Stan przedzawałowy — rozpoznaj objawy! Przyczyny, pierwsza pomoc, leczenie

Stan przedzawałowy — co to jest?

Stan przedzawałowy to stan przejściowy pomiędzy zdrowiem a pełnoobjawowym zawałem. Nazywany jest inaczej niestabilną dławicą piersiową i należy on do ostrych zespołów choroby wieńcowej. Dochodzi wówczas do niedokrwienia mięśnia sercowego z powodu zwężonych lub chwilowo zablokowanych tętnic wieńcowych. Najczęstszą przyczyną ataku dławicy piersiowej jest oderwanie się blaszek miażdżycowych z tętnic, które bezpośrednio powodują powstawanie tymczasowych zakrzepów blokujących dopływ krwi do serca. To chwilowe niedokrwienie mięśnia nie powoduje jeszcze trwałych uszkodzeń, ale zwiększa ryzyko wystąpienia zawału w bardzo krótkim czasie. Ponadto niedotlenienie kardiomiocytów powoduje uwolnienie substancji drażniących z zakończeń nerwowych, co chory odczuwa jako ból zamostkowy. 

Podczas stanu przedzawałowego ciśnienie skurczowe często przekracza 140 mmHg, a tętno jest wyższe od 90 do 100 uderzeń na minutę, jednak jest to parametr bardzo zróżnicowany i nie stosuje się go w celach rozpoznania tej jednostki chorobowej. Atak niestabilnej dławicy piersiowej może trwać od kilkunastu minut do kilku godzin, czas jego trwania zależy od stopnia zwężenia tętnic wieńcowych. 

Dane epidemiologiczne wskazują, że liczba hospitalizacji z powodu ostrych zespołów wieńcowych wzrasta w okresie zimowym, co może być związane z fizjologicznymi reakcjami na zimno. Dochodzi wówczas do skurczu naczyń obwodowych, wzrostu oporu naczyniowego i zwiększenia obciążenia serca ze względu na konieczność utrzymania temperatury ciała. Ponadto widoczne są również wahania dobowe i ryzyko stanu przedzawałowego i zawału jest wyższe w godzinach porannych, co związane jest ze wzrostem aktywności układu współczulnego i zwiększeniem poziomu kortyzolu po przebudzeniu.

Objawy stanu przedzawałowego

Objawy zwiastujące zbliżający się zawał serca są bardzo subtelne. Dotyczą pojawienia się:

• ucisku, uczucia ciężkości lub bólu w klatce piersiowej za mostkiem;
• promieniowania bólu w kierunku lewego ramienia, żuchwy, szyi lub pleców;
• zimnych potów;
• duszności bez wyraźnego wysiłku, trudności z oddychaniem;
• zmęczenia i osłabienia;
• przyspieszonego tętna (często powyżej 100 uderzeń/minutę);
• nudności, wymiotów;
• zawrotów głowy;
• kaszlu;
• napięcia w górnej części brzucha (częściej u kobiet);
• uczucia niepokoju i lęku;
• zaburzeń snu.

Ból klatki piersiowej w stanie przedzawałowym a w innych schorzeniach

Pojawiający się w stanie przedzawałowym ból zazwyczaj jest silnie rozlany, trudny do konkretnego zlokalizowania, gniotący, piekący, obejmujący całą klatkę piersiową, lewą rękę, barki i żuchwę. Rzadko jest to ból kłujący i dobrze zlokalizowany, za to często towarzyszy mu lęk i uczucie zagrożenia. Ból w dławicy piersiowej pojawia się najczęściej bezpośrednio po wysiłku, trwa co najmniej 20 minut i nie ustępuje w trakcie odpoczynku.

Z kolei ból pojawiający się w refluksie żołądkowo-przełykowym występuje bezpośrednio po obfitym posiłku, podczas odpoczynku. Co ważne towarzyszy mu kwaśny lub gorzki posmak w ustach, który ustępuje po przyjęciu leków zobojętniających kwas żołądkowy.

W przypadku zapalenia opłucnej ból ma charakter ściśle zlokalizowany po jednej stronie, jest ostry, kłujący i nasila się podczas kaszlu i kichania. Natomiast bólowi mięśniowo-szkieletowemu towarzyszy miejscowa tkliwość, nasilająca się podczas ruchu, zmiany pozycji ciała i nacisku na określone miejsce.

Stan przedzawałowy — skąd się bierze?

Na powstanie stanu przedzawałowego wpływ mają liczne, często nakładające się razem czynniki zwiększające ogólne ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Najczęstszymi stanami chorobowymi sprzyjającymi wystąpieniu stanu przedzawałowego są:

• miażdżyca tętnic wieńcowych;
• nadciśnienie tętnicze;
• cukrzyca;
• wysoki poziom cholesterolu (hipercholesterolemia);
• nadczynność tarczycy;
• otyłość;
• reumatoidalne zapalenie stawów (RZS);
• łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS);
• depresja;
• łuszczyca.

Zawał serca pojawia się zazwyczaj u osób starszych, jednak coraz więcej młodych dorosłych doświadcza tego typu problemów. Kluczowe znaczenie w tym aspekcie ma styl życia, dieta i stosowane używki. Ryzyko wystąpienia incydentu choroby wieńcowej zwiększa palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, przewlekły stres, brak aktywności fizycznej oraz dieta bogatotłuszczowa z nadmierną ilością cukrów prostych.

Stan przedzawałowy — diagnostyka

Podstawowym narzędziem służącym do rozpoznania stanu przedzawałowego jest elektrokardiogram — EKG. W wyniku tego badania mogą zostać ujawnione zaburzenia rytmu serca, zmiany załamków T oraz zmiany w odcinku ST, świadczące o wystąpieniu incydentu choroby wieńcowej. Należy jednak pamiętać, że elektrokardiogram wykaże charakterystyczne zmiany tylko w trakcie występowania objawów stanu przedzawałowego, natomiast po ich ustąpieniu, ponieważ z definicji jest to stan odwracalny, nie będą widoczne ślady wystąpienia w przeszłości niestabilnej dławicy piersiowej. Inaczej jest w przypadku zawału serca, który w zapisie EKG pozostawia tzw. bliznę zawałową, wynikającą z obumarcia komórek mięśnia sercowego w danym obszarze. Ponadto, w diagnostyce zawału i stanu przedzawałowego wykorzystuje się:

• wywiad lekarski i badanie fizykalne,
• badania krwi, głównie poziomu troponin sercowych oraz parametru CK-MB, 
• echokardiografię, 
• koronarografię,
• tomografię komputerową tętnic wieńcowych,
• testy wysiłkowe.

Pierwsza pomoc w stanie przedzawałowym

Po zaobserwowaniu u siebie objawów sugerujących wystąpienie stanu przedzawałowego należy unikać ruchu, zachować spokój i jeśli to możliwe usiąść, a najlepiej położyć się w pozycji półsiedzącej. Jeśli to tylko możliwe, konieczne jest zapewnienie dopływu świeżego powietrza i ściągnięcie wszelkich krępujących krawatów, naszyjników i innych atrybutów garderoby. Następnie należy pilnie wezwać pomoc medyczną i zgłosić się do lekarza, absolutnie nie należy czekać, aż objawy ustąpią samoistnie.

Przy wystąpieniu niepokojących wyżej wymienionych symptomów nie można prowadzić samochodu. W przypadku, gdy lekarz wcześniej przepisał nitroglicerynę, jest to właściwy moment na przyjęcie jej zgodnie z podanymi wcześniej zaleceniami. Jeżeli osoba poszkodowana jest przytomna, komunikatywna i nie ma uczulenia na kwas acetylosalicylowy, można podać jej 300 mg aspiryny. Należy jednak zwrócić uwagę, żeby podawane tabletki aspiryny miały formę niepowlekaną, a chory powinien je rozgryźć i przytrzymać w ustach do rozpuszczenia, aby przyspieszyć uwalnianie leku. 

Brak udzielenia pomocy w stanie przedzawałowym skutkuje jego przejściem w postać pełnego zawału!

Leczenie stanu przedzawałowego

Proces terapii stanu przedzawałowego uzależniony jest od stanu pacjenta i wyników jego badań. W praktyce lekarskiej wykorzystywanymi w tym schorzeniu lekami są:

• nitraty (np. nitrogliceryna);
• leki przeciwpłytkowe (np. aspiryna, klopidogrel);
• leki przeciwkrzepliwe (np. heparyny);
• beta-blokery, zmniejszające częstotliwość pracy serca (np. metoprolol, bisoprolol);
• statyny (np. atorwastatyna, rosuwastatyna);
• inhibitory konwertazy angiotensyny (ACE) (np. ramipril, perindopril);
• antagoniści wapnia (np. amlodypina);
• morfina — przeciwbólowo.

Dostępność leków w aptekach w Twojej okolicy możesz sprawdzić w serwisie KtoMaLek.pl.

Część przypadków wymaga jednak interwencji chirurgicznych, zazwyczaj angioplastyki wieńcowej lub wszczepienia stentu.

Jak zapobiegać wystąpieniu stanu przedzawałowego?

W celu zmniejszenia ryzyka pojawienia się stanu przedzawałowego oraz w dalszej jego konsekwencji zawału zaleca się wprowadzenie w życie kilku prostych zasad. Przede wszystkim niezbędne jest zapewnienie sobie regularnej aktywności fizycznej, w ilości minimum 150 minut tygodniowo. Następnym krokiem jest modyfikacja diety polegająca na wzbogacaniu jej w tłuszcze nasycone, warzywa i produkty pełnoziarniste. Niezwykle ważna jest redukcja stresu w życiu i zapewnienie odpowiedniej ilości snu. Szeroko poleca się również rzucenie palenia i rezygnację ze stosowania używek i alkoholu. Ponadto warto regularnie kontrolować ciśnienie krwii i poziom cholesterolu.

Bibliografia

1. Byrne, R. A., Rossello, X., Coughlan, J. J., Barbato, E., Berry, C., Chieffo, A., Claeys, M. J., Dan, G. A., Dweck, M. R., Galbraith, M., Gilard, M., Hinterbuchner, L., Jankowska, E. A., Jüni, P., Kimura, T., Kunadian, V., Leosdottir, M., Lorusso, R., Pedretti, R. F. E., Rigopoulos, A. G.,i inni (2023) ESC Guidelines for the management of acute coronary syndromes. European heart journal, 44(38), s. 3720–3826. DOI: 10.1093/eurheartj/ehad191.
2. Sotomi, Y., Ueda, Y., Hikoso, S., Okada, K., Dohi, T., Kida, H., Oeun, B., Sunaga, A., Sato, T., Kitamura, T., Mizuno, H., Nakatani, D., Sakata, Y., Sato, H., Hori, M., Komuro, I., & Sakata, Y. (2022). Pre-infarction Angina: Time Interval to Onset of Myocardial Infarction and Comorbidity Predictors. Frontiers in cardiovascular medicine, 9, 867723. DOI: 10.3389/fcvm.2022.867723.
3. Goyal, A., Singh, B., Ahmed, I., Zeltser, R. (2025). Unstable Angina. StatPearls. StatPearls Publishing. Dostępne na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK442000/. (Dostęp: 08.2025).
4. Anderson, J. L., Morrow, D. A. (2017). Acute Myocardial Infarction. The New England journal of medicine, 376(21), s. 2053–2064. DOI: 10.1056/NEJMra1606915.

Autor