Co nowego w Programie Szczepień Ochronnych? Kalendarz szczepień 2021 r.

Czym jest Program Szczepień Ochronnych?

Program Szczepień Ochronnych (PSO), nazywany zwyczajowo kalendarzem szczepień, jest dokumentem, według którego w Polsce realizowane są szczepienia. Dokument ten jest co roku aktualizowany przez Główny Inspektorat Sanitarny, a jego ostateczna forma ogłaszana jest z końcem października w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia.

W Programie Szczepień Ochronnych ujęty jest wykaz szczepień obowiązkowych, które realizuje się zgodnie z kalendarzem u pacjentów do 19. roku życia, a także wykaz szczepień dla osób, które są szczególnie narażone na zakażenie (np. studenci uczelni medycznych, pracownicy ochrony zdrowia). Szczepienia obowiązkowe objęte są finansowaniem w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, co oznacza, że pacjent nie musi za nie płacić. Zalicza się do nich m.in. szczepienie przeciwko gruźlicy, odrze, śwince, różyczce, błonicy, krztuścowi.

Zalecenia PSO oparte są na danych dotyczących aktualnej sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce, aktualnych badaniach klinicznych i obserwacyjnych oraz zaleceniach ekspertów (m.in. pediatrów, zakaźników, epidemiologów).

Co nowego w kalendarzu szczepień na rok 2021?

Najważniejsza zmiana w Programie Szczepień Ochronnych dotyczy szczepienia przeciw rotawirusom, które dołączyło do listy obowiązkowych i tym samym bezpłatnych szczepień ochronnych. Obowiązkowym szczepieniem objęte będą dzieci urodzone po 31 grudnia 2020 roku.

Zmianie uległy też zasady dotyczące szczepienia przeciwko odrze, śwince i różyczce. Do tej pory szczepienie przeciwko tym chorobom można było przeprowadzić po upływie co najmniej 4 tygodni od wyzdrowienia. Aktualnie zapis ten mówi, że szczepienie to można przeprowadzić po ustąpieniu ostrych objawów i poprawie stanu chorego pacjenta.

Dodano również wariant szczepień z zastosowaniem szczepionek wysoce skojarzonych DTPa-IPV-HiB-HBV (typu „6w1”) oraz doprecyzowano wiek podania trzeciej dawki szczepionki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi oraz WZW typu B. Do tej pory należało to zrobić między 5.-6. miesiącem życia (błonica, tężec, krztusiec) i w 7. miesiącu życia (WZW typu B). Aktualnie dla obu szczepień ustalono termin 6.-7. miesiąc życia.

Obowiązkowe szczepienia ochronne w ramach kalendarza szczepień na 2021 rok

Gruźlica

Gruźlica (łac. tuberculosis) jest chorobą zakaźną, wywołaną przez zakażenie prątkami gruźlicy z grupy Mycobacterium tuberculosis complex. Bakterie te przenoszą się drogą oddechową, kolonizując płuca oraz inne narządy i tkanki. Szczepionka BCG (Bacillus Calmette-Guérin) przeciwko gruźlicy zawiera żywe, osłabione prątki bydlęce, podaje się ją przed wypisaniem dziecka z oddziału noworodkowego.

WZW typu B

Wirusowe zapalenie wątroby typu B to groźna choroba zakaźna wywołana przez wirusa HBV (ang. Hepatitis B Virus). To zakażenia wirusem dochodzi poprzez kontakt z krwią osoby chorej na WZW typu B, stosowanie niejałowego sprzętu, który miał kontakt z taką krwią, czy przez kontakty seksualne z osobą zarażoną. Dzieci mogą zarazić się od zakażonej matki podczas porodu. Szczepionka przeciwko WZW typu zawiera „nieżywą” i rekombinowaną część wirusa HBV.
w ciągu 24 godzin po urodzeniu;

• w 2. miesiącu życia (po ukończeniu 6 tygodnia życia);
• w 7. miesiącu życia.

Rotawirusy

Rotawirusy są dominującą przyczyną ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci do 5. roku życia. Wiele dzieci takie zakażenie przechodzi wielokrotnie. Organizm dziecka szybko się odwadnia, co stanowi zagrożenie dla jego życia. Szczepionka przeciwko rotawirusom zawiera żywe, osłabione wirusy, przeznaczona jest do podawania doustnego. Podaje się ją dzieciom po ukończeniu 6. tygodnia życia do ukończenia 32. tygodnia życia.

Szczepienie nie stanowi skutecznej ochronny przed infekcją, jednak wykazuje 85-98% skuteczność  w ochronie przed hospitalizacją z powodu biegunki rotawirusowej.

Błonica, tężec i krztusiec

Błonica (łac. diphtheria) to choroba zakaźna, którą wywołują bakterie - maczugowce błonicy. Bakterie te przenoszą się drogą kropelkową oraz na drodze bezpośredniego kontaktu z nosicielem lub osobą chorą. Zachorowanie na błonicę grozi powikłaniami neurologicznymi, a w skrajnych przypadkach nawet uduszeniem i zatrzymaniem akcji serca. Szczepionka przeciwko błonicy dostępna jest w formie monowalentnej D (wyłącznie przeciw błonicy) lub skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP), lub przeciw błonicy i tężcowi (DT), jeżeli występują u pacjenta przeciwwskazania do szczepienia przeciw krztuścowi.

Tężec (łac. tetanus) jest chorobą zakaźną wywołaną działaniem toksyny tężcowej, którą wytwarzają laseczki tężca (łac. Clostridium tetani). Bakterie te występują w glebie, wodzie, kurzu oraz przewodzie pokarmowym zwierząt. Do zakażenia laseczkami tężca może dość np. podczas kontaktu skaleczonej skóry z ziemią lub zabrudzonymi narzędziami. Szczepionka przeciwko tężcowi zawiera oczyszczoną i nieaktywną toksynę tężcową i dostępna jest w formie szczepionki skojarzonej przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP/DTaP), szczepionki monowalentnej T (przeciw tężcowi) oraz szczepionki przeciw błonicy i tężcowi (dT).

Krztusiec (koklusz) jest chorobą zakaźną układu oddechowego, wywołaną zakażeniem pałeczkami krztuśca (łac. Bordetella pertussis), które rozprzestrzeniają się drogą kropelkową. Uciążliwy i długotrwały kaszel, który może prowadzić do wymiotów i bezdechu, to charakterystyczny objaw krztuśca. Choroba grozi u dzieci poważnymi powikłaniami, w tym krztuścowym zapaleniem mózgu i nerwów. Szczepionka przeciw krztuścowi zawiera pełnokomórkowy składnik krztuśca (DTwP) lub bezkomórkowy składnik krztuśca (DTaP). Podaje się ją w jednym wstrzyknięciu jako  szczepionkę przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTP).

Schemat szczepienia przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi przedstawia się następująco:

• w 2. miesiącu życia (DTP);
• od 3. do 4. miesiąca życia (DTP);
• od 5. do 6. miesiąca życia (DTP);
• od 16. do 18. miesiąca życia (DTP);
• w wieku 6. lat (DTaP);
• w wieku 14. lat (DTaP);
• w wieku 19. lat (dT).

Odra, świnka i różyczka

Odra (łac. morbilli) to choroba zakaźna wywołana zakażeniem wirusem odry. Wirus ten rozprzestrzenia się drogą kropelkową oraz na skutek kontaktu z wydzieliną nosowo gardłową osoby zakażonej. Odra jest szczególnie groźna dla dzieci do 5. roku życia oraz osób o osłabionej odporności.

Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych, czyli świnka (łac. parotitis epidemica), jest chorobą wywołaną przez zakażenie wirusem świnki, który rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Charakterystycznym objawem tej choroby jest bolesne powiększenie ślinianek przyusznych.

Różyczkę (łac. rubella) wywołuje zakażenie wirusem różyczki, przenoszonym drogą kropelkową. Wirus stanowi poważne zagrożenie dla kobiet w ciąży, a właściwie rozwijającego się płodu, gdyż prowadzi do rozwoju tzw. embriopatii różyczkowej.

Szczepienie przeciwko odrze, śwince i różyczce ma formę szczepionki skojarzonej (MMR), którą podaje się w schemacie:

• między 13. a 15. miesiącem życia (MMR);
• w wieku 6. lat (MMR).

Pneumokoki

Zakażenie pneumokokowe wywołuje dwoinka zapalenia płuc, która należy do grupy paciorkowców. Oprócz zapalenia płuc może ona wywołać również zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zapalenie wsierdzia, a także zapalenie szpiku, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznicę (sepsę). Choć zakażenia pneumokokami dotyczą wszystkich grup wiekowych, najbardziej narażone są dzieci do 2. roku życia i seniorzy. 

W ramach szczepień obowiązkowych podaje się szczepionkę skoniugowaną w schemacie:

• w 2. miesiącu życia (PCV);
• w 4. miesiącu życia (PCV);
• w 13. miesiącu życia (PCV).

Dostępna jest również szczepionka polisacharydowa, którą stosuje się w grupach ryzyka, czyli u osób starszych oraz przewlekle chorych.

Polio

Nagminne porażenie dziecięce, choroba Heinego-Medina, polio - to choroba zakaźna spowodowana zakażeniem poliowirusami, które uszkadzają ośrodkowy układ nerwowy. Szczepionka przeciw tej chorobie zawiera inaktywowane poliowirusy, podaje się ją w schemacie czterodawkowym:

• między 3. a 4. miesiącem życia (IPV);
• między 5. a 6. miesiącem życia (IPV);
• między 16. a 18. miesiącem życia (IPV);
• w wieku 6 lat (IPV) – dawka przypominająca.

Hib

Haemophilus influenzae typu b, w skrócie Hib, to bakteria, która wywołuje liczne i groźne zachorowania u dzieci do 5. roku życia, w tym: zapalenie szpiku kostnego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie płuc, posocznicę (sepsę). Zarazić się można podczas bezpośredniego kontaktu z nosicielem lub osobą chorą. Szczepionka przeciw Hib ma postać skoniugowaną (antygen połączono z nośnikiem ułatwiającym budowanie odporności) i dostepna jest w formie jednoskładnikowej lub w połączeniu z innymi antygenami (szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, polio). Szczepionkę przeciw Hib podaje się w następującym schemacie:

• w wieku 2. miesięcy (Hib);
• od 3. do 4. miesiąca (Hib);
• od 5. do 6. miesiąca (Hib);
• od 16. do 18. miesiąca (Hib).

Organizacja szczepień w czasie stanu epidemii

Ważnym uzupełnieniem dla Programu Szczepień Ochronnych jest uszczegółowienie zasad dotyczących przeprowadzania i organizacji szczepień w czasie stanu epidemii w związku z zakażeniami SARS-CoV-2. 

Zaleca się, by szczepienia ochronne dzieci i młodzieży przeprowadzać z należytą starannością w zapobieganiu styczności z osobami chorymi. Odradza się odraczanie terminów przeprowadzania szczepień podstawowych z powodów organizacyjnych, a gdy jest to możliwe, terminy szczepień podstawowych mogą być przyśpieszone, a odstępu czasowe pomiędzy kolejnymi dawkami pierwotnymi szczepienia podstawowego mogą być skracane do minimalnych zalecanych zgodnie z ChPL.

W wyjątkowych sytuacjach dopuszcza się czasowe odraczanie terminów przeprowadzania szczepień uzupełniających (kończących schematy podstawowe), ale nie dłużej niż o 3 miesiąca, a przypadku szczepień przypominających nie dłużej niż o 12 miesięcy. Jeżeli doszło do czasowego lub długotrwałego odroczenia szczepień, konieczne jest przeprowadzenie szczepień wyrównawczych według Indywidualnego Kalendarza Szczepień.

Źródła: 
http://dziennikmz.mz.gov.pl/DUM_MZ/2020/90/akt.pdf
https://dziennikustaw.gov.pl/D2020000196401.pdf

Autor