Zapalenie ucha – dolegliwość wieku dziecięcego

Ucho środkowe i jego rola

Ucho środkowe jest częścią całego układu słuchowego. Na ucho zewnętrzne składa się małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny i zewnętrzna powierzchnia błony bębenkowej. Jego zadaniem jest wychwytywać dźwięki i kierować je na błonę bębenkową. Ucho środkowe jest niewidoczne, gdyż kryje się już wewnątrz czaszki. To niewielka przestrzeń wypełniona powietrzem, w której znajdują się:

• błona bębenkowa,
• jama bębenkowa,
• kosteczki słuchowe,
• trąbka Eustachiusza (słuchowa),
• zewnętrzna powierzchnia okienka owalnego.

Elementy te wzmacniają częstotliwość fal dźwiękowych i doprowadzają je do ucha wewnętrznego. To właśnie ucho środkowe często narażone jest na infekcje o podłożu wirusowym lub bakteryjnym.

Rodzaje zapalenia ucha środkowego

Wyróżnia się tylko typów zapalenia ucha środkowego. Najczęściej występującą postacią jest ostre zapalenie ucha środkowego, tak częste wśród dzieci. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego jest konsekwencją nieprawidłowego leczenia ostrego zapalenia ucha środkowego. Nieco innym schorzeniem jest przewlekłe perlakowe zapalenie ucha środkowego. Również przebiega z przewlekłym procesem zapalnych, a w uchu tworzy się guzopodobny twór – perlak. Zmiana ta jest groźna dla zdrowia i może być przyczyną zagrażających życiu powikłań.

Zapalenie ucha środkowego - najczęściej chorują dzieci

Zapalenie ucha środkowego jest częstą przypadłością występującą u niemowląt i małych dzieci. Maluchy chorują przeważnie między 6. a 24. miesiącem życia. Szacuje się, że 19-62% dzieci do ukończenia pierwszego roku życia przynajmniej raz zachoruje na ostre zapalenie ucha środkowego (ang. acute otitis media, AOM)¹. Dlaczego dzieci są bardziej narażone na zachorowanie? Przyczyną są pewne anatomiczne cechy, które sprzyjają rozwojowi choroby. Krótsza trąbka słuchowa stwarza dobre środowisko do rozwoju infekcji. Co więcej, u małych dzieci układ immunologiczny nie jest jeszcze w pełni rozwinięty, co dodatkowo naraża dzieci na częstsze zachorowania. Ponadto za czynniki ryzyka zachorowania na ostre zapalenie ucha środkowego uważa się:

• częste przebywanie w pozycji leżącej,
• skłonność do wymiotów,
• nierozwinięta pneumatyzacja wyrostka sutkowego,
• przebywanie dzieci w większych grupach (żłobek, przedszkole),
• płeć męska,
• brak karmienia piersią².

Przyczyny rozwoju zapalenia ucha środkowego

Co piąty przypadek ostrego zapalenia ucha środkowego spowodowany jest zakażeniem bakteryjnym, przeważnie jednym rodzajem szczepu. Do chorobotwórczych drobnoustrojów należą baterie Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae oraz Moraxella catarrhalis. Znacznie rzadziej infekcja ma podłoże wirusowe.

Bakterie najpierw kolonizują jamę nosową i gardło, skąd mają prosty dostęp do jamy bębenkowej i ucha środkowego. Zwykle jest tak, że dziecko jest przeziębione i męczy się z wysoką gorączką i katarem, co sprzyja infekcjom ucha środkowego.

Objawy zapalenia ucha

Charakterystycznym objawem przy ostrym zapaleniu ucha jest silny i pulsujący ból ucha, nasilający się zwłaszcza w nocy. Ból ten promieniu także na głowę po stronie chorego ucha. Dolegliwościom tym towarzyszy zatkanie ucha i uczucie pełności, szumy uszne i upośledzenie słuchu. Stan zapalny objawia się wysoką gorączką, czasem również biegunką. U najmłodszych temperatura może przekraczać nawet 40 °C, przez co dziecko jest niespokojne, osłabione, nie chce jeść i źle się czuje.

W razie wystąpienia tych objawów należy zgłosić się do pediatry lub lekarza rodzinnego. Jeżeli lekarz POZ będzie miał wątpliwości lub leczenie będzie utrudnione, może być potrzeba konsultacja u laryngologa. Szybka reakcja jest bardzo ważna, ponieważ nieleczony stan zapalny objąć ucho wewnętrzne, a nawet rozszerzyć się na sąsiadujące tkanki i narządy.

Jak wygląda leczenie zapalenia ucha środkowego?

Postawienie diagnozy poprzedza wywiad medyczny (z chorym lub opiekunem chorego) oraz badanie otoskopowe. Zwykle na podstawie objawów, wymazu z ucha oraz zmian w uchu lekarz może szybko określić przyczynę objawów i zaordynować odpowiednie leczenie.

W celu złagodzenia bólu stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (Ibuprom, Nurofen, Ibum, Metafen Ibuprofen) , a także preparaty o działaniu przeciwgorączkowym (Apap, Panadol, Codipar). Dla dzieci odpowiednio są to leki w formie łatwych do przełknięcia syropów (Ibum Forte, Ibufen dla dzieci forte, Pedicetamol, Nurofen dla dzieci Junior) oraz czopków (Nurofen dla dzieci, Efferalgan). Jeżeli infekcja ma podłoże bakteryjne, wprowadza się antybiotykoterapię, która trwa od 7 do 10 dni. Preparatem pierwszego rzutu jest amoksycylina (półsyntetyczna penicylina), ewentualnie połączona z kwasem klawulanowym.

W przypadku niezbyt nasilonych objawów można sięgnąć po krople do uszu bez recepty (np. Ucholek, Otoargent), które zmiękczają i poprzez działanie ściągające, zmniejszają obrzęk przewodu słuchowego. Pomagają stopniowo uśmierzać ból, zmniejszają objawy towarzyszące zapaleniu ucha. Preparaty te są przeznaczone dla dorosłych i dla dzieci powyżej 1. roku życia.

Jeżeli doszło do uwypuklenia błony bębenkowej, stosuje się paracentezę, czyli zabieg jej nacięcia, który dla pacjenta jest bezbolesny. Nacięcie błony bębenkowej pozwala uniknąć powstania samoistnej perforacji, która może dla pacjenta skończyć się trwałym ubytkiem. Przy przewlekłym zapaleniu ucha może pojawić się wydzielina, której nadmiar należy usunąć.

Czy zapaleniu ucha środkowego można zapobiegać?

Większość zachorowań na ostre zapalenie ucha środkowego ma podłoże bakteryjne. U dzieci, u których te infekcje często nawracają, zasadne jest zastosowanie szczepień ochronnych przeciwko Streptococcus pneumoniae i Haemophilus influenzae, które odpowiadają za blisko 70% zakażeń. Szczepienia przeciwko tym bakteriom zostały ujęte w obowiązkowym kalendarzu szczepień i są bezpłatne.

Szczepionkę przeciwko Streptococcus pneumoniae (PCV), czyli dwoince zapalenia płuc, podaje się w 2., 4. i 13. miesiącu życia dziecka. Szczepienie przeciwko bakterii Haemophilus influenzae typu b (Hib) podaje się w schemacie:

• w wieku 2. miesięcy,
• od 3. do 4. miesiąca,
• od 5. do 6. miesiąca,
• od 16. do 18. miesiąca.

<sub>1. J. Kuczkowski, Aktualne problemy w rozpoznawaniu i leczeniu ostrego i wysiękowego zapalenia ucha środkowego, Forum Medycyny Rodzinnej 2011, https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/view/17972/14173
2. G. Niedzielska, Ostre zapalenia ucha środkowego u dzieci, Borgis - Nowa Medycyna 2/2009, http://www.czytelniamedyczna.pl/1264,ostre-zapalenia-ucha-rodkowego-u-dzieci.html</sub>