Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - najczęstsze przyczyny, pierwsze objawy, leczenie

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jest m.in. ból głowy i gorączka powyżej 39℃. Ponadto może występować zarówno nadmierne pobudzenie, jak i zaburzenia świadomości (do śpiączki włącznie), napady padaczkowe czy niedowłady.

Lekarz na wizycie bada tzw. objawy oponowe czyli m.in.:

• objaw sztywności karku - lekarz, u leżącego na plecach pacjenta, przygina głowę chorego do klatki piersiowej, jeśli ruch ten powoduje opór i ból, objaw uważa się za dodatni;
• objaw Brudzińskiego - w zależności od odmiany, próbie zbliżania brody do klatki piersiowej lub przy ucisku na spojenie łonowe, przy dodatnim wyniku następuje zgięcie kończyn w stawach biodrowych, kolanowych;
• objaw Kerniga - przy próbie wyprostowania kończyny w stawie kolanowym u pacjenta leżącego, podczas jej uniesienia w stawie biodrowym, występuje ból i opór.

Najważniejszym badaniem, na podstawie którego ustala się rozpoznanie, jest badanie płynu mózgowo rdzeniowego, pobranego przez nakłucie lędźwiowe.

Rodzaje zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

W zależności od czynnika wywołującego wyróżniamy kilka typów ZOMR: wirusowe, bakteryjne, grzybicze, pasożytnicze.

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Wirusowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych najczęściej wywoływane jest przez enterowirusy, wirus nagminnego zapalenia ślinianek, wirus kleszczowego zapalenia mózgu (KZM), opryszczki zwykłej (HSV) czy ospy wietrznej i półpaśca (VZV). 

Dla wirusowego ZOMR charakterystyczny jest dwufazowy przebieg. Na początku mogą występować objawy podobne do grypy oraz wysypki i objawy ze strony przewodu pokarmowego. Po kilku dniach pojawiają się bóle głowy, objaw sztywności karku (rzadziej objaw Brudzińskiego i Kerniga) czy objawy neurologiczne, takie jak drgawki, zaburzenia świadomości, światłowstręt.

Leczenie wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Leczenie wirusowego ZOMR opiera się na podaży płynów dożylnie, w celu wyrównania zaburzeń elektrolitowych, kontrolowaniu żywienia dojelitowego lub pozajelitowego. Stosuje się leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwobrzękowe. Ważna jest także profilaktyka powikłań, takich jak napady padaczkowe, wstrząs septyczny, zaburzenia krzepnięcia krwi czy zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe i obrzęk mózgu. W przypadku, kiedy choroba wywołana jest przez wirus opryszczki zwykłej lub ospy wietrznej i półpaśca, skutecznym lekiem jest acyklowir. Po wdrożeniu terapii poprawa następuje w ciągu kilkunastu dni. Pomimo zazwyczaj łagodnego przebiegu, w celu diagnostyki i leczenia chory wymaga hospitalizacji.

Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Bakterie mogą wywołać dwie postaci zapalenia opon mózgowo rdzeniowych: 

• ropne,
• nieropne.

Objawy pojawiają się nagle i obejmują głównie drgawki, wysoką gorączkę, sztywność karku, nadwrażliwość na bodźce dotykowe, wzrokowe i dźwiękowe. Przy podejrzeniu bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych najważniejsze jest bezzwłoczne wdrożenie antybiotykoterapii, zaraz po pobraniu materiałów do badań mikrobiologicznych.

Leczenie bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Antybiotykoterapia empiryczna, stosowana w terapii bakteryjnego ZOMR, opiera się na cefotaksymie i wankomycynie, dodatkowo u osób po 50. roku życia i osób z podejrzeniem zakażenia Listeria monocytogenes podaje się ampicylinę. Po uzyskaniu wyników badań antybiogramu, lekarz zmienia terapię na celowaną, czyli skierowaną przeciw konkretnej bakterii. 

Podobnie jak w przypadku ZOMR wywołanego przez wirusy, leczenie obejmuje również kontrolę i profilaktykę powikłań oraz leczenie objawowe. Przebieg jest bardziej burzliwy i częściej występują powikłania, takie jak stan padaczkowy i padaczka, wodogłowie, obrzęk mózgu, niedowład lub porażenie spastyczne, upośledzenie funkcji poznawczych i zaburzenia mowy, niepełnosprawność intelektualna, upośledzenie słuchu. Mogą one przejść w trwałe następstwa.

Niezbędne leki możesz zarezerwować w wybranej aptece za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dziecka

U niemowląt objawami zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych są m.in. senność, apatia, gorączka lub hipotermia (to źle rokujący czynnik), wymioty, drgawki, odgięciowe ułożenie głowy, wybroczyny, przyśpieszony oddech i tętno oraz uniesione, napięte, pulsujące ciemię. Objawy oponowe bardzo rzadko występują u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia.

Na rynku są dostępne szczepionki skierowane przeciwko niektórym drobnoustrojom wywołującym ZOMR, np. przeciwko pneumokokom, meningokokom, pałeczce grypy (Haemophilus influenzae typu b) i gruźlicy, śwince i ospie wietrznej, poliomyelitis i odkleszczowemu zapaleniu mózgu. Warto porozmawiać z pediatrą o chęci zaszczepienia dziecka i dopytać o szczegóły dotyczące konkretnego szczepienia.

Bibliografia:

1. Przyjałkowski, W. (2022). Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.6.1. (Dostęp: 01.2023).
2. Przysło, Ł. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Stany Nagłe. Pediatria. Dostępna na: https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/593,zapalenie-opon-mozgowo-rdzeniowych. (Dostęp: 01.2023).