Eleuterokok kolczasty — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Eleuterokok kolczasty — właściwości

Eleuterokok kolczasty bogaty jest w wiele bioaktywnych związków, które odpowiedzialne są za jego właściwości lecznicze. W skład chemiczny tej rośliny wchodzą między innymi:

• eleuterozydy (A-M) - unikalne glikozydy kumaryn o działaniu przeciwbólowym i uspokajającym;
• polifenole, w tym flawonoidy, czyli związki o silnym działaniu przeciwutleniającym;
• polisacharydy, wśród nich eleuterany, które wspierają układ odpornościowy;
• lignany;
• saponiny triterpenowe;
• witaminy (B1, B2, B6, B12, C, E);
• minerały (magnez, żelazo, potas);
• kwasy organiczne;
• aldehydy;
• fitosterole;
• olejek eteryczny;
• żywica.

Dzięki obecności tych związków eleuterokok kolczasty jest uznawany za adaptogen, czyli roślinę, która pomaga organizmowi przystosować się do stresu i poprawia jego odporność na zmienne warunki środowiska. Poza tym żeń-szeń syberyjski uważany jest za surowiec o działaniu przeciwwirusowym, przeciwzapalnym, odtruwającym i zmniejszającym ryzyko powstawania nowotworów.

Eleuterokok kolczasty — jak wygląda i skąd pochodzi?

Eleuterokok kolczasty (łac. Eleutherococcus senticosus) inaczej nazywany eleuthero, żeń-szeniem syberyjskim, czy też żeń-szeniem koreańskim to krzew należący do rodziny araliowatych (łac. Araliaceae), który naturalnie występuje na terenie Azji. Na piękne okazy eleuterokoka można trafić podczas podróży do północnych Chin, Japonii, Korei lub do lasów wschodniej części Syberii, określanych jako Rosyjski Daleki Wschód. 

Żeń-szeń syberyjski to długowieczny krzew osiągający wysokość do 4 metrów, jednak typowe osobniki nie przekraczają 2,5 metra wysokości. Łodyga eleuterokoka pokryta jest obficie niewielkimi, aczkolwiek ostrymi kolcami, stąd też wziął się jego przydomek „kolczasty". Eleuthero posiada pięciopalczaste, eliptyczne liście i drobne kwiaty, zebrane w baldachy. Z kolei jego owoce to czarne, błyszczące jagody, które przypominają owoce aronii, a każda z nich skrywa kilka nasion. Najbardziej charakterystyczną częścią tej rośliny jest rozbudowany system korzeniowy i cylindryczne kłącza będące głównym magazynem związków adaptogennych.

Surowiec zielarski tradycyjnie stanowi kłącze z korzeniami eleuterokoka (łac. Eleutherococci Radix et Rhizoma), chociaż niekiedy używa się również kory z części podziemnych, liści i całych pędów rośliny.

Eleuterokok kolczasty — działanie, wskazania do stosowania

Eleuterokok kolczasty znany jest przede wszystkim jako surowiec adaptogenny, czyli zwiększający zdolności organizmu do przystosowania się względem niekorzystnych warunków otoczenia takich, jak nasilony stres. Szczególnie cenią tę roślinę sportowcy, ponieważ poprawia ona wydolność fizyczną, zwiększa wytrzymałość i redukuje zmęczenie. Suplementację żeń-szeniem syberyjskim zaleca się rekonwalescentom po różnego rodzaju chorobach i zabiegach w celu szybszego powrotu do zdrowia. Ponadto efektami stosowania eleuterokoku są:

• wzmocnienie kości, co przeciwdziała rozwojowi osteoporozy;
• spadek poziomu cholesterolu we krwi;
• wspomaganie trawienia tłuszczów;
• działanie ochronne na nerki, serce i wątrobę;
• łagodzenie objawów menopauzy;
• wzrost libido;
• spadek poziomu kortyzolu we krwi;
• poprawa pracy mózgu.

Żeń-szeń syberyjski to także surowiec chętnie wykorzystywany w kosmetologii. Działa nawilżająco, ujędrniająco, regeneruje włókna kolagenowe, wygładza zmarszczki, redukuje przebarwienia skórne, cellulit i może być pomocny w pielęgnacji skóry trądzikowej.

Eleuterokok kolczasty na układ nerwowy

Regularne stosowanie eleuterokoku kolczastego poprawia tak zwane funkcje kognitywne, czyli pamięć i koncentrację. Ponadto chroni on komórki nerwowe przed stresem oksydacyjnym i degeneracją. Natomiast poprzez działanie modulujące poziom neurotransmiterów w mózgu — serotoniny, dopaminy i noradrenaliny — żeń-szeń syberyjski może zmniejszać objawy depresji i lęku.

Eleuterokok kolczasty na odporność

Jedną z najbardziej cenionych właściwości eleuterokoku kolczastego jest jego zdolność do wzmocnienia odpowiedzi immunologicznej organizmu na patogeny. Badania potwierdziły, że stosowanie tego surowca zwiększa liczbę i aktywność limfocytów T i komórek NK (ang. natural killer), które odgrywają kluczową rolę w obronie przed zakażeniem. Dzięki temu może on przyczyniać się do skrócenia czasu trwania infekcji i zmniejszenia nasilenia jej objawów.

Eleuterokok kolczasty na cukier

Zawarte w żeń-szeniu syberyjskim eleuterozydy mogą wpływać na metabolizm glukozy, zmniejszając tym samym poziom cukru we krwi. Dłuższe stosowanie tego surowca zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę i poprawia funkcje komórek beta trzustki, które są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Niestety, eleuterokok kolczasty wchodzi w interakcje z lekami przeciwcukrzycowymi takimi, jak metformina czy insuliny, przez co przed rozpoczęciem suplementacji należy koniecznie skonsultować się z lekarzem.

Eleuterokok kolczasty — jak dawkować?

Zalecane dawkowanie żeń-szenia syberyjskiego różni się w zależności od formy suplementu i zawsze należy kierować się zaleceniami danego producenta. Dla ekstraktów zazwyczaj rekomenduje się dawkę od 300 do 1200 mg dziennie. Ze względu na pobudzające działanie eleuterokoka, aby uniknąć problemów ze snem, zaleca się jego zażywanie rano lub wczesnym popołudniem. Nie powinno się stosować eleuterokoku w sposób ciągły przez okres dłuższy niż 6-8 tygodni. Po tym czasie warto zrobić przerwę w suplementacji na 2-4 tygodnie.

Leki i suplementy zawierające eleuterokok kolczasty

Eleuterokok kolczasty dostępny jest w aptekach i sklepach zielarskich w formie:

• kapsułek;
• tabletek;
• ekstraktów wodno-alkoholowych;
• nalewek;
• kropli;
• herbat;
• proszku do sporządzania naparów;
• preparatów złożonych, łączących eleuterokok z innymi adaptogenami.

Eleuterokok kolczasty w ciąży

Ze względu na brak wystarczających badań na temat bezpieczeństwa i silny wpływ na układ krwionośny nie zaleca się stosowania eleuterokoku kolczastego podczas ciąży i w trakcie karmienia piersią.

Eleuterokok kolczasty — przeciwwskazania i środki ostrożności

Eleuterokok kolczasty uważany jest powszechnie za surowiec bezpieczny i zalecany do przewlekłego stosowania. Pomimo licznych korzyści zdrowotnych, stosowanie tej rośliny przeciwwskazane jest dla osób:

• z nadciśnieniem tętniczym;
• z miażdżycą;
• z chorobami serca, w tym arytmią;
• z zaburzeniami psychicznymi;
• uczulonych na rośliny z rodzaju araliowatych;
• przyjmujących leki nasenne;
• cierpiących na bezsenność i nadpobudliwość nerwową.

Takie zalecenia związane są głównie z wpływem żeń-szenia syberyjskiego na stymulację pracy serca i podnoszenie ciśnienia krwi. Ważne, aby preparaty na bazie eleuterokoku stosowane były wyłącznie przez osoby dorosłe. Nie jest to roślina przeznaczona do stosowania u dzieci.

Eleuterokok kolczasty — możliwe działania niepożądane

Eleuterokok kolczasty jest na ogół dobrze tolerowany, jednak u niektórych osób mogą wystąpić działania niepożądane takie, jak:

• bezsenność i nadmierne pobudzenie;
• bóle głowy;
• wzrost ciśnienia krwi;
• tachykardia, czyli przyspieszone bicie serca;
• reakcje alergiczne;
• problemy żołądkowe.

W przypadku wystąpienia niepożądanych objawów należy przerwać stosowanie i skonsultować się z lekarzem.

Eleuterokok kolczasty — interakcje z lekami i innymi ziołami

Eleuterokok kolczasty może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, zwłaszcza tymi, które wpływają na układ nerwowy i układ krążenia. Należy zachować ostrożność, stosując eleuterokok w połączeniu z lekami:

• przeciwdepresyjnymi;
• przeciwlękowymi;
• na nadciśnienie;
• przeciwcukrzycowymi;
• przeciwzakrzepowymi;
• immunosupresyjnymi.

Ponadto eleuterokok może wzmacniać działanie innych adaptogenów takich, jak żeń-szeń właściwy (łac. Panax ginseng) czy ashwagandha, co może prowadzić do nadmiernej stymulacji organizmu. Powinno się również unikać łączenia eleuthero z kofeiną i alkoholem.

Eleuterokok kolczasty w Ziołopedii — podsumowanie

Eleuterokok kolczasty przez swój szeroki wachlarz korzyści zdrowotnych od tysięcy lat wykorzystywany był w tradycyjnej medycynie chińskiej. Współcześnie potwierdzono, że żeń-szeń syberyjski redukuje stres, zwiększa wytrzymałość, poprawia funkcje poznawcze i reguluje poziom cukru we krwi. Ta niesamowita roślina pomaga organizmowi wrócić do naturalnej równowagi zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychicznym. Warto jednak pamiętać, że należy on do surowców o silnym działaniu i specyficznym dawkowaniu. Ponadto, eleuterokok może wchodzić w liczne interakcje i niekiedy jego stosowanie może być niebezpieczne. Dlatego też przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem.

Bibliografia

1. Kos, G., & Szopa, A. (2024). Acanthopanax senticosus (Eleutherococcus senticosus) – nie tylko znany adaptogen. Lek w Polsce, 395(4), 39–45.
2. Graczyk, F., Gębalski, J., Makuch-Kocka, A., Gawenda-Kempczyńska, D., Ptaszyńska, A. A., Grzyb, S., Bogucka-Kocka, A., & Załuski, D. (2022). Phenolic Profile, Antioxidant, Anti-Enzymatic and Cytotoxic Activity of the Fruits and Roots of Eleutherococcus senticosus (Rupr. et Maxim.) Maxim. Molecules (Basel, Switzerland), 27(17), 5579. https://doi.org/10.3390/molecules27175579 
3. Bączek, K. (2021). Eleuterokok kolczysty – alternatywa dla żeń-szenia?. HERBALISM, 3(1), 7–19. https://doi.org/10.12775/HERB.2017.001 
4. Todorova, V., Ivanov, K., Delattre, C., Nalbantova, V., Karcheva-Bahchevanska, D., & Ivanova, S. (2021). Plant Adaptogens-History and Future Perspectives. Nutrients, 13(8), 2861. https://doi.org/10.3390/nu13082861
5. Davydov, M., & Krikorian, A. D. (2000). Eleutherococcus senticosus (Rupr. & Maxim.) Maxim. (Araliaceae) as an adaptogen: a closer look. Journal of ethnopharmacology, 72(3), 345–393. https://doi.org/10.1016/s0378-8741(00)00181-1
6. Yamauchi, Y., Ge, Y. W., Yoshimatsu, K., Komastu, K., Kuboyama, T., Yang, X., & Tohda, C. (2019). Memory Enhancement by Oral Administration of Extract of Eleutherococcus senticosus Leaves and Active Compounds Transferred in the Brain. Nutrients, 11(5), 1142. https://doi.org/10.3390/nu11051142 

Autor