Olej rzepakowy - najważniejsze właściwości zdrowotne

Rzepak – złoto z polskich pól

Olej rzepakowy pozyskuje się z nasion rzepaku (łac. Brassica napus L. ssp. oleifera Metzg.). To właśnie ta roślina z początkiem wiosny kwitnie na żółto na polskich polach. W naszym kraju, a także większości krajów Europy, olej rzepakowy jest podstawowym olejem roślinnym. Z tego powodu bywa nazywany „oliwą Północy”. W kuchni służy niemal do wszystkiego - smażenia, duszenia, pieczenia, przygotowywania sałatek i dressingów. 

Niegdyś olej rzepakowy nie cieszył się dobrą sławą. Wszystko za sprawą dosyć wysokiej zawartości kwasu erukowego, który stanowił nawet 50% kwasów tłuszczowych w tym oleju. Kwas ten wykazuje toksyczne działanie na organizm, przyczyniając się m.in. do uszkodzenia mięśnia sercowego. Z tego względu poszukiwano takich odmian rzepaku, które kwasu erukowego zawierałyby jak najmniej. Obecnie olej rzepakowy wytłacza się z nasion odmian bezerukowych, zwanych także podwójnie ulepszonymi, które zawierają mniej niż 2% tego kwasu tłuszczowego.

Olej rzepakowy - bogactwo nienasyconych kwasów tłuszczowych

Gdy myślimy o zdrowych tłuszczach roślinnych, na pierwszy plan wysuwa się oliwa z oliwek. Olej znany z krajów śródziemnomorskich zawojował nasze kuchnie, na pewien czas wypierając olej rzepakowy. Tym czasem nasz rodzimy olej charakteryzuje się wyjątkowo korzystną proporcją kwasów tłuszczowych. Nienasycone kwasy tłuszczowe stanowią blisko 90% jego zawartości, z czego większość to kwas oleinowy, linolowy i linolenowy, czyli niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), odgrywające istotną rolę w wielu procesach metabolicznych¹. Co ważne, olej rzepakowy odznacza się optymalnym stosunkiem kwasów omega-6 do omega-3 (2:1). Jednocześnie zawiera zaledwie 7% kwasów tłuszczowych nasyconych, czyli o połowę mniej, niż wspomniana wcześniej oliwa z oliwek. 

Co jeszcze możemy znaleźć w oleju rzepakowym? Jest on cennym źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, zwłaszcza prowitaminy A, a także witaminy K oraz E. Dodatkowo olej rzepakowy zawiera tzw. sterole roślinne, czyli związki działające antyoksydacyjne, które obniżają stężenie cholesterolu².

Zdrowotne właściwości oleju rzepakowego

Tym, co wyróżnia olej rzepakowy, na tle innych olejów, jest niemal idealna proporcja kwasów omega-3 (linolenowy) do omega-6 (linolowy). Ja wiemy, kwasy omega-6 w zbyt dużym stężeniu wykazują działanie prozapalnie, a spożywane z tłuszczami nasyconymi sprzyjają rozwojowi chorób cywilizacyjnych. Dlatego ważna jest również odpowiednia dawka kwasów omega-3, które działają przeciwzapalnie i antybakteryjnie. Omega-3 i omega-6 w odpowiedniej proporcji mają istotny wpływ na rozwój mózgu i układu nerwowego u płodu, a także siatkówki oka. Regulują również gospodarkę tłuszczową organizmu i pełnia istotną rolę w profilaktyce niektórych nowotworów, tym jelita grubego i piersi. Co więcej, olej rzepakowy dzięki znacznej zawartości kwasów tłuszczowych omega-3 może pomóc w zapobieganiu depresji.

W oleju rzepakowym obecne są także fitosterole, czyli sterole roślinne. Są one jednym z podstawowych budulców ścian komórek roślinnych. Mają zdolność hamowania absorbcji cholesterolu w jelicie cienkim, przyczyniając się tym samym do obniżenia poziomu frakcji LDL cholesterolu. Dodatkowo działają przeciwutleniająca w samym oleju. Głównym fitosterolem w rzepaku jest β-sitosterol.

Warta wspomnienia jest także stosunkowo wysoka zawartość tokoferoli -  α, β, γ i δ-tokoferolu - które pełnią rolę przeciwutleniaczy, "wymiatających" z organizmu wolne rodniki i chroniące przez stresem oksydacyjnym.

Jaki olej rzepakowy wybrać?

Wybierając olej rzepakowy przeważnie sięgamy po ten "uniwersalny" - tłoczony na ciepło, rafinowany. Jest łatwiej dostępny i stosunkowo tani. Wzrost świadomości na temat korzystnego działania olejów sprawił jednak, że coraz więcej osób wybiera olej rzepakowy nierafinowany, tłoczony na zimno. Oleje wytłaczane w ten sposób zachowują całe bogactwo witamin i cennych właściwości zdrowotnych. Dlatego zaskoczeniem może być fakt, że w kwestii zawartości kwasów tłuszczowych, witamin oraz steroli nie ma dużej różnicy między olejem rzepakowym rafinowanym i nierafinowanym. Oba warianty mogą być równie korzystne dla naszego zdrowia.

Jeżeli stoimy przed zakupem oleju rzepakowego, warto zastanowić się nad tym, do czego będziemy go używać. Olej nierafinowany ma charakterystyczny, intensywny smak i ciemnożółtą barwę. Nie nadaje się do smażenia, gdyż wysoka temperatura sprzyja powstawaniu niekorzystnych dla zdrowia nadtlenków i wodorotlenków lipidowych. Sprawdzi się jednak do sałatek, dressingów i innych dań na zimno. Trzeba go jednak przechowywać w odpowiednich warunkach i szybko zużywać, gdyż szybko się utlenia. Olej rafinowany jest bardziej neutralny w smaku, nie wpływa tym samym na zapach i smak potraw. Może być stosowany zarówno na zimno, jak i gorąco, nie tracąc przy tym swoich właściwości. Temperatura dymienia tego oleju wynosi 242^oC, co oznacza, że dopiero przy tej temperaturze ulega on procesom utleniania.

Olej rzepakowy do pielęgnacji

Wysoką zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych i przeciwutleniaczy z powodzeniem można wykorzystać do pielęgnacji skóry i włosów. Sprawdzi się jako składnik domowych maseczek do twarzy i włosów, można go również używać do demakijażu twarzy. To również dobra baza do domowego peelingu na bazie kawy i cukru. Olej rzepakowy można wykorzystać także do kąpieli dla paznokci i skóry dłoni.

_{1. M. Gugała, K. Zarzecka, A. Sikorska, Prozdrowotne właściwości oleju rzepakowego, Postępy Fitoterapii 2/2014, http://www.czytelniamedyczna.pl/4914,prozdrowotne-wlasciwosci-oleju-rzepakowego.html}

_{2. Z. Zdrojewicz, E. Popowicz, J. Winiarski, Wpływ składników zawartych w tłuszczach jadalnych na organizm człowieka, Medycyna Rodzinna 4/2016, http://www.czytelniamedyczna.pl/5843,wplyw-skladnikow-zawartych-w-tluszczach-jadalnych-na-organizm-czlowieka.html}