Tężec - objawy i zarażenie. Kiedy podać zastrzyk przeciwtężcowy?
Tężec jest bardzo poważną chorobą zakaźną atakującą układ nerwowy. Bez odpowiedniej profilaktyki oraz szybkiej reakcji przy podejrzeniu zakażenia, może być śmiertelny. Co zrobić, aby właściwie zabezpieczyć się przed tężcem?
Przyczyny i rozwój tężca
Tężec jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez laseczkę tężca (łac. Clostridium tetani). Bakteria bytuje głównie w przewodzie pokarmowym zwierząt hodowlanych, a do środowiska może przedostać się wraz z ich odchodami. Laseczka tężca jest dla człowieka bardzo niebezpieczna, bowiem posiada dwie zdolności – wytwarzania specjalnej toksyny oraz przetrwalników odpornych na wysoką temperaturę i środki do dezynfekcji, które gwarantują im przeżycie. W bakteria w nieaktywnej postaci przetrwalnikowej może pozostawać w ziemi przez długi czas. W sprzyjających warunkach postać przetrwalnikowa przeistacza się w postać aktywną – zaczyna się rozmnażać i produkować endotoksynę tzw. tetanospazminę. Toksyna oddziałuje na układ nerwowy, zaburzając równowagę między skurczem a rozkurczem mięśni, doprowadzając tym samym do ich nadmiernego skurczu.
W jaki sposób można zarazić się tężcem?
Do zakażenia laseczką tężca może dojść podczas kontaktu skaleczonej skóry z ziemią nawożoną naturalnymi nawozami, z brudnymi narzędziami, podczas pracy z końmi i innymi zwierzętami gospodarskimi. Największe niebezpieczeństwo zakażenia występuje przy ranach głębokich, kłutych, miażdżonych, mocno zanieczyszczonych. Rany powierzchowne, zwłaszcza szybko opatrzone, odznaczają się dużo mniejszym ryzykiem.
Objawy tężca
Pierwsze objawy tężca pojawiają się w tzw. „okresie zwiastunowym” i są mało specyficzne. Zwykle to ból głowy i okolic zranionego miejsca, ogólne złe samopoczucie, uczucie niepokoju i bezsenność - i niestety rzadko są one kojarzone z zakażeniem rany. Kiedy towarzyszy im wzmożone napięcie mięśni, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.
Najczęściej przeciągu dwóch tygodni od zakażenia rozwija się pełnoobjawowy tężec uogólniony - pojawiają się problemy z żuciem, szczękościsk, charakterystyczne łukowate wygięcie całego ciała oraz mięśni ust (tzw. „uśmiech sardoniczny”). Dochodzą do tego niekontrolowane napady bolesnych, silnych skurczów różnych partii mięśni wyzwalane przez pewne bodźce takie, jak ostre światło czy hałas. Najbardziej niebezpieczne są skurcze mięśni biorących udział w oddychaniu (np. przepony), ponieważ mogą prowadzić do niedrożności układu oddechowego. Dodatkowymi objawami tężca są przyspieszenie pracy serca i podwyższenie ciśnienia na zmianę z jego spadkiem, zatrzymanie moczu i hipertermia. Objawy te mogą doprowadzić nawet do śmierci chorego.
Niekiedy zdarzają się przypadki występowania jedynie tężca miejscowego – wtedy ból i sztywność pojawiają się tylko w okolicy rany. Pomimo, iż istnieje możliwość samoistnego ustąpienia objawów, nie należy ich bagatelizować, ponieważ często poprzedzają rozwinięcie postaci uogólnionej.
Leczenie tężca. Kiedy podać zastrzyk przeciwtężcowy?
Leczenie tężca należy wdrożyć jak najszybciej. Nie powinno się czekać na pojawienie się objawów, a bezpośrednio po ekspozycji rany na czynniki zagrażające zakażeniem zgłosić się do szpitala. Lekarz określa stan chorego na podstawie wywiadu i historii szczepień. Zwykle pacjentowi podaje się tzw. zastrzyk przeciwtężcowy, zawierający ludzką antytoksynę tężcową, która niweluje objawy choroby, ale nie niszczy bakterii. W drugim etapie leczenia podaje się zastrzyki z antybiotykiem (zwykle metronidazolem, a w razie jego nietolerancji doksycykliną lub klindamycyną).
Leczenie tężca pełnoobjawowego ma miejsce na Oddziale Intensywnej Terapii. Przebiega w ten sam sposób, jest jednak wzbogacone o szybką reakcję na pojawiające się objawy – chirurgiczne oczyszczanie rany, intubację w razie problemu z oddychaniem, leki miorelaksacyjne (rozkurczające mięśnie – baklofen, pankuronium), uspokajające (diazepam, midazolam), normalizujące ciśnienie krwi i inne.
W czasie rekonwalescencji po ciężkim przebyciu tężca może być konieczna fizjoterapia i psychoterapia.
Profilaktyka przeciwtężcowa
Najskuteczniejszą formą obrony przed tężcem są szczepienia. Szczepionka przeciwtężcowa zawiera powstałą w kontrolowanych warunkach, nieaktywną toksynę tężcową. Najczęściej podaje się szczepionkę skojarzoną (tężec i błonica, dodatkowo krztusiec lub krztusiec i polio). Szczepienia przeciw tężcowi figurują w kalendarzu szczepień obowiązkowych w Polsce. Osoby dorosłe, które nie zostały zaszczepione jako dzieci, zwłaszcza, jeśli są narażone na ryzyko zakażenia np. podczas wypadku przy pracy, powinny zaszczepić się jak najszybciej. Dodatkowo osobom dorosłym zaleca się szczepienie przypominające co 10 lat, także już po przebyciu choroby, ponieważ nie zapewnia ono odporności na ponowne zachorowanie.
Dostępność szczepionki przeciwtężcowej i innych preparatów w aptekach w Twojej okolicy sprawdzisz na portalu KtoMaLek.pl.
Autor
Redakcja KtoMaLek.pl - Zespół redakcyjny KtoMaLek.pl tworzą doświadczeni farmaceuci, którzy specjalizują się w różnych obszarach tematyki zdrowotnej. Doświadczenie zdobyte w zawodzie oraz wiedza uzyskana podczas studiów farmaceutycznych, pozwalają na tworzenie merytorycznych treści zgodnych z EBM (and. Evidence-based Medicine), opartych na rzetelnych źródłach — aktualnych badaniach naukowych, branżowych podręcznikach i książkach. Za praktyką podążają również pasja i niesłabnąca chęć do poszerzania wiedzy oraz dzielenia się nią z pacjentami. Dzięki temu użytkownicy otrzymują dostęp do ciekawych i angażujących materiałów edukacyjnych.
