Glukoza - badania laboratoryjne, aktualne normy

Cukrzyca – co to za choroba?

Cukrzyca jest schorzeniem metabolicznym, którego dominującym objawem jest podniesione stężenie glukozy we krwi, czyli hiperglikemia. Przyczyną choroby może być defekt działania lub wydzielania insuliny, dlatego wyróżnia się kilka typów cukrzycy, w tym cukrzycę typu 1 i 2 czy cukrzycę ciążową. Blisko 90% wszystkich przypadków cukrzycy stanowi cukrzyca typu 2, zwana też cukrzycą wieku dorosłego lub cukrzycą insulinoniezależną. Szacuje się, że w Polsce na cukrzyce chorują nawet 3 miliony pacjentów, a tysiące są nieświadome swojego stanu lub zmagają się ze stanem przedcukrzycowym.

Według opinii specjalistów liczba zachorowań będzie wzrastać, dlatego każda osoba, nawet pozornie zdrowa powinna badać poziom glikemii, by w porę wychwytywać ewentualne zaburzenia.

Kiedy należy badać poziom cukru we krwi?

Badania profilaktyczne stanowią jeden z filarów dbałości o zdrowie, gdyż w wielu przypadkach pomagają wykrywać nawet bardzo wczesne objawy wielu schorzeń. Jednym z badań, które powinno się wykonywać przynajmniej raz w roku jest badanie poziomu glikemii. Można je wykonać w każdym laboratorium diagnostycznym, a skierowanie uzyskamy u lekarza rodzinnego.

Poziom cukru we krwi powinny monitorować osoby, które obserwują u siebie objawy hiperglikemii (przecukrzenia) lub hipoglikemii (niedocukrzenia): 

• objawy hipoglikemii - uczucie senności, osłabienie, ból głowy, drżenie rąk, przyśpieszenie pracy serca, zimne poty, wilczy głód.
• objawy hiperglikemii - nadmierne pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu, suchość w ustach, senność i zmęczenie, problemy ze wzrokiem.

Monitorowanie glikemii wskazane jest też u pacjentów, u których istnieje duże ryzyko rozwoju cukrzycy – osoby starsze, z nadwagą lub otyłe oraz osoby, w rodzinach których występowały przypadku cukrzycy. Monitorowanie glikemii jest szczególnie ważne u kobiet w ciąży, aby w porę wykryć ewentualną cukrzycę ciążową.

Badania laboratoryjne poziomu glukozy we krwi

Istnieje kilka różnych badań laboratoryjnych pozwalających ocenić poziom cukru we krwi. Na czym one polegają i jak należy się do nich przygotować?

Przygodny test glukozy

Glikemia przygodna polega na pomiarze stężenia cukru we krwi w dowolnym momencie dnia, również po spożyciu posiłku. Badanie to wykonuje się, gdy niemożliwe jest oznaczenie stężenia glukozy na czczo. Wynik tego badania nie jest podstawą do rozpoznania cukrzycy, dlatego w przypadku niewłaściwego wyniku konieczne jest wykonanie glikemii na czczo lub testu OGTT. Niemniej o cukrzycy może świadczyć wynik ≥200 mg/dl (11,1 mmol/l) przy jednoczesnym występowaniu objawów cukrzycy (m.in. wzmożone pragnienie, wielomocz, osłabienie).

Stężenie glukozy na czczo

Badanie to wykonuje się na czczo, w godzinach porannych. Od zjedzenia ostatniego posiłku powinno upłynąć 8-12 godzin. Krew pobiera się z żyły łokciowej, wyniki otrzymuje się zazwyczaj już na drugi dzień.

• Wynik w normie: 70 - 99 mg/dl (3,9 - 5,5 mmol/l)
• Wynik powyżej normy (stan przedcukrzycowy): 100 - 125 mg/dl (5,6 - 6,9 mmol/l)
• Cukrzyca: ≥126 mg/dl (7,0 mmol/l) cukrzyca jest diagnozowana, jeżeli podobny wynik uzyskano w dwóch pomiarach

Doustny test obciążenia glukozą (OGTT)

Jeżeli glikemia na czczo przekroczyła dopuszczalne normy lub pomimo prawidłowych wyników pacjent doświadcza dolegliwości charakterystycznych dla zespołu metabolicznego, lekarz może zalecić wykonanie tzw. krzywej cukrowej, czyli doustnego testu obciążenia glukozą (ang. oral glucose tolerance test, OGTT). Badanie to pozwala ocenić, jak organizm radzi sobie z metabolizowaniem glukozy oraz wydzielaniem insuliny.

Pacjent powinien skonsultować z lekarzem, czy przyjmowane leki pozwalają na wykonanie badania. Na 2-3 dni przed badaniem należy zrezygnować z palenia papierosów, picia alkoholu, a także intensywnych treningów.

Krzywą cukrową wykonuje się na czczo, w godzinach porannych. Pacjent powinien zjawić się w laboratorium z wcześniej zakupioną glukozą (Glukoza o sm. cytrynowym DIATHER, Glukoza, Glukoza o smaku cytrynowym, Glukoza o smaku cytrynowo-miętowym), z której przygotowuje się wodny roztwór – 75 g glukozy na 300 ml wody. Najpierw pobiera się pierwszą próbkę krwi, dzięki czemu znany będzie wyjściowy poziom cukru na czczo. Następnie w ciągu 5 minut pobrania krwi pacjent musi wypić roztwór glukozy. Po 120 minutach krew pobierana jest powtórnie do oznaczenia glikemii. W tym czasie pacjent powinien pozostać w laboratorium, aby unikać wysiłku, który mógłby zaburzyć wyniki badania.

Stężenie glukozy we krwi w 120. minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT):

• wynik mniejszy niż 140 mg/dl oznacza prawidłową tolerancję glukozy,
• wynik między 140 mg/dl a 199 mg/dl oznacza nieprawidłową tolerancję glukozy,
• wynik równy lub wyższy niż 200 mg/dl oznacza cukrzycę.

Badanie poziomu glukozy we krwi w ciąży

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego badania przesiewowe w kierunku cukrzycy ciążowej powinno się wykonywać w pierwszym i drugim trymestrze ciąży. Przy okazji pierwszych wizyt w gabinecie ginekologicznym ciężarna powinna mieć wykonaną glikemię na czczo. Jeżeli wynik mieści się w normie, wówczas dopiero między 24. a 28. tygodniem ciąży wykonuje się doustny test obciążenia glukozą (OGTT). 

Badanie krzywej cukrowej u ciężarnych przebiega podobnie, jak u innych pacjentów, jednak w 60. minucie od spożycia roztworu glukozy wykonuje się dodatkowy pomiar.

Kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej na podstawie wyników 75 g OGTT:

• Na czczo: między 92 mg/dl a 125 mg/dl,
• 60. minuta: powyżej 180 mg/dl,
• 120. minuta: między 153 mg/dl a 199 mg/dl.

Możliwe powikłania cukrzycy

Szeroki dostęp do coraz nowszych metod monitorowania glikemii i leczenia cukrzycy sprawia, że dzisiejsi diabetycy są w mniejszym stopniu narażeni na wystąpienie powikłań. Niestety wiele osób latami żyje z niezdiagnozowaną cukrzycą, a długotrwale utrzymujący się poziom glukozy we krwi grozi licznymi zaburzeniami i uszkodzeniami narządów. 

Wśród najczęstszych powikłań cukrzycy wymienia się: retinopatię cukrzycową (uszkodzenia małych naczyń krwionośnych siatkówki oka), nefropatię cukrzycową (uszkodzenie nerek, które w dłuższej perspektywie prowadzi do ich niewydolności), neuropatię cukrzycową (uszkodzenia układu nerwowego, w tym włókien nerwowych dłoni, stóp), stopę cukrzycową, uszkodzenie dużych naczyń krwionośnych (nasilenie zmian miażdżycowych).

Nieuregulowana glikemia stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia, dlatego tak ważne jest kontrolowanie poziomu cukru. Oprócz badań laboratoryjnych można monitorować glikemię w domu za pomocą glukometru.

Autor