Zespół policystycznych jajników – przyczyny, objawy, leczenie

PCOS, czyli zespół policystycznych jajników

Istnieje wiele określeń na zespół policystycznych jajników, m.in.: choroba jajników policystycznych, zespół wielotorbielowatych jajników, czynnościowy androgenizm jajnikowy, czy skrótowo PCOS (ang. polycystic ovary syndrome). Schorzenie to ma podłoże hormonalne i dotyczy około 10-15% kobiet będących w okresie reprodukcyjnym, a także kilku procent nastolatek. Po raz pierwszy PCOS zostało opisane w 1935 roku przez amerykańskich lekarzy  Irvinga F. Steina, Sr. i Michael L. Leventhala.

Lekarze nie są w stanie określić przyczyny występowania PCOS, wskazuje się jednak na pewne uwarunkowania genetyczne, hormonalne i środowiskowe. W przebiegu choroby dochodzi do nadmiernego wydzielania androgenów (hormonów męskich), które zaburzają owulację. Jednocześnie wzrasta stężenie hormonu luteinizującego (LH) oraz spada poziom hormonu folikulotropowego (FHS), co zaburza wzrastanie i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, prowadząc do występowania torbielowatych zmian na jajnikach. Zespołowi policystycznych jajników często towarzyszy insulinooporność i zespół metaboliczny, czego konsekwencją w przyszłości mogą być nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i choroby układu sercowo-naczyniowego.

Jak diagnozuje się PCOS?

Aby można było przypuszczać, czy mamy do czynienia z zespołem policystycznych jajników, muszą być spełnione przynajmniej dwa z trzech poniższych warunków:

• rzadkie owulacje lub ich całkowity brak,
• nadmierne wydzielanie androgenów potwierdzone badaniami laboratoryjnymi
• obecność policystycznych jajników lub zwiększona objętość jajników w badaniu USG¹.

Oczywiście w diagnostyce należy wykluczyć wszelkie inne schorzenia, które mogłyby być przyczyną tych zaburzeń.

Objawy zespołu policystycznych jajników

PCOS może dotyczyć już nawet dzieci, objawiając się przedwczesnym dojrzewaniem lub zaburzeniami miesiączkowania i hirsutyzmem w okresie nastoletnim. W przebiegu choroby zachodzą zaburzenia w gospodarce hormonalnej, objawiające się podwyższonym poziomem androgenów (testosteronu i androstendionu) i insuliny, a także wyższą wartością stosunku hormonu LH do FHS. Stan ten może być przyczyną różnych objawów, w tym:

• nieregularnych cykli miesiączkowych,
• braku owulacji, a co za tym idzie, problemów z zajściem w ciążę,
• hirsutyzmu, czyli występowania nadmiernego owłosienia typu męskiego (na klatce piersiowej, twarzy, brzuchu),
• centralnej otyłości, czyli gromadzenia się tkanki tłuszczowej w obrębie dolnej części tułowia,
• zmian skórnych w postaci trądziku lub łojotoku,
• łysienia androgenicznego,
• przedłużonego czasu trwania PMS (zespołu napięcia przedmiesiączkowego).

W obrazie USG widoczne jest znaczne powiększenie jajników, czemu towarzyszą liczne torbiele. Ponadto przy PCOS występują zaburzenia gospodarki lipidowej, objawiające się hipercholesterolemią i podwyższonym poziomem trójglicerydów oraz nieprawidłowości w metabolizowaniu węglowodanów.

Jak wygląda leczenie PSOC

Przed rozpoczęciem leczenia zespołu policystycznych jajników należy przeprowadzić szczegółową diagnostykę, aby wykluczyć inne schorzenia. Wiąże się to m.in. z wykonaniem badań hormonalnych, a także przezpochwowego badania USG, aby sprawdzić budowę i ewentualne nieprawidłowości w pracy jajników.

Mnogość objawów i różny przebieg PCOS sprawiają, że nie ma jednej, idealnej metody leczenia tego schorzenia. Terapia powinna przebiegać wielokierunkowo, uwzględniając wszystkie aspekty choroby i jej objawy – hirsutyzm, insulinooporność, otyłość, niepłodność i nadmiar androgenów. Dlatego pacjentka powinna znajdować się pod opieką ginekologa i endokrynologa, a także lekarza rodzinnego.

W przypadku zaburzeń cyklu menstruacyjnego u dorosłych kobiet oraz hiperandrogenizmu typowym postępowaniem jest stosowanie dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej lub tabletek działających antyandrogennie. Jeżeli występuje problem z brakiem owulacji, lekarz może zalecić terapię preparatami indukującymi owulację (niesteroidowe inhibitory aromatazy, modulatory receptora estrogenowego lub gonadotropiny).

Jeżeli u pacjentki występują zaburzenia metaboliczne, w tym insulinooporność, zasadnym może być włączenie do terapii metforminy. Preparaty ją zawierające zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę oraz usprawniają wychwytywanie glukozy, dzięki czemu ułatwiają spalanie tkanki tłuszczowej zachowanie prawidłowej wagi. Pozytywne rezultaty może przynieść także terapia na bazie myo-inozytolu, pomocnego w leczeniu otyłości (Inofolic, FertilOva, Myofolic, Symfolic, Ovarin, Inofem, Ovulomed).

Pomocne w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi mogą być też apteczne środki na bazie morwy białej, chromu czy inuliny, (np. Diabetosan, Doppelherz aktiv Morwa Slim Efekt, Doppelherz aktiv Dla Diabetyków, Insulan, Zuccarin).

Zespół policystycznych jajników a dieta

Dieta jest niezwykle ważnym elementem terapii zespołu policystycznych jajników. Dobrze zbilansowane posiłki zapewniają odpowiednia podaż witamin, minerałów i składników odżywczych, jak również ułatwiają utrzymanie prawidłowej masy ciała i kontrolę gospodarki lipidowej i węglowodanowej. Pacjentki z PCOS często zmagają się z otyłością (BMI powyżej 30), a to sprzyja rozwojowi wielu schorzeń, tym nadciśnienia tętniczego, chorób sercowo-naczyniowych i zaburzeń w metabolizmie tłuszczów i węglowodanów.

Jak powinna wyglądać dieta osoby z PCOS? W żadnym wypadku nie należy się głodzić i unikać jedzenia. Jadłospis ma być urozmaicony, powinny znaleźć się w nim wartościowe źródła białek, węglowodanów (najlepiej złożonych) i tłuszczów (bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe) , z pominięciem żywności wysoko przetworzonej. Warto zatem sięgnąć po świeże warzywa, które powinny być składnikiem każdego posiłku, a także owoce, nasiona roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe, nabiał, nasiona i orzechy, a także ryby i chude mięsa.

W diecie przy PCOS niezwykle ważny jest błonnik pokarmowy. Pomaga regulować metabolizm cukrów i zapobiega skokom stężenia glukozy we krwi. Jeżeli do tej pory spożywaliśmy niewiele produktów bogatych w błonnik, najlepiej wprowadzać go stopniowo, do momentu dziennego spożycia na poziomie 30-40 g dziennie. Dobrym źródłem błonnika są produkty pełnoziarniste (mąki, kasze, ryż, pieczywo, płatki śniadaniowe), nasiona roślin strączkowych i orzechy, warzywa i owoce. Aby uzupełnić dietę w błonnik roślinny, można sięgnąć także po odpowiednie suplementy diety (np. Błonnik z ananasem, Babka płesznik, Fibraxine, Błonnik jabłkowy).

_{1. A. Kruszyńska, J. Słowińska-Srzednicka, Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu zespołu policystycznych jajników, Borgis - Postępy Nauk Medycznych 3/2008, http://www.czytelniamedyczna.pl/2960,postepy-w-rozpoznawaniu-i-leczeniu-zespolu-policystycznych-jajnikow.html}

Autor