Endometrioza - przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest endometrioza?

Endometrioza (ang. endometriosis), nazywana też gruczolistością zewnętrzną, jest zapalną chorobą estrogenozależną, w której przebiegu endometrium, czyli błona śluzowa wyściełająca jamę macicy, występuje poza swoim fizjologicznym umiejscowieniem. Tkanki endometrium mogą gromadzić się w jajnikach oraz otrzewnej miednicy mniejszej, lecz nie brakuje przypadków, gdy tkanki te przemieszczają się w bardziej odległe rejony organizmu i wykrywane są w wątrobie, śledzionie, żołądku, przeponie, płucach, a nawet mózgu.

Wspomniane tkanki endometrium budową i działaniem przypominają te we wnętrzu jamy macicy - reagują na zmiany hormonalne wynikające ze zmian cyklu menstruacyjnego i wykazują aktywność wydzielniczą. Oznacza to, że w trakcie menstruacji krwawią, przez co przyczyniają się do rozwoju miejscowego stanu zapalnego oraz powstawania zrostów, które stopniowo uszkadzają pobliskie narządy.

Wyróżnia się trzy typy endometriozy:

• endometrioza otrzewnowa – w obrębie jamy otrzewnowej występują ogniska endometrium różnych rozmiarów;
• endometrioza jajnikowa – w obrębie jajnika tworzy się torbiel endometrialna (tzw. torbiel czekoladowa), której treść ma ciemnobrunatny kolor;
• endometrioza głęboko naciekająca - zmiany endometrialne pojawiają się poniżej powierzchni otrzewnej np. w przestrzeni pochwowo-odbytniczej, pęcherzu moczowym.

Często występowania endometriozy

Szacuje się, że endometrioza może dotyczyć od 6% do 15% populacji kobiet w wieku rozrodczym. Zachorowania zdarzają się też wśród nastolatek, a także kobiet po menopauzie. Ponad 1/3 kobiet pierwszych objawów endometriozy doświadcza jeszcze w wieku nastoletnim, choć wówczas nikt nie łączy ich jeszcze z chorobą. Zdaniem ginekologów nawet 35-50% kobiet borykających się z niepłodnością może cierpieć na endometriozę.

Endometrioza – przyczyny występowania

Ginekolodzy wskazują kilka prawdopodobnych czynników, mogących mieć wpływ na rozwój endometriozy. Powodem mogą być uwarunkowania genetyczne i towarzyszące im nieprawidłowości w pracy układu immunologicznego. Część lekarzy skłania się również ku teorii „menstruacji wstecznej”, w której przebiegu krew miesiączkowa przechodzi do jamy brzusznej, czego konsekwencją jest implantacja komórek endometrium w otrzewnej jamy brzusznej. Zjawisko to może jednak zachodzić u nawet 80% kobiet i, jak dotąd, nie wyjaśniono, dlaczego tylko część z nich choruje na endometriozę. Ponadto komórki endometrium mogą rozprzestrzeniać się poza jamą macicy na skutek zabiegów chirurgicznych (operacje laparoskopowe, nacięcie krocza), w tym porodu poprzez cesarskie cięcie.

Jak objawia się endometrioza?

Typowym objawem endometriozy jest przewlekły i dokuczliwy ból w rejonie podbrzusza i odcinka lędźwiowego kręgosłupa, który towarzyszy kobiecie podczas obfitej miesiączki, stosunku płciowego, a także podczas oddawania moczu i defekacji. Wraz z dolegliwościami bólowymi współwystępować mogą nieprzyjemne objawy ze strony układu trawiennego, zwłaszcza w dniach poprzedzających miesiączkę i w jej trakcie, takie jak: pobolewanie brzucha, wzdęcia, biegunki lub zaparcia, lecz również zaburzenia czynności układu moczowego. 

Endometrioza nie pozostaje bez wpływu na przebieg cyklu menstruacyjnego i może być przyczyną trudności w zajściu w ciążę. U wielu kobiet dopiero nieudane próby powiększenia rodziny i pogłębiona diagnostyka pozwalają wykryć niepokojące zmiany, wskazujące na chorobę. Jeżeli u pacjentki nagle zaczęły występować obfite i bolesne miesiączki, które wcześniej nie miały miejsca, jest to wskazanie do rozpoczęcia diagnostyki w kierunku endometriozy.

Rozpoznanie endometriozy

W diagnostyce endometriozy wykorzystuje się standardowe badanie ginekologiczne, badania obrazowe (badanie USG, rezonans magnetyczny), a także laparoskopię, która uznawana jest za tzw. złoty standard w diagnostyce tej choroby. Jeżeli badanie ginekologiczne przeprowadzane jest w trakcie menstruacji, istnieje większa szansa na wykrycie ewentualnych ognisk endometriozy głęboko naciekającej.

Laparoskopia polega na wziernikowaniu jamy otrzewnowej za pomocą laparoskopu. Badanie to wykonuje się, gdy:

• występują dolegliwości bólowe w obrębie miednicy;
• stwierdzono obecność zmian guzowatych przydatków lub guzków na więzadłach krzyżowo-macicznych;
• występuje niepłodność, a badania ginekologiczne i obrazowe nie potwierdziły występowania patologii.

Mimo dostępnych metod diagnostycznych, wiele pacjentek borykających się z uciążliwymi objawami endometriozy nadal pozostaje niezdiagnozowanych. Powodem jest niska świadomość na temat tej choroby, a także utrwalone przekonanie, że ból podczas miesiączki to „normalna sprawa”.

Jak leczyć endometriozę?

W leczeniu endometriozy stosuje się terapię farmakologiczną oraz leczenie chirurgiczne, najczęściej w połączeniu, w zależności od stanu zdrowia pacjentki i jej planów macierzyńskich.

W leczeniu farmakologicznym stosuje się estrogenowo-progestagenowe preparaty antykoncepcyjne, progestageny, analogi hormonu uwalniającego gonadotropiny (GnRG), inhibitory aromatazy lub danazol. Celem tej terapii jest wywołanie braku miesiączki i wprowadzenie organizmu w stan hiperestrogenizmu, aby zapobiec wzrostowi tkanek endometrium i zmniejszyć dolegliwości bólowe. Leki te nie leczą endometriozy i działają antykoncepcyjnie, odwlekając w czasie zabieg chirurgiczny.

Wskazaniem do leczenia chirurgicznego są silne bóle w obrębie miednicy mniejszej, kłopoty z zajściem w ciążę spowodowane endometriozą, torbiele czekoladowe o średnicy większej niż 3 cm oraz endometrioza głęboko naciekająca. Celem zabiegu jest usunięcie ognisk endometriozy, aby przywrócić prawidłową pracę narządów miednicy mniejszej oraz wyeliminować ból. Tę formę leczenia stosuje się u pacjentek w wieku rozrodczym, które planują ciążę.

Leczenie farmakologiczne i chirurgiczne nie zawsze przynosi oczekiwane rezultaty, dlatego u niektórych pacjentek przeprowadza się radykalne leczenie operacyjne, które ma na celu wywołanie menopauzy. Tę metodę stosuje się u kobiet, które nie planują zachodzić w ciążę. Należy pamiętać, że nawet tak drastyczna ingerencja może nie przynieść całkowitego wyleczenia. U 15% kobiet, mimo całkowitej histerektomii (usunięcie trzonu i szyjki macicy wraz z jajnikami i jajowodami), nadal mogą występować objawy endometriozy.

Rola diety w endometriozie

Dobrze zbilansowana dieta nie wyleczy choroby, może jednak zmniejszać ryzyko zachorowania oraz ograniczać występowanie uciążliwych objawów choroby. Nie chodzi jednak o radykalną zmianę sposoby żywienia, a wprowadzenie korzystnych dla zdrowia nawyków żywieniowych, które poprawią pracę układu trawiennego i przyniosą wiele dobrego dla całego organizmu.

Dietetycy rekomendują, by w codziennych posiłkach zadbać o odpowiednią podaż produktów bogatych w przeciwutleniacze, które wspierają pracę układu endokrynnego i immunologicznego oraz wykazują działanie przeciwzapalne. Dobrym ich źródłem są świeże warzywa i owoce, które powinny być podstawą diety. W diecie powinien się znaleźć również błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe (w tym omega-3) oraz produkty wspierające rozwój korzystnej mikrobioty jelit (fermentowane produkty mleczne, kiszonki). Jeżeli pacjentka boryka się z obfitymi miesiączkami, wskazane jest zwiększenie podaży żelaza w diecie lub jego suplementacja. Ewentualną suplementację należy omówić z lekarzem, na podstawie wykonanych wcześniej badań poziomu żelaza i ferrytyny.

Zaleca się rezygnację z żywności wysoko przetworzonej, bogatej w węglowodany proste, tłuszcze nasycone, konserwanty, polepszacze i barwniki.

Autor