Perimenopauza — jak się objawia i kiedy może wystąpić?

Okres okołomenopauzalny. Premenopauza a perimenopauza

W sprawie menopauzy warto różnicować ze sobą dwa terminy: perimenopauzę oraz premenopauzę. Premenopauza to czas między pierwszą miesiączką a początkiem perimenopauzy.

Średnia długość okresu okołomenopauzalnego wynosi 4 lata, jednak etap ten może trwać od zaledwie kilka miesięcy, a u niektórych kobiet nawet do około 10 lat od jego rozpoczęcia do wystąpienia menopauzy. 

Perimenopauza, czyli okres okołomenopauzalny, zaczyna się zwykle między 40. a 50. rokiem życia, ale z racji tego, że organizm każdej kobiety jest inny — inny będzie także moment początku perimenopauzy oraz jego nasilenie. Zmiany związane z okresem przedmenopauzalnym mogą również dotyczyć młodszych kobiet — w okolicach 35. r.ż.- określa się to wtedy jako tzw. wczesną perimenopauzę. 

Z właściwą menopauzą mamy do czynienia wtedy, kiedy przez co najmniej rok u kobiety nie występują krwawienia miesiączkowe. Oznacza to zaprzestanie pracy jajników i utratę zdolności do posiadania potomstwa.

W okresie perimenopauzy dochodzi do zmniejszenia zapasów komórek ziarnistych w jajnikach, produkujących estradiol, przez co stężenie tego hormonu spada. W odpowiedzi na spadek estradiolu przysadka mózgowa wydziela większe ilości FSH (hormonu folikulotropowego), którego zadaniem jest stymulować jajniki do zwiększenia produkcji estradiolu. Przysadka wydziela także hormon LH (hormon luteotropowy). 

Dlatego też na początku perimenopauzy stężenie LH i FSH wzrasta, ale do pewnego momentu, kiedy zdolność do dalszej produkcji estradiolu wyczerpuje się definitywnie, a stężenie estradiolu spada. Wtedy też przysadka mózgowa ogranicza uwalnianie hormonów LH i FSH, zatem ich poziom we krwi także maleje.

Objawy perimenopauzy

Objawy perimenopauzy to znane uderzenia gorąca i nocne poty, którym często towarzyszy kołatanie serca. Dodatkowo, wśród innych objawów perimenopauzy wymienia się również zwiększoną tkliwość piersi, nasilone objawy przedmiesiączkowe i nieregularne miesiączki, niższy popęd seksualny, zmęczenie oraz wahania nastroju. Kobiety skarżą się także na suchość pochwy czy odczuwalny dyskomfort podczas seksu. Czasem może również dochodzić do inkontynencji (nietrzymania moczu), w szczególności podczas kichania czy kaszlu. Częściej też pojawia się pilna potrzeba oddania moczu. Do tego dochodzą kłopoty ze snem, koncentracją, a także z pamięcią krótkotrwałą. 

Nie ma reguły co do rodzaju i natężenia powyższych przypadłości, w przypadku każdej kobiety perimenopauza może wyglądać inaczej. Zazwyczaj jednak Im bliżej menopauzy, tym objawów jest więcej i są bardziej odczuwalne. Występujące objawy perimenoparuzy bardzo często wpływają znacząco na jakość życia kobiet, niekiedy doprowadzając nawet do ich eliminacji z życia zawodowego czy rodzinnego.

Przyczyny opisywanych symptomów nie są do końca wyjaśnione. Zdecydowanie największą rolę przypisuje się gwałtownemu zmniejszeniu stężenia estrogenów, ale także występującym zaburzeniem aktywności neurotransmiterów i neuromodulatorów, do których należy noradrenalina, dopamina czy serotonina, a także zaburzenia w  termoregulacji.

Perimenopauza a ciąża

Mimo że płodność kobiet zmniejsza się wraz z wiekiem, w szczególności w okresie okołomenopauzalnym i nawet pomimo wystąpienia symptomów perimenopauzy, w dalszym ciągu możliwe jest zajście w ciążę, aż do osiągnięcia menopauzy. Zatem jeśli kobieta nie chce zajść w ciążę, nadal powinna stosować dopasowaną do siebie metodę antykoncepcyjną. Warto pamiętać, że hormonalna terapia zastępcza nie jest formą antykoncepcji, a ciąża w okresie okołomenopauzalnym jest często klasyfikowana jako ciąża wysokiego ryzyka, ze względu na zwiększone ryzyko powikłań dla ciężarnej i płodu. Zajście w ciążę w okresie okołomenopauzalnym będzie zatem wymagało ścisłej opieki lekarskiej, tak, by zapobiec ewentualnym powikłaniom. 

Jakie badania warto wykonać w okresie perimenopauzy?

Aby potwierdzić, że za występujące objawy i związane z nimi dolegliwości odpowiada perimenopauza, warto wykonać badania hormonalne z krwi, w których należy uwzględnić przede wszystkim poziomy hormonu folikulotropowego (FSH), hormonu luteinizującego (LH), estradiolu i progesteronu. Dobrze jest także oznaczyć stężenie innych hormonów, takich jak: prolaktyna, hormony tarczycy, dehydroepiandrosteron, testosteron oraz SHBG, czyli stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe. Wyniki te, wykonane w odpowiedniej fazie cyklu oraz porze dnia, pozwolą na zobrazowanie stanu gospodarki hormonalnej związanej z układem rozrodczym i płodnością. Wynik najlepiej omówić ze swoim lekarzem ginekologiem.

Okres peimenopauzalny to również czas, w którym u kobiet zmieniają się czynniki ryzyka chorób przewlekłych. Zmiany hormonalne zachodzące podczas perimenopauzy przyspieszają utratę tkanki kostnej, co wiąże się z ryzykiem wystąpienia osteoporozy, do tego na skutek zmiany stężeń estrogenów spada ich ochronny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Zmianom podlega także profil lipidowy, a także metabolizm glukozy. Może łatwiej rozwinąć się otyłość centralna.

Dlatego też w okresie okołomenopauzalnym dobrze jest wykonać również podstawowe badania takie, jak morfologia, panel lipidowy, czy oznaczyć poziom glukozy na czczo. Warto również, jeśli nie wykonuje się takich badań regularnie, zrobić kontrolnie cytologię, mammografię piersi oraz kolonoskopię. Badania te są badaniami przesiewowymi w kierunku raka szyjki macicy, raka piersi oraz jelita grubego.  Warto też pomyśleć o wykonaniu densytometrii kości.

Perimenopauza — szybki test z apteki

Aktualnie można także sprawdzić poziom hormonu FSH w warunkach domowych przy pomocy testu płytkowego (dostępny jest również wariant strumieniowy).  Hormon ten między innymi pobudza wytwarzanie estrogenu przez jajniki. Gdy produkcja estrogenu zmniejsza się, poziom FSH we krwi rośnie. O właściwej menopauzie świadczy wynik badania powyżej 40 mIU/mL.

Domowy test na menopauzę wykrywa stężenie FSH równe lub wyższe niż 25 mlU/ml i pomaga określić, czy występujące zaburzenia bądź zanik miesiączkowania są związane z wejściem w okres menopauzy. 

Procedura wykonania testu jest naprawdę prosta i można ją wykonać samodzielnie w domu. Wyrób ten jest najbardziej odpowiedni dla kobiet będących w początkowym okresie przekwitania.  

Aby wykonać badanie, wystarczy do suchego, czystego pojemnika (np. na badanie moczu) pobrać próbkę z pierwszego porannego moczu, a następnie za pomocą dołączonej pipety zaaplikować kilka kropel moczu na okienko płytki testowej. Zgodnie z instrukcją producenta, wynik można odczytać już po 5 minutach. 

Większość zestawów do przeprowadzenia samobadania w kierunku menopauzy zawiera dwa testy na poziom FSH, które powinny zostać wykonane w odstępie tygodnia, tak, by możliwym było odnotowanie zmian stężeń FSH.

Perimenopauza — leki wspomagające łagodzenie symptomów

Nie ma lekarstwa na menopauzę, ale dostępne są metody, które prawidłowo dobrane mogą okazać się bardzo skuteczne w łagodzeniu objawom towarzyszącym perimenopauzie. 

Podstawową metodą farmakologiczną stosowaną w perimenopauzie jest hormonalna terapia zastępcza (HTZ), która może być  prowadzona na dwa sposoby: poprzez terapię estrogenowo-progestagenową (EPT) lub terapię estrogenową (ET).  HTZ jest dostępna w różnych postaciach farmaceutycznych, takich, jak: tabletki, plastry, pierścienie dopochwowe czy rzadziej stosowane iniekcje podskórne/domięśniowe. 

Dodatkowo lekarz może zapisać leki z innych grup terapeutycznych, np. leków przeciwdepresyjnych, leków przeciwlękowych, antykoncepcyjnych czy np. gabapentynę lub pregabalinę. Wszystko zależy od stanu zdrowia pacjentki, stopnia nasilenia zgłaszanych objawów oraz występujących przeciwwskazań do zastosowania danej formy terapii.

W aptekach dostępne są także produkty pochodzenia roślinnego, które posiadają w swoim składzie fitoestrogeny, imitujące działanie kobiecych estrogenów, a także izoflawony, glikozydy triterpenowe czy lignany. Surowcami roślinnymi, wykorzystywanymi w łagodzeniu dolegliwości związanych z okresem  okołomenopauzalnym, są soja, koniczyna czerwona, owoc niepokalanka czy korzeń pluskwicy groniastej. 

Ważnym elementem radzenia sobie z uciążliwymi objawami perimenopauzy są zbilansowana dieta, umiarkowana aktywność fizyczna czy odpowiednie nawodnienie, a także rezygnacja z używek. Warto także zadbać o prawidłową suplementację mikro- i makroelementów oraz witamin.

Perimenopauza — podsumowanie

Perimenopauza jest nieodzownym etapem życia każdej kobiety. W okresie okołomenopauzalnym większość kobiet dotyka szereg symptomów perimenopauzalnych, które wynikają ze zmian hormonalnych zachodzących w organizmie. Należą do nich uderzenia gorąca, nocne poty, wahania nastroju, problemy ze snem czy zmiany libido. Przy nasilonych objawach warto skonsultować się z lekarzem ginekologiem i rozważyć zastosowanie hormonalnej terapii zastępczej. Warto także zadbać o zbilansowaną dietę, odpowiednią ilość aktywności fizycznej czy suplementacji witamin i minerałów, a także przyjrzeć się czynnikom ryzyka i objawów chorób przewlekłych, w szczególności schorzeń układu naczyniowo-sercowego.

Bibliografia

1. Perimenopause. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/perimenopause/symptoms-causes/syc-20354666 (dostęp 20.02.2025 r.)
2. Perimenopause. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21608-perimenopause (dostęp 20.02.2025 r.)
3. Perimenopause. https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/perimenopause (dostęp 20.02.2025 r.)
4. Perimenopause. https://www.webmd.com/menopause/guide-perimenopause (dostęp 20.02.2025 r.)
5. Santoro N. Perimenopause: From Research to Practice. J Womens Health (Larchmt). 2016 Apr;25(4):332-9. doi: 10.1089/jwh.2015.5556.
6. Delamater L, Santoro N. Management of the Perimenopause. Clin Obstet Gynecol. 2018 Sep;61(3):419-432. doi: 10.1097/GRF.0000000000000389. https://www.spirehealthcare.com/health-hub/specialties/womens-health/fertility-and-pregnancy-during-perimenopause/ (dostęp 20.02.2025 r.)
7. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego oraz Polskiego Towarzystwa Menopauzy i Andropauzy na temat wpływu terapii hormonalnej okresu menopauzalnego na układ sercowo-naczyniowy. https://www.ptgin.pl/artykul/wplyw-terapii-hormonalnej-okresu-menopauzalnego-na-uklad-sercowo-naczyniowy (dostęp 20.02.2025 r.)
8. Sobstyl M., Bednarek W., Tkaczuk-Włach J., Sobstyl J., Jakiel G. "Objawy naczynioruchowe w menopauzie – diagnostyka i leczenie". PRZEGLĄD MENOPAUZALNY 3/2011. https://www.termedia.pl/Journal/-4/pdf-16958-10  (dostęp 20.02.2025 r.)
9. Gryszczyńska A., Gryszczyńska B., Opala B., Łowicki Z. "Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie. Cz. I.". Postępy Fitoterapii 2/2012, s. 79-92. https://www.czytelniamedyczna.pl/4100,zastosowanie-rolin-leczniczych-w-menopauzie-cz-i.html (dostęp 20.02.2025 r.)

Autor