Leki na cukrzycę - rodzaje, zasady działania, możliwe skutki uboczne

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, w przebiegu której obserwuje się podwyższony poziom glukozy we krwi, określany mianem hiperglikemii. W zależności od patogenezy, wyróżniamy cukrzycę typu 1 lub 2, cukrzycę ciążową oraz cukrzycę związaną z mukowiscydozą.

Cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 stanowi około 10% wszystkich zachorowań. Najczęściej diagnozowana jest w młodym wieku, u pacjentów do 30. roku życia. Cukrzyca typu 1 zaliczana jest do schorzeń autoimmunologicznych, co oznacza, że układ odpornościowy atakuje komórki trzustki, produkujące insulinę. Początek choroby jest gwałtowny i objawia się zwiększonym pragnieniem, częstszym oddawaniem moczu, zmęczeniem oraz utratą masy ciała. Leczenie polega na odpowiednio dobranej insulinoterapii.

Cukrzyca typu 2

Cukrzyca typu 2 pojawia się w późniejszym wieku i stanowi nawet 90% wszystkich zachorowań. Jej rozwojowi sprzyja m.in. nieprawidłowa dieta, mała aktywność fizyczna oraz otyłość. U wielu pacjentów ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2 stwierdza się także podwyższony poziom złego cholesterolu oraz nadciśnienie, co określa się mianem zespołu metabolicznego. Niestety, cukrzyca typu 2 może latami przebiegać bezobjawowo, opóźniając wdrożenie odpowiedniego leczenia. Terapię rozpoczyna się najczęściej od przeciwcukrzycowych leków doustnych, zaś w bardziej zaawansowanych stadiach choroby włącza się insulinoterapię.

Jakie leki na cukrzycę stosuje się u pacjentów?

W zależności od typu cukrzycy i stopnia zaawansowania choroby, stosowane są leki doustne lub preparaty zawierające insulinę. Lekarz może także zadecydować o wdrożeniu terapii skojarzonej, polegającej na równoczesnym stosowaniu kilku leków na cukrzycę równocześnie. 

Insuliny

Obecnie stosowane insuliny podzielić można na ludzkie, charakteryzujące się identyczną sekwencją aminkowkasów, jak w przypadku fizjologicznie wydzielanej insuliny oraz analogowe, w łańcuchach których wprowadzono pewne modyfikacje. Ponadto zarówno insuliny ludzkie, jak i analogowe, mogą być łączone z dodatkowymi substancjami, np. protaminą, w celu wydłużenia lub skrócenia czasu ich działania. W leczeniu cukrzycy stosuje się także mieszanki, zawierające zarówno insulinę krótko-, jak i długodziałającą. 

Wybór insuliny uzależniony jest nie tylko od zaburzeń glikemii pacjenta, ale także prowadzonego trybu życia, który zawsze warto przedyskutować z diabetologiem. Pamiętajmy, że podanie insuliny musi być skoordynowane z przyjmowanymi posiłkami, w przeciwnym razie dojść może do epizodów hipoglikemii.

Metformina

Metformina jest lekiem pierwszego rzutu w cukrzycy typu 2 oraz stanie przedcukrzycowym. Jej działanie polega na zmniejszeniu syntezy glukozy w wątrobie, poprawie transportu glukozy z krwi do tkanek oraz uwrażliwieniu ich na działanie insuliny. Dodatkową korzyścią ze stosowania metforminy jest zmniejszenie apetytu oraz spadek masy ciała. Ponadto jej stosowanie nie prowadzi do hipoglikemii, gdyż nie powoduje wyrzutu insuliny. Metformina występuje zarówno w preparatach jednoskładnikowych, jak i w skojarzeniu z flozynami lub gliptynami.

Do najczęstszych działań niepożądanych metforminy zaliczamy biegunki, którym zapobiegać można przyjmując lek razem z posiłkiem. Pomocna może być także zmiana preparatu na postać o przedłużonym uwalnianiu. W wyniku dłuższego stosowania metforminy może dojść do obniżenia poziomu witaminy B12, dlatego warto oznaczać jej poziom raz w roku.

Pochodne sulfonylomocznika (PSM)

Inną grupą leków na cukrzycę są pochodne sulfonylomocznika. W wyniku ich działania dochodzi do wyrzutu insuliny i obniżenia poziomu glukozy we krwi. Stosowanie PSM wymaga od pacjenta dużej dyscypliny i regularnego spożywania posiłków, w przeciwnym razie może dojść do rozwoju hipoglikemii.  Ryzyko to wzrasta także podczas intensywnego wysiłku oraz podczas spożycia alkoholu. Ponadto terapia PSM może powodować wzrost masy ciała.

Inhibitory SGLT-2 (flozyny)

Flozyny stanowią grupę leków na cukrzycę zwiększających wydalanie glukozy z moczem, obniżając tym samym jej poziom we krwi. Co więcej, liczne badania potwierdziły ich działanie kardioprotekcyjne, dzięki czemu stanowią alternatywę dla pacjentów cierpiących z powodu niewydolności serca. Zaletą flozyn jest także fakt, iż sprzyjają redukcji masy ciała i nie powodują hipoglikemii. Najczęstszym działaniem niepożądanym flozyn są infekcje układu moczowo-płciowego, dlatego pacjenci stosujący te leki muszą zwrócić szczególną uwagę na higienę osobistą.

Inhibitory DPP-4 (gliptyny) oraz analogi GLP-1

Gliptyny hamują działanie enzymu peptydazy dipeptydylowej-4, który rozkłada peptyd GLP-1, stymulujący wydzielanie insuliny w sposób zależny od stężenia glukozy. Zaletą gliptyn jest znikome ryzyko hipoglikemii podczas monoterapii oraz brak wpływu na wzrost masy ciała. Do ich najczęstszych działań niepożądanych należą bóle głowy.

Inną grupą leków na cukrzycę są analogi GLP-1, które naśladują jego działanie, zmniejszając jednocześnie łaknienie i opóźniając opróżnianie żołądka. Z tego względu są to leki zalecane głównie pacjentom, u których wskazana jest redukcja masy ciała. W przeciwieństwie do gliptyn, podawane są w postaci wstrzyknięć podskórnych.

Inhibitory α-glukozydazy

Inhibitory α-glukozydazy są lekami na cukrzycę, które przyjęte przed posiłkiem zmniejszają wchłanianie glukozy z układu pokarmowego. Są lekami bezpiecznymi, gdyż nie powodują hipoglikemii i nie wpływają na masę ciała pacjenta. Podczas ich stosowania mogą pojawić się zaburzenia jelitowe, takie jak biegunki lub wzdęcia. 

Dostępność poszukiwanych preparatów przeciwcukrzycowych w aptece sprawdzisz z łatwością za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Bibliografia:

1. Tuszyński, P., Niedbała, M., Uman-Ntuk, E. (2020). Zeszyty Apteczne: Cukrzyca i otyłość z perspektywy farmaceuty. Wydawnictwo Farmaceutyczne, Kraków, s. 33-44, 75-105.
2. Jardiance. Charakterystyka Produktu Leczniczego. Dostępne na: https://leki.urpl.gov.pl/files/48_Jardiance_tabl_powl_10mg_CEN.pdf.