Tomografia komputerowa - na czym polega? Wskazania i przeciwwskazania

Na czym polega tomografia komputerowa?

Tomografia komputerowa, TK (ang. computed tomography, CK) jest badaniem obrazowym wykorzystującym działanie promieni rentgenowskich. Dzięki badaniu możliwe jest uzyskanie przekroju konkretnych narządów oraz ich wizualizacji 3D, co bywa niezwykle pomocne w procesie diagnostycznym. Urządzeniem wykorzystywanym do TK jest tomograf, z kolei otrzymane wyniki określa się mianem tomogramu. 

Tomograf zbudowany jest z konsoli operatora, stołu oraz skanera. W przebiegu badania skaner rotuje wokół pacjenta i wykonuje serię naświetleń wybranego obszaru pod różnymi kątami i z różnych stron. Uzyskane ujęcia przesyłane są do komputera wyposażonego w specjalistyczne oprogramowanie, który opracowuje je i tworzy obrazy w technice 2D lub 3D.

Wskazania do tomografii komputerowej

Tomografia komputerowa jest wszechstronnym badaniem, wykorzystywanym w diagnostyce różnych schorzeń, a także w celu monitorowania stosowanego leczenia. Zazwyczaj wykonuje się obrazowanie jednego, konkretnego narządu lub określonego obszaru np. zatok, twarzoczaszki, kręgosłupa szyjnego, stawów biodrowych, wątroby. 

TK pozwala wykryć liczne nieprawidłowości w obrębie narządów, w tym rozwijające się zmiany nowotworowe i wady rozwojowe. Jest powszechnie stosowane m.in. w diagnostyce schorzeń układu sercowo-naczyniowego, układu nerwowego, układu ruchu, chorób w obrębie układu trawiennego. Badanie to wykorzystuje się też do oceny rozległości urazów wewnętrznych u pacjentów po wypadkach.

Czy do tomografii komputerowej potrzebne jest skierowanie?

O potrzebie przeprowadzenia tomografii decyduje lekarz, dlatego do jej wykonania potrzebne jest skierowanie. Jeżeli ma to być badanie wykonywane w prywatnej placówce, wystarczy skierowanie od lekarza dowolnej specjalizacji, w tym także lekarza POZ. W przypadku finansowania TK przez Narodowy Fundusz Zdrowia potrzebne jest skierowanie wyłącznie od lekarza specjalisty.

Tomografia komputerowa – jak przygotować się do badania?

Aby wyniki tomografii były jak najdokładniejsze, należy przestrzegać kilku podstawowych zaleceń. Wyjątkiem od tej reguły są sytuacje nagłe, wymagające natychmiastowego wykonania badania, jak np. uraz po wypadku. 

• Na 4 godziny przed badaniem należy wstrzymać się od spożywania pokarmów stałych. W przypadku tomografii z kontrastem ważne jest nawadnianie organizmu w ciągu 2 dni poprzedzających badanie – należy wypijać minimum 2 litry płynów na dobę.
• W pracowni należy zjawić się z wyprzedzeniem (około 15 minut), aby wyrazić zgodę na badanie i wypełnić obowiązkową ankietę na temat stanu zdrowia. Dla własnej wygodny warto przyjść z komfortowym, luźnym ubraniu, pozbawionym metalowych elementów, które mogłyby zaburzyć obraz. 
• Z potrzebnych dokumentów należy mieć przy sobie dowód tożsamości oraz skierowanie lekarskie. 
• W przypadku tomografii z kontrastem konieczne jest oznaczenie stężenia kreatyniny we krwi lub/i współczynnika GFR, aby wykluczyć ewentualne problemy z nerkami. W przypadku osób zdrowych wyniki badania są ważne przez 14 – 30 dni (w zależności od pracowni) lub 7 dni u osób ze stwierdzonym zaburzeniem czynności nerek. Ponadto przed TK z kontrastem pacjenci cierpiący na choroby tarczycy powinni zbadać poziom TSH, a także fT3 i fT4.
• Środki kontrastowe są usuwane z organizmu wraz z moczem, dlatego po badaniu wskazane jest zwiększone nawodnienie organizmu i wypijanie dodatkowo 1-2 litrów płynów, aby jak najszybciej wypłukać kontrast z organizmu.
• Pacjenci stale przyjmujący leki powinni skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym, który zdecyduje, czy, kiedy i na jak długo należy je odstawić.

Jak przebiega tomografia komputerowa?

Jeżeli kontrast ma być podany dożylnie, pacjentowi zakłada się wenflon. Kontrast, inaczej środek kontrastowy, to substancja chemiczna używana w rentgenodiagnostyce, która cieniuje obraz otrzymywany w badaniach i znacznie poprawia jego czytelność. Do wytwarzania kontrastu stosowane są przede wszystkim sole baru i związku jodu.

Podczas tomografii komputerowej pacjent znajduje się na stole tomografu w pozycji leżącej (na plecach, na brzuchu lub na boku). Poruszanie się ciała może zaburzać obraz, dlatego należy leżeć nieruchomo. Technik może również poprosić o chwilowe wstrzymanie oddechu.

Badanie trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut. Po tomografii z podaniem kontrastu należy pozostać w placówce medycznej przez około 30 minut, aby monitorować stan pacjenta i upewnić się, że nie występują żadne skutki uboczne, w tym spadek ciśnienia, nudności, wymioty, duszności, kołatania serca czy reakcje alergiczne. Dopiero po tym czasie usuwa się wenflon.

Przeciwwskazania do wykonania tomografii komputerowej

Choć badanie z wykorzystaniem tomografu komputerowego jest bezbolesne i nieinwazyjne, istnieją pewne przeciwwskazania do jej wykonania. Głównym przeciwwskazaniem, choć nie bezwzględnym, jest ciąża. Zgodę na badanie wydaje lekarz prowadzący ciążę, co zwykle ma miejsce w bardzo rzadkich przypadkach zagrożenia zdrowia lub życia kobiety ciężarnej. TK niewskazane jest też u małych dzieci i seniorów.

Tomografia komputerowa z kontrastem

Podanie kontrastu również jest obarczone pewnymi przeciwwskazaniami, do których zalicza się:

• potwierdzoną alergię na środek kontrastowy;
• nieprawidłowe parametry TSH, fT3 i fT4 przy chorobach tarczycy;
• niewydolność nerek;
• alergia;
• aktywna astma oskrzelowa, rozedma płuc;
• ostra lub przewlekła niewydolność krążeniowa;
• cukrzyca;
• aktywna infekcja.

Nie są to jednak przeciwwskazania bezwzględne i w uzasadnionych przypadkach oraz zachowaniem szczególnych środków ostrożności lekarz może skierować pacjenta na TK z kontrastem.

Autor