Wole tarczycy - rodzaje, objawy, formy leczenia

Tarczyca – jaka jest jej rola?

Tarczyca to niewielkich rozmiarów gruczoł dokrewny, składający się z dwóch płatów połączonych wąską cieśnią. Umiejscowiona jest z przodu szyi, pod krtanią. Objętość tarczycy u kobiet powinna wynosić maksymalnie 18 ml, u mężczyzn dopuszczalna wartość to 25 ml. Jej rozmiar może się zmieniać w zależności od momentu cyklu menstruacyjnego (u kobiet) lub ogólnego stanu zdrowia.

Rola tarczycy w organizmie jest niezwykle istotna. Gruczoł ten wydziela hormony tarczycowe – trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę. Odpowiadają one za liczne procesy metaboliczne, termoregulację organizmu, pracę gruczołów płciowych i funkcjonowanie układu sercowo-naczyniowego. Nie dziwi więc, że zaburzenie funkcjonowania tarczycy odbija się na kondycji niemal wszystkich narządów.

Wole tarczycy – objaw choroby

Wole tarczycy (łac. struma) jest nieprawidłowym powiększeniem tego gruczołu. Może być zlokalizowane w obrębie szyi, jego dolne bieguny mogą sięgać obszarów za mostkiem lub nawet okolic śródpiersia. Jeżeli powiększeniu gruczoły towarzyszy nadmiar gruczołów tarczycowych, mamy do czynienia z wolem nadczynnym. Powiększenie tarczycy przy jednoczesnym niedoborze wspomnianych hormonów wskazuje na wole niedoczynne. Zdarza się też, że mimo powiększenia tarczycy poziom hormonów utrzymuje się w normie, mówimy wówczas o wolu obojętnym.

Wole tarczycy nie boli, jednak powiększający się gruczoł uciska na sąsiednie struktury, powodując ucisk w gardle, trudności w oddychaniu i przełykaniu. Ponadto pojawić się może chrypka i przewlekły kaszel.

Wole tarczycy – rodzaje

Biorąc pod uwagę budowę, wole tarczycy dzieli się na kilka typów:

• wole miąższowe (łac. struma diffusa) – tarczyca ulega powiększeniu bez obecności guzków, miąższ jest jednorodny;
• wole guzkowe (łac. struma nodosa) – w miąższu tarczycy obecne są guzki. Wole może mieć charakter toksyczny (współistniejąca nadczynność tarczycy) lub nietoksyczny (brak objawów nadczynności tarczycy);
• wole guzkowo-miąższowe – stanowi połączenie objawów wola miąższowego i guzkowego.

Wole tarczycy można także klasyfikować pod względem jego rozmiaru. Zgodnie z klasyfikacją utworzoną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) wyróżnia się:

• wole I° - powiększenie tarczycy nie jest widoczne przy normalnym ustawieniu szyi, jednak uwidacznia się po odchyleniu głowy do tyłu. Jest wyczuwalne w badaniu palpacyjnym;
• wole II° - przy normalnym ułożeniu szyi widoczne jest wypuklenie tarczycy, które nie deformuje bocznych zarysów szyi. Powiększenie widoczne jest z profilu;
• wole III° - powiększenie tarczycy jest bardzo widoczne i deformuje boczny zarys szyi. Gruczoł może uciskać na okoliczne struktury, powodując trudności w oddychaniu i przełykaniu pokarmów oraz słyszalną chrypkę.

Przyczyny powstawania wola tarczycy

Na powstanie wola tarczycy wpływ może mieć wiele czynników. Dominującą przyczyną wola tarczycowego jest długotrwały niedobór jodu w diecie, pierwiastka niezbędnego do produkcji hormonów tarczycy. Zgodnie z zaleceniami WHO każda zdrowa osoba powinna codziennie spożywać 150 μg jodu. Zbyt niska podaż tego pierwiastka w diecie lub spożywanie produktów, które obniżają wchłanianie jodu, przyczynia się do jego niedoboru. Gdy jodu jest za mało, tarczyca próbuje zrekompensować jego niedobór poprzez powiększenie swoich rozmiarów. Na niedobory jodu szczególnie narażone są kobiety w ciąży oraz karmiące piersią, u których dobowe zapotrzebowanie wynosi 250 μg. W tych przypadkach zaleca się dodatkową suplementację preparatami zawierającymi jod (np. Prenatal UNO, Femibion 2, PregnaPLUS).

Wśród innych przyczyn powiększenia gruczołu tarczowego wymienić należy:

• nadmiar jodu w diecie – zbyt wysoka podaż jodu w diecie ma działanie wolotwórcze;
• kontakt z substancjami wolotwórczymi – zalicza się do nich tiocyjanki (obecne w dymie papierosowym), nadchlorany (składniki nawozów), azotany, izoflawony sojowe, glikozynolany (obecne w niektórych warzywach), leki hamujące syntezę hormonów tarczycy, niedobory niektórych witamin i minerałów (selen, żelazo, witamina A);
• predyspozycje genetyczne – ryzyko wystąpienia wola tarczycy jest wysokie, jeżeli dolegliwość ta występowała u bliskich członków. Co więcej, na wystąpienie wola znacznie częściej narażone są kobiety, u których dolegliwość ta występuje 2-10 razy częściej niż u mężczyzn.
• choroby Hashimoto – w przebiegu choroby Hashimoto układ immunologiczny produkuje przeciwciała wymierzone w gruczoł tarczowy (anty-TPO) , które prowadzą do jej wyniszczenia i zmniejszenia produkcji hormonów;
• choroba Gravesa-Basedowa – układ odpornościowy wydziela przeciwciała przeciwko receptorowi TSH (anty-TSHR), co w konsekwencji prowadzi do wzmożonej pracy gruczołu tarczowego i nadprodukcji hormonów tarczycy;
• rak tarczycy – w przebiegu choroby w tarczycy rozwija się guzek, który powoduje powiększenie obwodu szyi.

Leczenie wola tarczycy

Pojawienie się wola tarczycy jest wskazaniem do wizyty u endokrynologa i pogłębionej diagnostyki. Wskazane jest zebranie szczegółowego wywiadu medycznego, wykonanie badania palpacyjnego oraz oznaczenie stężenia TSH, wolnych hormonów tarczycy (FT3 i FT4) i przeciwciał (anty-TPO, anty-TG i anty-TSHR). Zaleca się również wykonanie badania ultrasonograficznego, aby ocenić wielość tarczycy, jej położenie i strukturę.

W zależności od przyczyny powiększenia tarczycy stosuje się terapię lewotyroksyną (np. Letrox, Euthyrox, Eltroxin), tyreostatykami (np. Thyrozol, Metizol), preparatami jodu (Jodid 100, Kelp) lub jodem radioaktywnym. Wskazaniem do leczenia operacyjnego jest: wole guzkowe nadczynne, wole zamostkowe lub śródpiersiowe, rak tarczycy. W wielu przypadkach operacja oznacza całkowite usunięcie gruczołu tarczowego, czego konsekwencją jest leczenie syntetycznymi hormonami tarczycy już do końca życia. Przed przystąpieniem do zabiegu operacyjnego, należy zlikwidować nadczynność, jeżeli taka istnieje i doprowadzić chorego do stanu eutyreozy, czyli prawidłowego poziomu hormonów tarczycy.

Autor