leki i suplementy zawierające len zwyczajny

W aptekach dostępne są zarówno produkty lecznicze, jak i suplementy diety oraz kosmetyki zawierające len zwyczajny. To m.in. płyny i maści do stosowania stosowania na różne problemy skórne, a także suplementy diety przeznaczone dla kobiet w okresie menopauzy lub dla mężczyzn wspierające prawidłowe funkcjonowanie prostaty. Len stanowi również dodatek do suplementów dostarczających błonnik, pomagających regulować rytm wypróżnień. Ponadto w aptekach dostępne są całe nasiona lnu jak i olej lniany.

Len zwyczajny w ciąży

Ze względu na brak wystarczających danych nie zleca się stosowania nasion lnu w okresie ciąży i karmienia piersią. 

Lnu nie należy stosować u dzieci poniżej 12. roku życia.

Len zwyczajny — przeciwwskazania i środki ostrożności

Nasiona lnu są przeciwwskazane u osób z nadwrażliwością na ten produkt. Nie należy ich również stosować w przypadku niedrożności jelit, a także w przypadku nagłej zmiany w rytmie wypróżnień lub wyglądzie stolca, gdy zmiana ta utrzymuje się dłużej niż 2 tygodnie). Siemię lniane niewskazane jest także przy zwężeniu przełyku i problemach z przełykaniem.

Len zwyczajny — możliwe działania niepożądane

Po spożyciu nasion lny mogą wystąpić zaburzenia żołądkowo-jelitowe w postaci wzdęć, bólu brzucha i nudności, co zwykle ma związek ze znaczną ilością błonnika.

Len zwyczajny — interakcje z lekami i innymi ziołami

Ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego siemię lniane może zaburzać wchłanianie leków oraz składników odżywczych z diety. Należy zachować odstęp 30-60 minut między zażywanymi lekami a nasionami lnu.

Len zwyczajny w Ziołopedii — podsumowanie

Nasiona lnu są jednym z najstarszych znanych roślinnych surowców o licznych zastosowaniach w medycynie. Są źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych. regulują perystaltykę jelit i korzystnie wpływają na profil lipidowy i stężenie cukru we krwi. Należy jednak pamiętać, że siemię lniane nie stanowi leku samego w sobie i nie jest alternatywą dla leków. Warto je jednak stosować jako wsparcie w terapii oraz uzupełnienie diety.

Bibliografia

1. Bartkowski L. (2013) Nasiona lnu - naturalne źródło zdrowia i urody. Chemik, 67: 186-191.
2. Mgr inż. E. Kołodziejska, "Siemię lniane czy nasiona chia?", Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/siemie-lniane-czy-nasiona-chia/
3. Dr n. med. D. Wnęk, "Siemię lniane - właściwości i przeciwwskazania", Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/284323,siemie-lniane-wlasciwosci-i-przeciwwskazania
4. Dr n. med. D. Wnęk, "Nasiona lnu i olej lniany – właściwości i zastosowanie", Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/146862,nasiona-lnu-i-olej-lniany-powody-dla-ktorych-warto-wlaczyc-je-do-diety
5. Silska G. (2016) Polska kolekcja lnu - źródłem nasion o terapeutycznym działaniu. Zagadnienia doradztwa rolniczego, str 73 - 81.
6. E. Rymar, "Własciwości prozdrowotne lnu (Linum ussitatissimum L.)", HERBALISM. 18 październik 2021, T. 3, nr 1, s. 92–111.
7. R. Kaniewski, J. Jankowiak, K. Zajączek, "Len i konopie w profilaktyce i lecznictwie", Postępy Fitoterapii 2020; 21(2): 100-103.
8. K. Ekiert, M. Dochniak, "Superfoods – idealne uzupełnienie diety czy zbędny dodatek?". Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2015, 5, 4, 401–408.
9. I. Jasińska-Kuligowska, P. Suszko, M. Kuligowski, "Wytłoki lniane jako źródło fitoestrogenów i innych związków bioaktywnych", Składniki bioaktywne surowców i produktów roślinych (2018), s. 90-101.

Autor