Czosnek niedźwiedzi — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Czosnek niedźwiedzi — właściwości

W czosnku niedźwiedzim znajdziemy dużo mikroelementów (fosfor, magnez, mangan, potas, selen, siarka, sód, wapń i żelazo) oraz witamin (witaminy z grupy B: B1, B2, B3 i witamina C). Podobnie jak czosnek pospolity, wykazuje wiele właściwości leczniczych. Czosnek niedźwiedzi zawiera substancje czynne, są nimi m.in. związki siarki, które zapobiegają miażdżycy oraz obniżają ciśnienie. Występujące w czosnku niedźwiedzim olejki eteryczne, których najważniejszym składnikiem jest siarka, odpowiedzialne są za jego specyficzny zapach oraz pikantny smak. Ponadto w czosnku niedźwiedzim obecne są flawonoidy, saponiny, liczne enzymy i aminokwasy, a także związki o działaniu antybiotycznym.

Czosnek niedźwiedzi — jak wygląda i skąd pochodzi?

Czosnek niedźwiedzi (łac. Allium ursinum L.) jest przedstawicielem roślin z podrodziny czosnkowych, z rodziny amarylkowatych (łac. Amaryllidaceae), dziko rosnącym na terenie Europy, Azji Mniejszej i Kaukazu. Jest też uprawiany w innych regionach. W Polsce występuje głównie w Sudetach, Karpatach i na Pogórzu. Roślinę tą spotkać możemy w zacienionych, wilgotnych miejscach, na próchniczym podłożu. Często występuje w skupiskach wzdłuż strumieni. 

Zielone lancetowate liście wyrastają z podłużnej cebuli okrytej białymi, przeźroczystymi łuskami. Pęd z białym, kulistym kwiatostanem sięga 30 cm wysokości. Sezon na czosnek niedźwiedzi trwa od połowy kwietnia do połowy maja.

Skąd wzięła się nazwa tej rośliny? Łacińskie „ursinum” wywodzi się od słowa „ursus”, które oznacza niedźwiedzia. Według niektórych podań ludowych niedźwiedzie po przebudzeniu z zimowej hibernacji miały spożywać liście tej rośliny, aby usunąć z organizmu toksyny i odzyskać siły po wielu miesiącach 

Surowcem zielarskim są liście (łac. Allii ursini folium) oraz ziele czosnku niedźwiedziego (łac. Allii ursini herba).

Kiedy zbierać czosnek niedźwiedzi?

Świeże liście należy zbierać przed okresem kwitnieniem (zawsze należy zrywać pojedynczo, aby zapobiec pomyleniu ich z rośliną trującą). Od czasu kwitnienia liście nabierają gorzkiego smaku, dlatego należy sięgać po świeże pąki kwiatów oraz jeszcze zielone, jędrne owoce. Czosnek niedźwiedzi najlepiej działa świeżo zebrany w trakcie sezonu wegetacji.

Czosnek niedźwiedzi — działanie, wskazania do stosowania

W medycynie ludowej czosnek niedźwiedzi wykorzystywano w podobny sposób, co czosnek zwyczajny (łac. Allium sativum L.), gdyż obie rośliny charakteryzują się podobnymi właściwościami. Niemniej w przypadku czosnku niedźwiedziego wykorzystuje się głównie liście zamiast cebulek.

Zazwyczaj czosnek niedźwiedzi stosowano na rozmaite dolegliwości przewodu pokarmowego, a także przy schorzeniach układu oddechowego — miał on oczyszczać drogi oddechowe. Uważano również, że czosnek niedźwiedzi wspiera pracę układu krwionośnego i działa detoksykująco, oczyszczając organizm ze szkodliwych substancji.

Czosnek niedźwiedzi na układ sercowo-naczyniowy

Liczne badania potwierdzają, że czosnek niedźwiedzi może być rośliną o istotnym znaczeniu dla profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. Zarówno badania in vitro, jak i in vivo z użyciem ekstraktów z liści czosnku niedźwiedziego dowiodły jego właściwości hamujących agregację płytek krwi. Badania wykazały również, że czosnek niedźwiedzi może obniżać ciśnienie tętnicze krwi, zmniejszać stężenie lipidów (zarówno cholesterolu, jak i trójglicerydów), a także regulować stężenie insuliny.

Dzięki tym właściwościom czosnek niedźwiedzi może zmniejszać ryzyko chorób, takich jak miażdżyca, choroba wieńcowa, zawał serca czy udar mózgu.

Czosnek niedźwiedzi na bakterie, grzyby i pasożyty

Czosnek niedźwiedzi wykazuje silne działanie przeciwdrobnoustrojowe — jego właściwości przebadano wobec licznych szczepów bakterii i grzybów, co ma związek z wysoką zawartością związków siarki. Wodne ekstrakty świeżych liści czosnku okazały się wysoce skuteczne wobec szczepów bakterii Salmonella enteritidis, Pseudomonas aeruginosa oraz Escherichia coli, jak również wobec grzybów drożdżopochodnych - Candida albicans i Saccharomyces cerevisiae.

Przeprowadzono również badania, w których oceniano potencjał czosnku niedźwiedziego w zwalczaniu pasożytów. Sok z cebulek czosnku niedźwiedziego był skuteczny wobec nicieni.

Czosnek niedźwiedzi na nowotwory

Właściwości czosnku niedźwiedziego aktualnie bada się także pod kątem leczenia schorzeń nowotworowych. W jednych z badań sprawdzano cytotoksyczność ekstraktów z czosnku niedźwiedziego wobec mysich linii komórek nowotworowych czerniaka i mięsaka (badanie in vitro). Ekstrakt chloroformowy z łodyg kwiatowych wykazał najbardziej znaczącą aktywność cytotoksyczną.

Dwusiarczek diallilu, który jest substancją obecną w olejku eterycznym, odpowiedzialną za charakterystyczny zapach czosnku, jest w stanie hamować rozmnażanie różnych komórek nowotworowych, w tym raka piesi, raka płuc, raka okrężnicy czy chłoniaka.

Czosnek niedźwiedzi — jak dawkować?

Czosnek niedźwiedzi znalazł zastosowanie w kuchni jako składnik potraw oraz surowiec zielarski. Od wieków traktowany był jako środek na różnego rodzaju dolegliwości. Długo przed wynalezieniem antybiotyków, czosnek był stosowany w leczeniu różnych chorób np. gruźlicy czy duru brzusznego.

Liście czosnku niedźwiedziego można pokroić na małe kawałki i wykorzystać jako dodatek do pieczywa. Drobno posiekany może być użyty jako przyprawa do codziennej zupy lub jako posypka na ziemniaki. Dodaje się go do knedli i innych potraw, których smak zazwyczaj poprawia się natką pietruszki. Liście można przyrządzać również podobnie jak szpinak lub sałatę. Liści czosnku niedźwiedziego nie warto suszyć. Tracą wówczas wiele swoich właściwości. Jeśli chcemy je spożywać poza sezonem, lepszym rozwiązaniem z pewnością będzie ich mrożenie. Popularne jest też kiszenie liści czosnku niedźwiedziego.

Napar z czosnku niedźwiedziego

Z dostępnych w aptekach wysuszonych, rozdrobionych liści czosnku niedźwiedziego można przygotować napar. W tym celu należy 1 łyżkę suszu (około 1,5 grama) zalać 250 ml wrzącej wody, przykryć i odstawić do naparzania na 15 minut. Tak przygotowaną herbatę z czosnku niedźwiedziego można pić 2 razy dziennie, aby wspomagać metabolizm i pracę układu krążenia.

Przepis na pastę z czosnku niedźwiedziego

Pasta z czosnku niedźwiedziego znalazła swoje szerokie zastosowanie w kuchni. Idealnie sprawdzi się jako baza do pesto czy dodatek do zup, zimnych i ciepłych sosów, dressingów i kanapek.

Składniki na pastę z czosnku niedźwiedziego:

• 200 g świeżych liści czosnku niedźwiedziego,
• 3 łyżki oliwy z oliwek,
• ½  łyżeczki soli.

Sposób przygotowania:

• Liście czosnku niedźwiedziego umyć i przełożyć do blendera.
• Przełożyć pastę do wyparzonych słoików.
• Nalać oleju w ilości takiej, aby pokryła pastę 1-centymetrową warstwą.
• Pastę przechowywać w lodówce.

Leki i suplementy zawierające czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi jest dostępny w aptekach w postaci suszonych, rozdrobionych liści. Jest też składnikiem suplementów diety wspierających odporność.

Czosnek niedźwiedzi w ciąży

Brakuje bardziej szczegółowych danych na temat wpływu większych dawek czosnku niedźwiedziego na rozwój ciąży, dlatego nie zaleca się go kobietom w ciąży i karmiącym piersią.

Czosnek niedźwiedzi — przeciwwskazania i środki ostrożności

Czosnek niedźwiedzi wykazuje działanie przeciwzakrzepowe, dlatego osoby stosujące leki przeciwzakrzepowe powinny zachować szczególną ostrożność. Ewentualną suplementację czosnku niedźwiedziego należy omówić z lekarzem prowadzącym.

Ostrożność podczas stosowania czosnku zaleca się też pacjentom z wrzodami żołądka i dwunastnicy.

Czosnek niedźwiedzi — możliwe działania niepożądane

W niektórych przypadkach czosnek niedźwiedzi może powodować reakcje alergiczne.

Czosnek niedźwiedzi — interakcje z lekami i innymi ziołami

Jednoczesne stosowanie czosnku niedźwiedziego i leków przeciwzakrzepowych może nadmiernie nasilać istniejącą farmakoterapię.

Czosnek niedźwiedzi w Ziołopedii — podsumowanie

Czosnek niedźwiedzi to roślina o właściwościach podobnych do czosnku zwyczajnego, choć znacznie mniej od niego przebadania. Ogromną popularność zdobyła jako roślina przyprawowe, jednak kolejne badania dowodzą, że warto ją stosować nie tylko z uwagi na walory smakowe, lecz również ze względu na korzystne działanie na zdrowie.

Bibliografia

1. Dżugan M., Kordiaka R., Kacaniova M., Wesołowska M. "Czosnek niedźwiedzi Allium ursinum jako uzupełnienie wiosennej diety". WŁAŚCIWOŚCI PRODUKTÓW  I SUROWCÓW ŻYWNOŚCIOWYCH. WYBRANE ZAGADNIENIA, 2014.
2. Sobolewska D., Podolak I., Makowska-Wąs J. "Allium ursinum: botanical, phytochemical and pharmacological overview". Phytochem Rev. 2015; 14(1): 81–97.
3. Reuter H. D. "Allium sativum and Allium ursinum: Part 2 pharmacology and medicinal application". Phytomedicine vol. 2(1), pp. 73-91, 1995.
4. Znamirowska A., Rożek P., Buniowska M., Kalicka D, Kuźniar P. "Zastosowanie czosnku niedźwiedziego do produkcji mleka fermentowanego przez Bifidobacterium Animaliss spp. Lactis BB-12". Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2018.

Autor