Oman wielki — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Oman wielki – właściwości  

W ziołolecznictwie używa się korzenia omanu wielkiego (łac. Radix Inulae), który w około 40% składa się z cennego polisacharydu — inuliny oraz substancji gorzkiej — alantopikryny. Inulina często nazywana jest naturalnym prebiotykiem, czyli swoistym pokarmem dla naszej naturalnej flory bakteryjnej jelit. Co więcej, pełni ona funkcję błonnika pokarmowego, przez co reguluje naturalny rytm wypróżnień. 

Ponadto Inula helenium zawiera w sobie olejek eteryczny bogaty w laktony seskwiterpenowe (alanolaktony, izoalanolaktony i dihydroalanolaktony) często nazywane „heleniną” lub „kamforą omanu”. Gwarantują one działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze wobec Staphylococcus aureus i Mycobacterium tuberculosis, obniżające poziom cukru we krwi i przeciwbólowe, a także przeciwpasożytnicze względem glisty ludzkiej Ascaris lumbricoides. 

W olejku omanu można też znaleźć pochodne tymolu o właściwościach antybakteryjnych, wykrztuśnych i niwelujących objawy trądziku różowatego. Z kolei efekt łagodzenia podrażnień skórnych zapewnia alantoina i kwas alantoinowy, które również znajdują się w korzeniu tej rośliny. 

Całości składu fitochemicznego omanu wielkiego dopełniają substancje triterpenowe (frydelina, dammarany), germakren, fitosterole (stigmasterol, beta-sitosterol) oraz związki poliacetylenowe. Roślinie tej przypisuje się także właściwości:

• moczopędne;
• pobudzające czynność żołądka;
• żółciotwórcze;
• wiatropędne;
• napotne;
• poprawiające gojenie się ran;
• zmniejszające stany zapalne stawów;
• bakteriobójcze;
• przeciwwirusowe;
• grzybobójcze wobec rodzaju Candida;
• odrobaczające;
• przeciwnowotworowe;
• antyoksydacyjne.

Oman wielki – jak wygląda i skąd pochodzi?

Oman wielki (łac. Inula helenium) to wieloletnia roślina należąca do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae) pochodząca z Azji Środkowej. W Polsce, chociaż jest byliną pochodzenia obcego, dobrze się zadomowiła i spotyka się ją często nad brzegami rzek, w zaroślach i miejscach wilgotnych. Obecnie oman jest też uprawiany w ogrodach na całym świecie.

Oman wielki potrafi osiągnąć nawet 2,5 metra wysokości, jego łodyga jest gruba, bruzdowana i wyrasta bezpośrednio z podziemnego kłącza. Korzenie tej rośliny mają barwę brunatnoszarą lub żółtą, a także charakterystyczny balsamiczno-ostry zapach i gorzki smak. Liście „oziomkowe” wyrastające z kłącza są duże, jajowate i osadzone są na długich ogonkach. Pozostałe liście mają lancetowaty kształt, karbowane brzegi i filcową strukturę od spodu. Kwiaty omanu kwitną od czerwca do sierpnia. Stanowią je złotożółte koszyczki tworzące baldachokształtną wiechę. Jak w przypadku wszystkich roślin z rodziny Asteraceae, w omanie występują kwiaty rurkowate w środkowej części oraz języczkowate w części brzeżnej. Owoc omanu to niełupka z puchem, przypominająca dobrze wszystkim znany owoc dmuchawca.

Łacińska nazwa Inula helenium nawiązuje do legendy o Helenie Trojańskiej — córce Zeusa. Według legendy kwiat omanu wielkiego wyrósł właśnie z jej łez.

Oman wielki – działanie, wskazania do stosowania

Starożytni twierdzili, że korzeń omanu wielkiego leczy choroby układu moczowego, oddechowego, pokarmowego oraz natury kobiecej. Współcześnie proponowane wskazania do stosowania omanu niewiele od nich odbiegają. 

Oman wielki sprawdzi się pomocniczo w infekcjach dróg oddechowych, zapaleniu gardła, krtani, oskrzeli, płuc oraz kaszlu. Napar z korzenia zalecany jest w przypadku zaburzeń czynnościowych jelit i żołądka na tle nerwowym oraz na poprawę trawienia. Ponadto przydaje się on w stanach zapalnych dróg moczowych, ze względu na działanie moczopędne. Obecne w korzeniu fitoestrogeny pomagają w przypadku zaburzeń miesiączkowania. 

Przetwory z tego ziela wykorzystuje się w stanach zapalnych jamy ustnej i do płukania gardła w trakcie infekcji. Zewnętrznie roślinę tę spotkamy w kosmetykach do cery trądzikowej i tłustej oraz łagodzących zmiany skórne i zapalenia mieszków włosowych.

Uważa się, że oman wielki może zabijać pasożyty — wszy, tasiemce, glisty, owsiki. Trwają badania nad użyciem tego ziela w terapii reumatoidalnego zapalenia stawów i nowotworów.

Oman wielki na układ oddechowy

Olejki eteryczne z omanu wielkiego mają właściwości wykrztuśne. Dlatego też napary lub nalewki z tej rośliny mogą być pomocne w usuwaniu zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych. Dodatkowo rozwój ewentualnej infekcji jest hamowany dzięki właściwościom przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym tej rośliny.

Oman wielki na układ pokarmowy

Działanie omanu wielkiego na układ pokarmowy jest wielokierunkowe. Po pierwsze pobudza on wydzielanie enzymów trawiennych i żółci, a także zwiększa apetyt. Ponadto inulina poprawia prawidłową perystaltykę jelit, reguluje wypróżnianie, łagodzi wzdęcia, bóle brzucha i niestrawność.

Oman wielki na skórę

Oman wielki można stosować zewnętrznie na różnego rodzaju wypryski, wysypki i trudno gojące się rany. To zioło skutecznie łagodzi stany zapalne jamy ustnej, w tym dziąseł, poprzez właściwości odkażające i ściągające. Octem omanowym przemywa się skórę łojotokową, trądzikową, a także moczy w nim stopy w celu walki z ich nadmierną potliwością.

Oman wielki – jak dawkować?

Oman wielki zawsze należy stosować zgodnie z ulotką dołączoną do produktu. W domowych warunkach można przyrządzić napar z korzenia omanu, zalewając szklanką gorącej wody łyżeczkę rozdrobnionego surowca. Następnie zostawia się go do wystygnięcia na 30 minut, po czym przecedza i filiżankę takiego napoju pije się od dwóch do sześciu razy dziennie. Można także spróbować zrobić samodzielnie odwar, ocet i olej z omanu, a także stosować go zewnętrznie w nasiadówkach lub do przemywania skóry.

Leki i suplementy zawierające oman wielki

Oman wielki w aptekach można spotkać w formie:

• suszu;
• nalewki;
• maceratu;
• odwaru;
• płynu doustnego;
• żelu na skórę;
• maści;
• proszku;
• miodu ziołowego.

Jedna z głównych substancji leczniczych omanu — helenina słabo rozpuszcza się w wodzie, ale dobrze w alkoholu. Dlatego też wodne napary charakteryzują się słabszymi działaniami od alkoholowych nalewek z tej rośliny.

Oman wielki w ciąży

Na podstawie aktualnych badań stosowanie preparatów z omanu wielkiego jest przeciwwskazane dla kobiet w czasie ciąży i karmienia piersią.

Oman wielki – przeciwwskazania i środki ostrożności

Przeciwwskazaniami do stosowania omanu wielkiego są:

• nadciśnienie tętnicze;
• choroby serca;
• choroby nerek;
• choroby wątroby;
• cukrzyca;
• miażdżyca;
• ciąża i karmienie piersią;
• dzieci do 12. roku życia.

Rośliny z rodziny astrowatych stosunkowo często powodują uczulenia, dlatego przed ich suplementacją zaleca się przeprowadzić test alergiczny. 

Oman wielki – możliwe działania niepożądane

Korzeń omanu wielkiego zawiera w sobie znaczną ilość związków laktonowych, które po spożyciu zwłaszcza w nadmiernych ilościach mogą powodować:

• bóle brzucha;
• nudności;
• wymioty;
• biegunki;
• paraliż;
• drgawki.

Z kolei używanie zewnętrznie okładów z omanu często może skutkować wystąpieniem miejscowej alergii skórnej, w postaci swędzącego rumienia, pokrzywki i drobnej wysypki. W ciężkich przypadkach nadwrażliwość może doprowadzić do obrzęku twarzy i trudności z oddychaniem.

Oman wielki – interakcje z lekami i innymi ziołami

Oman wielki może wchodzić w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi np. warfaryną, ponieważ zwiększa ich efekty rozrzedzające krew, co może skutkować wystąpieniem niekontrolowanych krwawień. Ponadto wzmacnia działanie leków obniżających poziom cukru we krwi, jak np. metformina, co może spowodować hipoglikemię zagrażającą życiu.

Oman wielki w Ziołopedii – podsumowanie

Oman wielki to roślina, której zdolności lecznicze w większości stwierdzone zostały jedynie na podstawie badań in vitro i na zwierzętach.  Warto rozważyć go jako środek wspomagający w przypadku problemów pokarmowych, skórnych i w infekcjach dróg oddechowych. Nadal jednak brakuje potwierdzających te działania wyników badań na ludziach, a także dotyczących bezpieczeństwa stosowania tej rośliny. Z tego względu należy stosować produkty na bazie omanu ostrożnie, najlepiej konsultując się wcześniej z lekarzem. Możliwe, że w przyszłości będzie to surowiec o szerszych zastosowaniach, na przykład w terapii przeciwnowotworowej.

Bibliografia

1. Kohlmünzer, S. (1998). Farmakognozja- podręcznik dla studentów farmacji. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 76.
2. Gao, S., Wang, Q., Tian, X. H., Li, H. L., Shen, Y. H., Xu, X. K., Wu, G. Z., Hu, Z. L., & Zhang, W. D. (2017). Total sesquiterpene lactones prepared from Inula helenium L. has potentials in prevention and therapy of rheumatoid arthritis. Journal of ethnopharmacology, 196, 39–46. https://doi.org/10.1016/j.jep.2016.12.020
3. Seca, A. M., Grigore, A., Pinto, D. C., & Silva, A. M. (2014). The genus Inula and their metabolites: from ethnopharmacological to medicinal uses. Journal of ethnopharmacology, 154(2), 286–310. https://doi.org/10.1016/j.jep.2014.04.010
4. Dao, T. T. P., Song, K., Kim, J. Y., & Kim, Y. S. (2020). Igalan from Inula helenium (L.) suppresses the atopic dermatitis-like response in stimulated HaCaT keratinocytes via JAK/STAT3 signaling. Inflammation research : official journal of the European Histamine Research Society ... [et al.], 69(3), 309–319. https://doi.org/10.1007/s00011-020-01322-4
5. Ding, Y., Pan, W., Xu, J., Wang, T., Chen, T., Liu, Z., Xie, C., & Zhang, Q. (2019). Sesquiterpenoids from the roots of Inula helenium inhibit acute myelogenous leukemia progenitor cells. Bioorganic chemistry, 86, 363–367. https://doi.org/10.1016/j.bioorg.2019.01.055
6. Gierlikowska, B., Gierlikowski, W., Bekier, K., Skalicka-Woźniak, K., Czerwińska, M. E., & Kiss, A. K. (2020). Inula helenium and Grindelia squarrosa as a source of compounds with anti-inflammatory activity in human neutrophils and cultured human respiratory epithelium. Journal of ethnopharmacology, 249, 112311. https://doi.org/10.1016/j.jep.2019.112311
7. Koc, K., Ozdemir, O., Ozdemir, A., Dogru, U., & Turkez, H. (2018). Antioxidant and anticancer activities of extract of Inula helenium (L.) in human U-87 MG glioblastoma cell line. Journal of cancer research and therapeutics, 14(3), 658–661. https://doi.org/10.4103/0973-1482.187289 

Autor