Kortyzol – norma. Co oznacza podwyższony i obniżony kortyzol?

Jaką rolę w organizmie odgrywa kortyzol?

Główną rolą kortyzolu jest udział w odpowiedzi na stres fizyczny oraz psychiczny. Stymuluje procesy prowadzące do podwyższenia poziomu glukozy we krwi, dostarczając tym samym organizmowi substratu energetycznego. Wpływa również na metabolizm białek i lipidów. Co więcej, kortyzol oddziałuje na gospodarkę wodno-elektrolitową, co skutkuje podwyższeniem ciśnienia tętniczego. Duże znaczenie odgrywają też jego właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne. 

Za regulację poziomu kortyzolu odpowiada oś podwzgórze-przysadka-nadnercza. W odpowiedzi na bodziec (np. zdenerwowanie, uraz), podwzgórze uwalnia kortykoliberynę (CRH), która stymuluje przysadkę mózgową do wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH). Ten z kolei pobudza nadnercza do produkcji kortyzolu. Kiedy jego poziom wzrasta, dochodzi do tzw. ujemnego sprzężenia zwrotnego, czyli zahamowania uwalniania CRH przez podwzgórze. Jest to mechanizm odpowiedzialny za regulację całego procesu.

Objawy i przyczyny podwyższonego poziomu kortyzolu

Najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu kortyzolu jest zespół Cushinga. W przypadku odmiany endogennej, zwiększone wydzielanie hormonu wynika z obecności guza przysadki uwalniającego ACTH lub guza nadnerczy produkującego sam kortyzol. Innym czynnikiem wywołującym zespół Cushinga jest długotrwałe przyjmowanie glikokortykosteroidów, np. w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Mówimy wtedy o chorobie jatrogennej.

Do charakterystycznych objawów zespołu Cushinga zaliczamy:

• otyłość centralną – nagromadzenie tkanki tłuszczowej w obrębie brzucha, karku oraz twarzy,
• zanik tkanki mięśniowej kończyn,
• podwyższony poziom glukozy i ciśnienia tętniczego,
• ścieńczenie skóry i rumień,
• zaburzenia psychiczne,
• osteoporozę,
• zaburzenia miesiączkowania u kobiet oraz impotencja u mężczyzn.

Występowanie wspomnianych objawów wskazuje na konieczność wizyty u lekarza endokrynologa.

Objawy i przyczyny obniżonego kortyzolu

Nadmierne obniżenie poziomu kortyzolu związane jest z niedoczynnością kory nadnerczy. Wynikać może z upośledzenia funkcji przysadki i niewystarczającej produkcji ACTH. Inną przyczyną jest choroba Addisona, czyli uszkodzenie nadnerczy w procesie autoimmunizacji – niszczenia własnych tkanek przez układ odpornościowy. 

U pacjentów z obniżonym poziomem kortyzolu obserwujemy:

• zmniejszenie masy ciała,
• przewlekłe zmęczenie i osłabienie,
• obniżone ciśnienie tętnicze i hipoglikemię,
• zmniejszenie stężenia sodu we krwi z równoczesnym zwiększeniem stężenia potasu,
• ściemnienie skóry (w chorobie Addisona).

Podobnie, jak w zespole Cushinga, diagnozą i leczeniem niedoczynności kory nadnerczy zajmuje się endokrynolog.

Badanie stężenia kortyzolu

Poziom kortyzolu we krwi zmienia się w trakcie doby, osiągając najwyższe wartości rano, a najniższe w okolicach północy. Należy zatem pamiętać, aby kolejne oznaczenia wykonywane były o stałych porach dnia. Na badanie najlepiej stawić się między godziną 8.00 a 9.00 rano. 

Prawidłowy przedział wartości dla stężenia kortyzolu we krwi w godzinach porannych wynosi 5-25 ug/dl. Ze względu na fakt, iż poziom kortyzolu wzrasta w odpowiedzi na czynniki psychiczne, starajmy się unikać stresu na kilka dni przed wizytą w laboratorium. Warto także zrezygnować z intensywnego wysiłku fizycznego przynajmniej na dobę przed badaniem.

Leczenie zaburzeń poziomu kortyzolu

Leczenie nieprawidłowego poziomu kortyzolu jest ściśle związane z przyczyną zaburzenia. W przypadku niedoczynności kory nadnerczy stosuje się substytucję glikokortykosteroidów w celu wyrównania ich poziomu w organizmie. 

Podwyższenie kortyzolu spowodowane guzem nadnerczy lub guzem przysadki mózgowej wymaga interwencji chirurgicznej. Zespół jatrogenny jest wskazaniem do konsultacji z lekarzem prowadzącym, celem zweryfikowania dotychczasowej farmakoterapii.

Jeśli podwyższony poziom kortyzolu wynika z przewlekłego narażenia na stres, rozważyć można zakup leków bez recepty, obniżających napięcie nerwowe i ułatwiających zasypianie. Preparaty takie zawierają zazwyczaj wyciąg z szyszki chmielu, korzeń kozłka oraz liście melisy (Valused, Valerin Max, Persen Forte). W celu ułatwienia zasypiania sięgnąć można po preparaty z melatoniną (Melatonina LEK-AM, Forsen Forte z melatoniną). Dostępność wybranych leków w aptekach sprawdzisz za pomocą portalu KtoMaLek.pl.