Topinambur — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Topinambur — właściwości

Pod względem składu chemicznego topinambur ma wiele wspólnego z ziemniakiem. Tym, co istotnie różni te bulwy, jest rodzaj cukru zapasowego. W przypadku ziemniaka jest to skrobia, natomiast topinambur zawiera inulinę – polisacharyd należący do fruktanów, będący naturalnym prebiotykiem. Inulina nie ulega strawieniu w przewodzie pokarmowym, dzięki czemu stanowi doskonałą pożywkę dla bakterii bytujących w jelitach, stymulując ich rozwój i wzrost.

Bulwa topinamburu w większości składa się z wody (do 80% masy) oraz węglowodanów, w których przypadku większość stanowi inulina. Topinambur zawiera także niewielkie ilości białka i tłuszczu, a także błonnik pokarmowy i popiół. W warzywie tym obecne są także witaminy z grupy B (biotyna, niacyna, ryboflawina, tiamina) i witaminy A i C, β-karoten, a także makro- i mikroelementy, w tym żelazo (nawet trzykrotnie więcej niż w bulwach ziemniaków), wapń, miedź, mangan, cynk, fosfor i potas.

Topinambur — jak wygląda i skąd pochodzi?

Topinambur (łac. Helianthus tuberosus L.) nazywany również ziemniakiem kanadyjskim, karczochem jerozolimskim, gruszką polną albo słonecznikiem bulwiastym, to roślina pochodząca z Ameryki Północnej, którą w XVI wieku do Europy sprowadził Krzysztof Kolumb. Należy do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae) i jest spokrewniony z dobrze nam znanym słonecznikiem zwyczajnym (łac. Helianthus annus L.). Raz posadzony w ziemi może odrastać nawet przez 20 lat, ponieważ wyjątkowo dobrze znosi niesprzyjające warunki pogodowe np. bardzo niską temperaturę. 

Pod ziemią topinambur wytwarza korzenie i rozłogi, na których wyrastają bulwy pędowe o gruszkowatym lub elipsoidalnym kształcie, z wyglądu przypominające kłącze imbiru. Skórka bulw może mieć różną barwę – od kremowobiałej, przez różowawą, po fioletowoczerwoną. Miąższ zawsze jest biały lub kremowobiały. Nad ziemią wyrasta łodyga topinamburu, która osiąga wysokość do 1-2 metrów. Porastają ją naprzeciwległe liście o jajowatym lub lancetowatym kształcie. Kwitnienie topinamburu przypada na miesiące od lipca do listopada i trwa około półtora miesiąca. Roślina ta daje żółte kwiaty, podobne do ozdobnych odmian słonecznika.

Część jadalną rośliny stanowi jego bulwa, która zawiera dużą ilość składników odżywczych. W medycynie ludowej wykorzystywano również liście topinamburu do leczenia ran i obrzęków, a także złamań. 

Topinambur — działanie, wskazania do stosowania

Prozdrowotne właściwości topinamburu związane są z wysoką zawartością inuliny w jego miąższu. 100 g bulw topinamburu może zawierać do 17 gramów tego polisacharydu, lecz wartość ta zależna jest od odmiany tej rośliny, warunków, w jakich była uprawiana, a także metod przechowywania zebranych bulw. 

Inulina pełni funkcję prebiotyku, który wspiera wzrost korzystnej mikrobioty jelitowej, szczególnie bakterii Bifidobacterium. Przekłada się to na lepsze funkcjonowanie układu pokarmowego i ograniczenie rozwoju patogennej flory bakteryjnej. Co więcej, inulina wywiera korzystny wpływ na gospodarkę węglowodanową i lipidową organizmu, działa kardioprotekcyjnie oraz sprzyja redukcji masy ciała. Spożywanie bulw topinamburu wzmacnia również układ odpornościowy, a także wspiera pracę układu moczowego.

Topinambur na poprawę pracy przewodu pokarmowego

Zawarta w topinamburze inulina wykazuje właściwości prebiotyczne – wspiera wzrost obecnych w przewodzie pokarmowym bakterii, w tym Lactobacillus i Bifidobacterium. Dzięki zmniejsza ryzyko rozwoju niepożądanych, chorobotwórczych patogenów. 

Oprócz inuliny topinambur zawiera również błonnik pokarmowy. Oba te składniki sprzyjają sprawniejszej perystaltyce jelit, poprawiają rytm wypróżnień i zapobiegają zaparciom. Co więcej, inulina i błonnik wiążą wodę i zwiększają objętość treści pokarmowej – wypełniając przewód pokarmowy, dają uczucie sytości i zmniejszają łaknienie, co może być pomocne u osób chcących zrzucić kilka nadmiarowych kilogramów. Dodatkowo pomagają w usuwaniu z organizmu pozostałości produktów przemiany materii i toksyn.

Topinambur na obniżenie cukru we krwi

Topinambur dzięki wysokiej zawartości inuliny jest wyjątkowo przyjaznym warzywem dla diabetyków i osób zmagających się z insulinoopornością. Dzieje się tak, ponieważ inulina ulega fermentacji w jelicie grubym i przekształcana jest we fruktozę, a ta jest lepiej tolerowana przez cukrzyków niż glukoza – nie dochodzi do gwałtownych skoków glukozy w osoczu.

W badaniach na zwierzętach wykazano, że topinambur może poprawiać wrażliwość tkanek na insulinę, a także wspierać pracę trzustki.

Topinambur na wysoki cholesterol

W badaniach na szczurach zaobserwowano, że dieta wzbogacona o bulwy topinamburu istotnie zmniejszała nie tylko stężenie glukozy w surowicy, lecz również cholesterolu całkowitego i lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL), czyli tzw. złego cholesterolu. Choć brakuje dokładniejszych danych na ten temat, można przypuszczać, że rolę w tym procesie odgrywają inulina i błonnik pokarmowy, które wiążą cholesterol z pożywienia w jelitach i ograniczają jego wchłanianie do krwiobiegu.

Topinambur na podwyższone ciśnienie tętnicze

Topinambur jest bogatym źródłem potasu – w 100 g jego miąższu znajduje się około 430 mg tego pierwiastka. Potas jest jednym z czterech głównych elektrolitów – odpowiada za gospodarkę wodną organizmu i pomaga utrzymać prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego krwi. Prócz tego topinambur zawiera wspomniane wcześniej błonnik pokarmowy i inulinę – związki te nie tylko pozytywnie wpływają na profil lipidowy, lecz mogą być także pomocne w obniżaniu ciśnienia krwi. Warto więc włączyć topinambur do codziennego jadłospisu jako element profilaktyki nadciśnienia.

Topinambur w kosmetyce

Ze względu na korzystny wpływ na skórę i włosy, inulina jest chętnie stosowanym składnikiem różnych produktów pielęgnacyjnych – od myjących, np. łagodnych kosmetyków oczyszczających do twarzy, po kremy, balsamy czy odżywki. Jako naturalny humektant pojawia się często w składzie kosmetyków nawilżających, przeznaczonych do skóry suchej i odwodnionej.

Topinambur — jak dawkować?

Topinambur jest doskonałym składnikiem kulinarnym. Z wyglądu przypomina nieco dobrze wszystkim znanego ziemniaka, jednak lista składników odżywczych zawarta w jego bulwach jest dłuższa, co warto wykorzystać. Można spożywać go zarówno na surowo, jak i również po odpowiedniej obróbce termicznej. Istnieje wiele sposobów na wykorzystanie topinamburu w codziennych daniach, a oto kilka z nich.

Topinambur jako zamiennik ziemniaka

Ugotowane bulwy słonecznika mogą zastąpić tradycyjne ziemniaki, jako dodatek do dania głównego. Pamiętaj, że topinambur gotuje się dwa razy krócej niż ziemniaki. 

Możesz także przyrządzić z niego domowe frytki – nie musisz obierać skórki, wystarczy, że dobrze oczyścisz bulwy, pokroisz w słupki i usmażysz na dobrze rozgrzanym głębokim oleju. Frytki z topinamburu można również z powodzeniem przygotować w piekarniku. 

Upieczony topinambur można zmiksować na purée z ugotowanymi ziemniakami lub zblendować go razem z ciecierzycą i przygotować niekonwencjonalny hummus. 

Zupa krem z topinamburu

Do bulionu z warzyw dodaj ugotowany topinambur, dopraw i zmiksuj wszystko blenderem na gładki krem. Dzięki delikatnemu, słodkiemu smakowi można go połączyć z takimi warzywami, jak pietruszka, pasternak, kalafior, seler, a także owocami – gruszkami, jabłkami. 

Dodatek do sałatek i surówek

Topinambur można również spożywać na surowo, warto wówczas obrać warzywo ze skóry. Do cienkich plasterków słonecznika bulwiastego dodajemy ulubione dodatki i otrzymujemy pyszną i zdrową sałatkę.

Leki i suplementy zawierające topinambur

W aptekach dostępny jest sok z topinamburu, kawa z topinamburu, a także suplementy diety zawierające sproszkowane bulwy. 

Topinambur w ciąży

Topinambur może być elementem zróżnicowanej diety kobiety ciężarnej – wpływa korzystnie nie tylko na gospodarkę węglowodanową, lecz również pracę układu pokarmowego, zapobiegając zaparciom, które są częstą przypadłością u przyszłych mam. Mimo niewątpliwych korzyści płynących ze spożywania topinamburu ewentualne wątpliwości z tym związane warto omówić z lekarzem prowadzącym ciążę.

Topinambur — przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniem do spożywania topinamburu jest nadwrażliwość na tę roślinę.

Topinambur — możliwe działania niepożądane

Topinambur zawiera znaczne ilości błonnika i inuliny, które, choć korzystne dla zdrowia, u niektórych osób mogą powodować problemy trawienne objawiające się wzdęciami, nadmiernymi gazami i dyskomfortem w jamie brzusznej. Szczególną ostrożność powinny zachować osoby, których dieta do tej pory była uboga w błonnik.

Topinambur — interakcje z lekami i innymi ziołami

Topinambur działa hipoglikemizująco i może nadmiernie obniżać poziom glukozy we krwi u pacjentów przyjmujących leki przeciwcukrzycowe.

Topinambur w Ziołopedii — podsumowanie

Topinambur wykazuje szereg właściwości zdrowotnych, które wynikają głównie z wysokiej zawartości inuliny w tym warzywie. Słonecznik bulwiasty pomaga regulować poziom cukru we krwi, wywiera korzystny wpływ na profil lipidowy, a także wspomaga pracę przewodu pokarmowego, wspierając rozwój prawidłowej mikrobioty jelit. Warto więc zadbać o to, aby topinambur znalazł się na naszym talerzu, jako element różnorodnej, smacznej i zdrowej diety.

Bibliografia

1. Stachowiak B., Nowak J., Górna B., Szambelan B. "Topinambur - roślina o szerokim zastosowaniu". Zagadnienia Doradztwa Rolniczego nr 2'2023 (112): s. 54-67.
2. Szewczyk A., Zagaja M., Bryda J., Kosikowska U., Stępień-Pyśniak D., Winiarczyk S., Andres-Mach M. "Topinambur – new possibilities for use in a supplementation diet". Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2019, Vol 26, No 1: s. 24–28.
3. Wnęk D. "Topinambur - właściwości prozdrowotne i wykorzystanie w kuchni". Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/293544,topinambur
4. Krochmal-Marczak B., Sawicka B., Bienia B. "Topinambur jako surowiec dla przemysłu farmaceutycznego". Właściwości prozdrowotne roślin i ich metabolitów wtórnych. Wydawnictwo Naukowe TYGIEL Sp. z o.o., Lublin.
5. Szponar L. "Topinambur - bulwiasty słonecznik". Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/topinambur-bulwiasty-slonecznik/ 
6. Mystkowska I., Zarzecka L. "Wartość odżywcza i prozdrowotna słonecznika bulwiastego (Helianthus tuberosus L.)". Postępy Fitoterapii, 2/2013, 123-126. 

Autor