Wścieklizna — groźna zoonoza wirusowa. Ryzyko, objawy, profilaktyka

Profilaktyka poekspozycyjna

Informacje o wściekliźnie należy zawsze zaczynać od profilaktyki poekspozycyjnej – w związku z brakiem skutecznego leczenia. U osób, u których rozwiną się objawy, śmiertelność wynosi 100%, a czas od pojawienia się symptomów zapalenia mózgu do zgonu to około 10 dni. Dlatego natychmiastowe zgłoszenie się do lekarza po ekspozycji i rozpoczęcie procedury szczepienia jest kluczowe i w bezpośredni sposób wpływa na szansę przeżycia.

Profilaktyka poekspozycyjna wścieklizny u osób wcześniej nieszczepionych obejmuje podanie 5 dawek szczepionki w ciągu 28 dni – w dniach: 0, 3, 7, 14 oraz 28. W przypadku dużego ryzyka zakażenia np. przy głębokiej ranie po ugryzieniu przez zwierzę (nawet niepodejrzewane o wściekliznę), do pierwszej dawki szczepionki należy dołączyć swoistą immunoglobulinę.

Profilaktyka przedekspozycyjna

Profilaktykę przedekspozycyjną w postaci szczepień ochronnych zaleca się osobom wyjeżdżającym na tereny endemicznego występowania wścieklizny oraz tym, które mają zwiększone ryzyko kontaktu z chorymi zwierzętami – m.in. weterynarzom, leśnikom czy osobom biwakującym w lasach.

Jak dochodzi do zakażenia wścieklizną?

Wścieklizna to choroba z grupy wirusowych zoonoz. Do zakażenia człowieka dochodzi najczęściej przez pogryzienie przez chore zwierzę lub zwierzę będące pod koniec okresu inkubacji wirusa. Rzadziej zakażenie następuje drogą oddechową (np. przy przebywaniu w jaskiniach z zakażonymi nietoperzami) lub drogą jatrogenną – po przeszczepieniu narządów od osoby zakażonej.

Wirus nie przenosi się drogą krwionośną.

RABV namnaża się w mięśniach, a następnie przedostaje się do nerwów obwodowych, rogów przednich rdzenia kręgowego i istoty szarej mózgu. Po namnożeniu się w mózgu rozprzestrzenia się do innych narządów.

Objawy wścieklizny

Początkowe objawy wścieklizny to m.in.: złe samopoczucie, bóle głowy, zaburzenia snu oraz gorączka. U 80% pacjentów występuje postać pobudzeniowa, objawiająca się agresją i nadwrażliwością. U pozostałych pojawia się postać porażenna. Kolejne objawy związane z wniknięciem wirusa do ośrodkowego układu nerwowego, to napadowe występowanie:

• zaburzeń świadomości;
• omamów wzrokowych i słuchowych;
• pobudzenia psychoruchowego;
• tachykardii (przyspieszenia akcji serca powyżej 100/min);
• zaburzeń oddychania;
• gorączki.

Po namnożeniu się wirusa w mózgu rozprzestrzenia się on na inne części organizmu.

Objawia się to m.in.: ślinotokiem, łzawieniem, nadmierną potliwością, rozszerzeniem źrenic, wodowstrętem, światłowstrętem, aerofobią.

W późniejszym etapie występują krwiste wymioty i niewydolność wielonarządowa. Chory ma napady padaczkowe, zapada w śpiączkę i umiera.

Leczenie wścieklizny

Nie istnieje skuteczne leczenie przyczynowe u osób, u których rozwinęły się objawy. Leczenie objawowe polega na łagodzeniu dolegliwości za pomocą:

• opioidów przeciwbólowych (np. morfiny, fentanylu);
• leków przeciwdrgawkowych;
• leków o działaniu sedatywnym i nasennym.

Dostępność poszukiwanych preparatów sprawdzisz i zarezerwujesz w wybranej aptece za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Rozpoznanie wścieklizny

U osób, u których występują objawy zapalenia mózgu oraz objawy charakterystyczne dla wścieklizny (np. wodowstręt, aerofobia), WHO zaleca potwierdzenie choroby przynajmniej jednym testem laboratoryjnym:

• wykrycie antygenu RABV w immunofluorescencji bezpośredniej;
• wykrycie swoistych przeciwciał w surowicy lub PMR (u osoby nieszczepionej);
• wykrycie wirusowego RNA metodą RT-PCR;
• wyizolowanie RABV w hodowli komórkowej.

Rozpoznanie wścieklizny należy bezwzględnie zgłosić do powiatowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Bibliografia

1. Kajfasz, P. (2024). Wścieklizna. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.20. (Dostęp: 07.2025).
2. Garkowski, A., Moniuszko, A. (2014). Wścieklizna – niedoceniane zagrożenie. Neurologia po Dyplomie, 03. Dostępne na: https://podyplomie.pl/neurologia/16496,wscieklizna-niedoceniane-zagrozenie (Dostęp: 07.2025).

Autor