Olej palmowy - czy należy go unikać?

Olej palmowy – czym jest i jak się go pozyskuje?

Olej palmowy jest olejem roślinnym, który pozyskuje się z miąższu lub nasion olejowca gwinejskiego (łac. Elaeis guineensis), nazywanego potocznie palmą olejową. Roślina ta pochodzi z terenów Afryki i Madagaskaru, aktualnie uprawiana jest na szeroką skalę w innych rejonach świata o klimacie tropikalnym.

Olej pozyskiwany z ziaren olejowca gwinejskiego (ang. palm kernel oil) ma barwę od białej do żółtej, konsystencją przypomina olej kokosowy. Z kolei olej wytwarzany z miąższu palmy oleistej (ang. palm oil) ma intensywny pomarańczowo-czerwony kolor za prawą wysokiej zawartości karotenoidów i likopenu, jednak najczęściej poddaje się go rafinacji, co pozbawia go tej barwy i części składników odżywczych.

Wartości odżywcze oleju palmowego

Jak powszechnie wiadomo, oleje składają się z różnych kwasów tłuszczowych: nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych. W zależności od rodzaju oleju rozkład kwasów tłuszczowych może być bardzo zróżnicowany, jednak te pozyskiwane ze źródeł roślinnych zazwyczaj odznaczają się wysoką zawartością kwasów jedno- i wielonienasyconych. Wyjątkiem od tej reguły jest olej palmowy (zarówno z nasion, jak i z miąższu) oraz kokosowy, które charakteryzują się wysoką zawartością tłuszczów nasyconych.

Olej pozyskiwany z nasion palmy olejowej zawiera aż 80% kwasów nasyconych, lecz na masową skalę wytwarza się olej z miąższu palmy olejowej, który w 50% składa się z kwasów nasyconych. Dla porównania olej lniany zawiera ich zaledwie 8%.

Głównymi składnikami oleju palmowego są nasycony kwas palmitynowy (44%), jednonienasycony kwas oleinowy (39%) i wielonienasycony kwas linolowy (10%). Co ważne, olej ten praktycznie nie zawiera szkodliwych tłuszczów trans. Ponadto, obecne są w nim liczne karotenoidy, fitosterole, flawonoidy, fosfolipidy, witamina E i K, a także antyoksydanty i koenzym Q10. W procesie rafinacji olej ten traci znaczną część bioaktywnych składników.

Dlaczego olej palmowy jest tak popularny?

Z punktu widzenia producentów żywności olej palmowy ma wiele zalet. W porównaniu z innymi olejami (np. rzepakowym, słonecznikowym, kokosowym) jest tani w produkcji, co związane jest też z efektywnością upraw palmy olejowej. Za sprawą wysokiego stężenia nasyconych kwasów tłuszczowych jest bardziej odporny na procesy utleniania, jest więc bardziej wytrzymały i zapewnia dłuższy okres przydatności produktów, które z jego udziałem są produkowane. Istotna jest też jego konsystencja, która nadaje np. słodkim kremom i deserom pożądaną teksturę, podobną do tej, którą można uzyskać przy dodatku masła. Dzięki temu nie ma potrzeby stosowania częściowo lub całkowicie utwardzonych tłuszczów roślinnych, co obniża koszty produkcji.

Czy olej palmowy jest zdrowy?

Nierafinowany olej palmowy zawiera liczne antyoksydanty, które są korzystne dla naszego zdrowia. Poprawiają profil lipidowy, chronią przed rozwojem chorób układu sercowo-naczyniowego, działają przeciwzapalnie. Jednak producenci żywności rzadko korzystają z tego oleju w formie nieprzetworzonej. Jest on bielony, odkwaszany i odwadniany, w wyniku czego pozbawiony jest wspomnianych wcześniej dobroczynnych związków. Na tym etapie przetworzenia nie jest szczególnie wartościowym produktem, ale też nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, dlatego powinien być spożywany z umiarem. Problem pojawia się, gdy producenci decydują się na frakcjonowanie lub uwodornienie (utwardzenie) oleju palmowego, aby nadać mu pożądaną konsystencję.

Na skutek całkowitego utwardzenia oleju palmowego, obecne w nim nienasycone kwasy tłuszczowe zmieniają się w nasycone. Bardziej niekorzystne jest jednak częściowe utwardzenie (uwodornienie), które przyczynia się do powstawania kwasów tłuszczowych w konfiguracji trans, które są wyjątkowo szkodliwe dla zdrowia. Udowodniono, że często spożywane tłuszcze trans:

• pogarszają profil lipidowy;
• sprzyjają kumulacji tkanki tłuszczowej trzewnej;
• nasilają powstawanie zmian miażdżycowych i zwiększają ryzyko zawału serca i udaru mózgu;
• zwiększają ryzyko wystąpienia insulinooporności i cukrzycy;
• zwiększają ryzyko rozwoju chorób nowotworowych.

Kupując produkty spożywcze w sklepach, należy uważnie czytać składy i unikać produktów, które zawierają całkowicie lub częściowo utwardzony tłuszcz palmowy.

Problem z uprawami oleju palmowego

Kontrowersje związane z olejem palmowym dotyczą nie tylko jego przetwarzania, ale również wpływu jego produkcji na środowisko naturalne. W krajach tropikalnych, które dominują wśród producentów oleju palmowego (przede wszystkim Indonezja i Malezja), okołorównikowe lasy deszczowe wycinane są na masową skalę pod uprawy palmy olejowej, co prowadzi do degradacji tych ekosystemów, pozbawiając siedlisk wiele gatunków zwierząt.

Czy zatem całkowita rezygnacja z oleju palmowego mogłaby rozwiązać ten problem? Zdaniem ekspertów z WWF bojkot oleju palmowego nie ma sensu, ponieważ jest on najbardziej wydajny w produkcji i wymaga mniej terenów pod uprawy. Rozwiązaniem jest ograniczanie jego konsumpcji, a także obowiązek stosowania oleju palmowego wyłącznie z certyfikowanych źródeł, aby zmniejszyć negatywny wpływ upraw palmy olejowej na środowisko¹.

Źródło:

1. https://www.wwf.pl/aktualnosci/bojkot-oleju-palmowego-nie-ma-sensu