Lipidogram, czyli profil lipidowy. Jak interpretować wyniki badania?

Różne oblicza cholesterolu

Cholesterol jest lipidem należącym do grupy steroidów, naturalnie występującym w ludzkim organizmie – osoczu i tkankach oraz jako element budulcowy błon lipidowych. Nie cieszy się dobrą opinią, ponieważ kojarzony jest otyłością, chorobami układu krążenia i niezbyt zdrowym jedzeniem. Warto jednak ten mit odczarować, bowiem cholesterol jest naszemu organizmowi niezwykle potrzebny. 

Cholesterol bierze udział w syntezowaniu hormonów steroidowych (m.in. estrogenów i testosteronu), witaminy D3 i kwasów żółciowych. Jego prawidłowe stężenie jest niezbędne do sprawnego przesyłania impulsów nerwowych. Cholesterol jest ponadto potrzebny w procesach metabolizmu tłuszczów przyjmowanych z pożywienia. Odgrywa więc ważną rolę w wielu procesach, o ile jego stężenie w osoczu jest prawidłowe. Gdy przekracza dopuszczalne normy, zaczyna być szkodliwy dla naszego zdrowia.

Czym jest lipidogram?

Lipidogram to badanie laboratoryjne, którego celem jest ocena stężenia cholesterolu całkowitego, na który składają się frakcje lipoprotein niskiej gęstości (LDL) oraz wysokiej gęstości (HDL), a także trójglicerydów.

Mianem „złego cholesterolu” określany jest cholesterol frakcji LDL. Gdy jest go w osoczu zbyt dużo, ma on tendencję do odkładania się w ścianach naczyń krwionośnych, co jest jednym z czynników rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Na przeciwnym biegunie znajduje się „dobry cholesterol”, czyli frakcja HDL. Zapobiega on agregacji frakcji LDL w żyłach i tętnicach, usprawniając tym samym pracę układu krwionośnego. Zdaniem lekarzy istotne jest, aby starać się obniżać stężenie frakcji LDL i jednocześnie podwyższać poziom cholesterolu frakcji HDL. 

Oprócz stężenia cholesterolu, przy badaniu lipidogramu oznacza się również stężenie trójglicerydów. Są to lipidy, które pełnią dwie ważne funkcje – dostarczają energię oraz magazynują ją pod postacią tkanki tłuszczowej. Ich podwyższone stężenie nie pozostaje obojętne dla kondycji układu krwionośnego, zaś bardzo wysokie miano tych lipidów doprowadzić może do rozwoju ostrego zapalenia trzustki.

Lipidogram raz w roku lub częściej

Badanie lipidogramu powinno wejść nam w nawyk. Regularne badanie poziomu lipidów pozwala lepiej kontrolować stan zdrowia i wyłapywać ewentualne nieprawidłowości lub zaburzenia. Lipidogram jest szczególnie zalecany osobom zmagającym się z nadwagą i otyłością, u których ryzyko zaburzeń metabolicznych jest więcej, a także palaczom i osobom unikającym aktywności fizycznej. Ponadto lipidogram powinny regularnie wykonywać osoby obciążone hipercholesterolemią rodzinną, chorujące na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, choroby nerek lub przewlekłe schorzenia zapalne. Jeżeli bliscy członkowie rodziny chorują na schorzenia układu sercowo-naczyniowego, warto badać się regularnie.

Lekarze zalecają, by osoby po 20. roku życia powtarzały lipidogram co 5 lat. Po ukończeniu 50. lat trzeba to robić już co 2 lata. Jeżeli wyniki badania są podwyższone, stężenie lipidów należy kontrolować raz w roku. Pacjenci stosujący leki obniżające stężenie cholesterolu powinni wykonywać lipidogram co 6 miesięcy, aby kontrolować skuteczność terapii.

Kiedy możemy mówić o tym, że stężenie lipidów jest podwyższone? Polskie Towarzystwo Kardiologiczne (PTK) wytyczyło normy, które zgodne są z rekomendacjami określonymi przez Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego:

• Cholesterol całkowity: <190 mg/dl
• Cholesterol frakcji LDL: <115 mg/dl
• Cholesterol frakcji HDL mężczyźni: ≥40 mg/dl
• Cholesterol frakcji HDL kobiety: ≥45 mg/dl
• Trójglicerydy: ≤150 mg/dl

Interpretacja powyższych norm uzależniona jest od wielu czynników, w tym stanu zdrowia i współistniejących schorzeń. Dla osób z chorobami kardiologicznymi, chorobami nerek i cukrzycą normy cholesterolu frakcji LDL są niższe. Warto również zwrócić uwagę na wartości referencyjne przyjęte przez dane laboratorium diagnostyczne.

Jak przygotować się do lipidogramu?

Lipidogram jest badaniem, które wykonuje się na czczo. Zgodnie z zaleceniami od ostatniego posiłku pacjenta powinno minąć około 13-14 godzin. Na kilka dni przed badanie powinno się zrezygnować z picia alkoholu oraz spożywania bardzo tłustych i kalorycznych posiłków. Jeżeli lekarz zlecający badanie nie zalecił inaczej, rano powinniśmy przyjąć zwyczajowo stosowane leki.

Na badanie należy zgłosić się wcześnie rano, wyspanym i wypoczętym. Lekarze rekomendują, by w dniu poprzedzającym badanie unikać wyczerpujących treningów, zaś na kilka chwil przed pobieraniem krwi dobrze jest usiąść i odpocząć w pozycji siedzącej.
Przestrzeganie powyższych zaleceń przy lipidogramie jest kluczowe, w przeciwnym razie wyniki mogą wyjść zafałszowane i badanie trzeba będzie powtórzyć.

Dlaczego wysoki cholesterol jest szkodliwy?

Stan, w którym dochodzi do znaczącego przekroczenia dopuszczalnych norm cholesterolu w osoczu krwi nazywany jest hipercholesterolemią. Nie jest to wprawdzie jednostka chorobowa, a zaburzenie metaboliczne, jednak stanowi ono poważne zagrożenie zdrowotne, gdyż jest jednym z ważniejszych czynników rozwoju schorzeń układu sercowo-naczyniowego.

Wyróżnia się dwa typy hipercholesterolemii – pierwotną i wtórna. Hipercholesterolemia pierwotna, nazywana też hipercholesterolemią rodzinną, zależna jest od czynników genetycznych, dlatego niektórzy pacjenci, mimo prawidłowej wagi i dobrze zbilansowanej diety, mają nieprawidłowy lipidogram. Hipercholesterolemia wtórna jest konsekwencją współwystępujących schorzeń hormonalnych, chorób wątroby, czy stosowania niektórych leków oraz, przede wszystkim, nieprawidłowego stylu życia. Źle zbilansowana dieta obfitująca w tłuszcze nasycone i cukry proste, niska aktywność fizyczna, alkohol i papierosy, stres i niewysypianie się – wszystkie te elementy prowadzą do wysokiego poziomu cholesterolu i trójglicerydów.

Utrzymujące się wysokie stężenie lipidów znacząco podnosi ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Nadmiar „złego cholesterolu”, czyli lipoprotein frakcji LDL, gromadzi się w ścianach naczyń krwionośnych, co sprzyja tworzeniu się zmian miażdżycowych. Miażdżyca prowadzi zaś do rozwoju choroby niedokrwiennej serca i w konsekwencji do powikłań, takich jak: niedokrwienie kończyn dolnych, tętniak aorty brzusznej, zawał mięśnia sercowego i udar mózgu.

Czy można obniżyć poziom cholesterolu?

Złe wyniki lipidogramu powinny skłonić nas do przykładania większej uwagi do naszego stylu życia i tego, co trafia na nasz talerz. Zmiana nawyków żywieniowych, porzucenie używek, zwiększenie aktywności fizycznej i ograniczenie stresu mogą wyraźnie poprawić wyniki profilu lipidowego. Zdarzają się jednak przypadki, że mimo modyfikacji stylu życia, poziom lipidów nadal jest wysoki i zagraża naszemu zdrowiu. Wówczas konieczna może się okazać farmakoterapia. Lekami stosowanymi w celu obniżenia poziomu cholesterolu są preparaty z grupy statyn (np. Atoris, Corator, Lambrinex, Ridlip, Sortis). Stosuje się je pod ścisłą kontrolą lekarską, dostępne są wyłącznie na receptę.

Jeżeli wyniki lipidogramu znajdują się w górnej granicy normy lub nieznacznie ją przekraczają, można spróbować wspomóc kontrolę lipidów środkami dostępnymi w aptece (np. Cholester, Profichol Forte, LipiForma Plus, Sterolea, Adres, Cardiochol, Anticholesteran, Berimal). Preparaty te zawierają m.in. koenzym Q10, monakolinę K, ekstrakt z czosnku, przeciwutleniacze i sterole roślinne, czyli substancje wykazujące działanie obniżające poziom cholesterolu.

Autor