Czego objawem mogą być duszności? Najczęstsze przyczyny, diagnostyka, leczenie

Czym jest duszność?

Duszność (łac. dyspnoe) jest subiektywnym odczuciem braku powietrza, ale także definiowaną przez pacjentów trudnością w oddychaniu lub doświadczeniem nadmiernego wysiłku oddechowego. Jest to jeden z najczęściej zgłaszanych objawów w praktyce lekarskiej i może wskazywać na różne schorzenia np. układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, nerwowego czy nawet tło psychiatryczne/psychologiczne.

Uczucie duszności może występować nagle, tak jak to się dzieje np. w napadzie astmy, lub rozwijać się stopniowo, np. przy przewlekłej niewydolności serca. Niezależnie od czasu trwania oraz natężenia, trudności w oddychaniu zawsze wymagają dokładnej diagnostyki, ponieważ mogą być bardzo niebezpieczne.

Objawy duszności

Objawy duszności są bardzo zróżnicowane, ich poziom nasilenia jest odczuciem subiektywnym. Zależą również od przyczyny oraz postaci jaką przyjmują. Najczęściej pacjenci doświadczający duszności skarżą się na uczucie braku powietrza w płucach, szybszy lub pogłębiony, świszczący oddech, ucisk w klatce piersiowej lub niemożność wykonania pełnego wdechu. Dusznościom mogą towarzyszyć także przyspieszony oddech (tachypnoe) lub tętno — znane jako kołatanie serca. Oddech może być świszczący, a także może występować stridor.

Podział duszności — typy i ich znaczenie w praktyce klinicznej

Duszność można klasyfikować według różnych kryteriów. Najczęstszy podział dotyczy czasu trwania występowania objawów. Duszność ostra (nagła) rozwija się nagle, w ciągu minut do kilku godzin, i może być objawem zatorowości płucnej, obrzęku płuc, odmy opłucnej, napadu astmy czy reakcji alergicznej, zaostrzenia niewydolności krążenia lub zawału serca. Za wystąpienie duszności nagłej odpowiada zmniejszenie dostarczania tlenu do tkanek i wzmożenie ośrodkowego napędu oddechowego, które niezbędne jest do uzyskania wystarczającej wentylacji.

Duszność przewlekła trwa powyżej 4–8 tygodni i może wynikać ze zwłóknienia płuc, a także innych śródmiąższowych chorób płuc, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), niewydolności krążenia oraz chorób neurologicznych, takich jak miastenia czy stwardnienie boczne zanikowe.

Inny podział duszności uwzględnia pozycję ciała, jaką przyjmuje pacjent. Na przykład, duszność typu ortopnoë nasila się w pozycji leżącej, a ulega złagodzeniu, wtedy kiedy pacjent przyjmuje pozycję siedzącą. Z kolei trepopnoë to duszność pojawiająca się przy leżeniu na jednym boku, bendopnoë — pojawiająca się przy pochylaniu się do przodu, a platypnoë — występuje w pozycji siedzącej lub stojącej.

Udział wysiłku fizycznego w duszności

Kolejny podział duszności uwzględnia udział wysiłku fizycznego. Duszność wysiłkowa pojawia się w trakcie aktywności fizycznej i jest częstym objawem takich chorób jak schorzenia serca, płuc lub niedokrwistość. Początkowo może występować jedynie przy dużym wysiłku, lecz w miarę postępu choroby może towarzyszyć coraz mniejszym czynnościom. Do oceny nasilenia duszności, zwłaszcza u pacjentów z niewydolnością serca, może okazać się przydatne powszechnie stosowana czterostopniowa skala NYHA (ang. New York Heart Association), która pozwala ocenić, jak bardzo objawy duszności ograniczają codzienną aktywność pacjenta. Z kolei duszność spoczynkowa występuje wtedy, kiedy pacjent odczuwa brak powietrza nawet w pozycji siedzącej lub leżącej, bez jakiegokolwiek podejmowanego wysiłku fizycznego. Taki stan wskazuje zwykle na poważne zaburzenia związane ze wspominaną już zaawansowaną niewydolnością serca, zatorowością płucną czy ciężkim zapaleniem płuc, które wymagają pilnej interwencji lekarskiej.

Najczęstsze przyczyny duszności

Problemy z oddychaniem, które objawiają się także poprzez duszność, mogą mieć wiele przyczyn. Wśród najczęstszych wymienia się choroby układu oddechowego (astma oskrzelowa, POChP, zapalenie płuc, zatorowość płucna, zwłóknienie płuc, nowotwory płuc). Astma często daje objawy takie jak napady duszności, kaszel i świsty, a POChP może prowadzić do przewlekłego uczucia braku powietrza. Kolejną grupą chorób, którym towarzyszy duszność, są schorzenia układu sercowo-naczyniowego, takie jak niewydolność serca, choroba niedokrwienna serca czy zaburzenia rytmu. W takich przypadkach duszność często nasila się w nocy. Do wystąpienia duszności dochodzi również w przypadku zaburzeń psychicznych, takich jak nerwica, lęk uogólniony czy ataki paniki. Duszność nerwicowa może być mylona z objawami somatycznymi i często towarzyszy jej lęk, kołatanie serca oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej. Do innych przyczyn duszności zalicza się niedokrwistość, otyłość, refluks żołądkowo-przełykowy, zatrucia, a także ekspozycja na alergeny.

Warto pamiętać też o tym, że duszności u dzieci mogą być spowodowane przez inne przyczyny, takie jak infekcje wirusowe, obecność ciała obcego w drogach oddechowych lub astma wczesnodziecięca. Jak w takim razie rozpoznać duszności u dziecka? Charakterystycznymi objawami będą przyspieszony oddech, zaciąganie międzyżebrzy, świszczący oddech i niepokój.

Diagnostyka duszności i ustalenie ich przyczyny

Prawidłowa diagnostyka duszności, powinna opierać się na dokładnym wywiadzie lekarskim, wykonaniu badania przedmiotowego oraz szeregu badań dodatkowych. Kluczowe jest określenie charakteru duszności – czy jest nagła, przewlekła, wysiłkowa, spoczynkowa, czy towarzyszy jej ból w klatce piersiowej, kaszel, gorączka lub inne objawy. Podstawowymi badaniami, które wykonuje się w diagnostyce duszności, są:

• RTG klatki piersiowej;
• EKG i echokardiografia serca;
• badania laboratoryjne (morfologia, gazometria);
• spirometria (ocena czynności płuc);
• tomografia komputerowa klatki piersiowej (w przypadku podejrzenia zatorowości płucnej lub zmian nowotworowych);
• testy alergiczne (w przypadku podejrzenia astmy alergicznej lub reakcji uczuleniowych).

W niektórych przypadkach odnalezienie przyczyny duszności może okazać się trudne, w szczególności, jeśli ma ona podłoże psychogenne lub mieszane (np. nerwica i astma). Dlatego też do pacjenta z dusznością powinno podchodzić się kompleksowo.

Duszności — co pomaga, a czego unikać?

Leczenie duszności zawsze powinno być ukierunkowane na przyczynę występującego objawu. W przypadku chorób układu oddechowego stosuje się leki rozszerzające oskrzela (np. beta-mimetyki), leki przeciwzapalne (kortykosteroidy wziewne), czasem także antybiotyki (jeśli występuje infekcja na tle bakteryjnym), a w ciężkich przypadkach pacjent poddawany jest tlenoterapii. Przy duszności spowodowanej niewydolnością serca podaje się leki o działaniu diuretycznym, leki poprawiające kurczliwość mięśnia sercowego czy też leki przeciwarytmiczne.

Dostępność leków w aptekach w Twojej okolicy możesz sprawdzić w serwisie KtoMaLek.pl.

Domowe sposoby na duszność u dziecka i dorosłego

Jeśli przyczyną duszności są zaburzenia lękowe, pomocne mogą okazać się anksjolityki, psychoterapia oraz techniki relaksacyjne. W przypadkach, gdy występują ataki duszności w nocy, pomocna może być zmiana pozycji snu, unikanie posiłków przed snem oraz leczenie refluksu. Jeśli objawy dotyczą dziecka, łagodzenie objawów mogą wspomóc także domowe sposoby polegające na zapewnieniu dostępu do świeżego powietrza, nawilżanie powietrza w pokoju i odpowiednie ułożenie dziecka (np. pozycja półsiedząca).

W łagodnych przypadkach doświadczanej duszności (np. wynikających ze stresu czy zmęczenia), sprawdzą się także naturalne metody polegające na ćwiczeniach oddechowych, kontroli oddechu, ćwiczeniach relaksacyjnych, stosowaniu ziół o działaniu uspokajającym (np. melisa, kozłek lekarski). Należy jednak pamiętać, że domowe sposoby łagodzenia duszności są jedynie doraźnym wsparciem i nie mogą zastępować leczenia przyczynowego, o którym powinien zadecydować lekarz.

Duszności — podsumowanie

Duszność jest przede wszystkim objawem, który może mieć bardzo zróżnicowane podłoże. Począwszy od łagodnych stanów po poważne schorzenia, wymagające pilnej interwencji. Kluczem do skutecznego leczenia duszności jest ich dokładna diagnostyka, która pozwoli na ustalenie jej przyczyny. Nigdy nie powinno się lekceważyć trudności w oddychaniu. Jeśli duszność ulega nasileniu, ma charakter nagły lub towarzyszą jej inne niepokojące objawy, konieczna jest szybka konsultacja lekarska.

Bibliografia

1. Mejza, F. (2017). Duszność. Medycyna praktyczna - dla pacjenta. Dostępne na:  https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70470,dusznosc. (Dostęp: 05.2025).
2. Szczeklik, W.,  Krajnik, M., Jankowski, M.,  Sobański, P.Z. (2024). Duszność. Interna - mały podręcznik. Medycyna praktyczna. Dostępny na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.11. (Dostęp: 05.2025).
3. Panasiuk, L. (2003). Duszność. Borgis - Medycyna Rodzinna, 1, s. 20-25. Dostępne na: https://www.czytelniamedyczna.pl/567,duszno.html. (Dostęp: 05.2025).
4. Cleveland Clinic. Dyspnea. Dostępne na: https://my.clevelandclinic.org/health/symptoms/16942-dyspnea#overview. (Dostęp: 05.2025).
5. Mukerji, V. (1990). Dyspnea, Orthopnea, and Paroxysmal Nocturnal Dyspnea. In: Walker HK, Hall WD, Hurst JW, editors. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Boston: Butterworths;, Chapter 11.
6. Dezube, R. (2023).Shortness of Breath. MSD Manual. Dostępne na:
7. https://www.msdmanuals.com/home/lung-and-airway-disorders/symptoms-of-lung-disorders/shortness-of-breath#Evaluation_v1670292. (Dostęp: 05.2025).

Autor