Ostropest plamisty — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Ostropest plamisty — właściwości

Surowcem wykorzystywanym lecznictwie są nasiona ostropestu, które stanowią bogate źródło związków aktywnych biologicznie. Te niepozorne ziarenka kryją w sobie m.in. sylimarynę, fitosterole, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne (m.in. selen, miedź, cynk), aminy biogenne (tyraminę, histaminę), witaminy (B2, C, D, K, E), błonnik pokarmowy, a także białka i cukry, oraz olej o wysokim stężeniu kwasu linolowego i oleinowego. Olej ten jest naturalnym źródłem fosfolipidów oraz witaminy E. 

Dzięki zawartym w ostropeście licznym substancjom o potencjale leczniczym roślina ta wykazuje działanie:

• hepatoochronne, 
• antyoksydacyjne, 
• immunomodulujące, 
• przeciwnowotworowe, 
• przeciwdrobnoustrojowe, 
• przeciwzapalne,
• neuroprotekcyjne.

Najważniejszym związkiem obecnym w owocach ostropestu, dla którego uprawia się tę roślinę, jest sylimaryna (ang. silymarin) - kompleks flawonolignanów, który składa się z sylibiny, sylidianiny, izosybiliny, sylikrystyny oraz flawonoidu taksyfoliny. Efektem działania sylimaryny jest aktywność hepatoochronna. Substancja ta chroni wątrobę przed szkodliwymi czynnikami toksycznymi oraz wspomaga regenerację uszkodzonego narządu. Zawartość sylimaryny w nasionach wacha się od 2 do 3%, w zależności od jakości nasion oraz metody ekstrakcji. Substancja ta nie jest rozpuszczalna w wodzie, co ogranicza jej biodostępność.

Ostropest plamisty — jak wygląda i skąd pochodzi?

Ostropest plamisty (łac. Silybum marianum (L.) Gaertner) jest rośliną należącą do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae). Niekiedy bywa nazywany dzikim karczochem, jednakże swoim wyglądem przypomina oset, czyli rosnący w ogrodach i na łąkach pospolity chwast. Może osiągać wysokość nawet do dwóch metrów, jego liście mają kolczaste brzegi, kwiaty z kolei mają postać dużych, koszyczków o purpurowej barwie. Naturalnie ostropest występuje na terenach basenu Morza Śródziemnego, lecz dziko rośnie też w Afryce, Australii, Ameryce Północnej i Południowej. Roślina ta kwitnie od końca czerwca do połowy sierpnia, a jej owocem jest niełupka o ciemnej barwie.

Nazwa silybum pochodzi z języka greckiego i oznacza kępę, co ma związek z wyglądem młodych roślin.

Ostropest plamisty — działanie, wskazania do stosowania

Już w czasach starożytnych ziarna ostropestu plamistego wykorzystywano w celach leczniczych, szczególnie w dolegliwościach wątroby, śledziony oraz schorzeniach związanych z zaburzeniami pracy woreczka i dróg żółciowych. Był też stosowany jako remedium na gorączkę, objawy alergii, a nawet hemoroidy. Współcześnie ostropest jest jedną z najważniejszych roślin leczniczych, którą uprawia się na szeroką skalę. W fazie kwitnienia ostropest jest licznie odwiedzany przez owady, w tym także przez pszczołę miodną, a efektem pracy tych owadów jest miód ostropestowy.

Ostropest plamisty na wątrobę

Ostropest plamisty znany jest przede wszystkim z korzystnego wpływu na funkcjonowanie wątroby. Zawarte w nim flawonolignany to silne antyoksydanty, które ograniczają szkodliwy wpływ wolnych rodników i działają ochronnie na komórki wątroby, wzmacniając je i zapewniając im większą integralność, dzięki czemu zarówno sam narząd, jak i cały organizm są mniej narażone na wnikanie toksycznych substancji. Badania dowodzą również, że stosowanie ostropestu sprzyja regeneracji wątroby i spowalnia procesy włóknienia tego narządu. Dzięki swoim właściwościom znalazł on zastosowanie w leczeniu chorób wątroby (m.in. alkoholowego stłuszczenia wątroby, niealkoholowego stłuszczenia wątroby (ang. NAFDL), marskości wątroby), stosuje się go też w zatruciach muchomorem sromotnikowym. Ponadto sylimaryna pobudza wytwarzanie i wydzielanie żółci, reguluje proces opróżniania pęcherzyka żółciowego, a także zwiększa wydzielanie soków trawiennych i reguluje procesy trawienne. Na rynku dostępnych jest wiele leków na bazie ostropestu (często w połączeniu z fosfolipidami sojowymi), jak również suplementów diety, które działają wspomagająco w dolegliwościach wątroby oraz wspierają pracę przewodu pokarmowego. Ich stosowanie może pomóc osobom zmagającym się ze wzdęciami po posiłku, nadkwasotą i powracającą zgagą.

Ostropest plamisty na wysoki cholesterol

Badania wskazują, że wyciągi z owoców ostropestu wykazują korzystne działanie na redukcję stężenia cholesterolu we krwi, zmniejszając tym samym ryzyko rozwoju miażdżycy, nadciśnienia tętniczego i choroby wieńcowej. Istnieją również doniesienia, które potwierdzają, że regularne przyjmowanie ostropestu może obniżać poziom glukozy we krwi i zwiększać wrażliwość tkanek na insulinę.

Ostropest plamisty na choroby neurologiczne

Ostropest plamisty wykazuje działanie antyoksydacyjne i neuroprotekcyjne (tj. ochronne na układ nerwowy), może więc odgrywać istotną rolę w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera czy stwardnienia rozsianego.

Ostropest plamisty — jak dawkować?

Ostropest dostępny jest pod wieloma postaciami, lecz najchętniej wybierany jest w formie zmielonej. Jeżeli posiadamy całe ziarna ostropestu, można je zmielić na drobny proszek przy pomocy młynka ostrzowego do kawy. Mielony ostropest jest neutralny w smaku, więc z powodzeniem można go dodawać do sałatek, koktajli, płatków śniadaniowych, jogurtu naturalnego. Można go też zastosować bezpośrednio – łyżeczkę zmielonego ostropestu popić wodą, najlepiej przed posiłkiem.

Zmielone nasiona ostropestu nadadzą się też do przygotowania odwaru. Wystarczy 1 łyżeczkę ostropestu zalać 150 ml gorącej wody i stopniowo doprowadzić do wrzenia. Odwar należy gotować pod przykryciem przez 5-10 minut, a następnie odstawić na kolejnych 15 minut. Tak przygotowaną, przestudzoną herbatę z ostropestu można pić na 30 minut przed posiłkiem.

Wyciąg suchy z ostropestu plamistego dostępny jest w formie leków lub suplementów diety, które są dobrze tolerowane. Optymalny czas kuracji wynosi od 2 do 4 tygodni, lecz jeśli dolegliwości nie ustąpią, warto skonsultować się z lekarzem, który może zalecić przedłużenie terapii.

Olej wytłaczany z ziaren ostropestu można stosować zewnętrznie, podobnie jak olej z wiesiołka i ogórecznika. Sprawdzi się jako samodzielny kosmetyk lub dodatek do kremów i balsamów. Olej z ostropestu tłoczony na zimno można stosować do posiłków jako źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych. Należy jednak pamiętać, że olej nie jest źródłem sylimaryny.

Leki i suplementy zawierające ostropest plamisty

Ostropest plamisty w ciąży

Kobiety w ciąży oraz karmiące piersią stosowanie ostropestu plamistego powinny skonsultować z lekarzem. 

Ostropest plamisty — przeciwwskazania i środki ostrożności

Ostropest jest rośliną bezpieczną w stosowaniu, do tej pory nie udowodniono jego toksycznego wpływ na ludzki organizm. Mimo to należy zachować ostrożność, a przyjmowanie preparatów z wyciągiem z tej rośliny skonsultować z lekarzem. 

Nie zaleca się stosowania ostropestu u osób ze zdiagnozowaną niedrożnością przewodów żółciowych. Niewskazane jest podawanie ostropestu dzieciom poniżej 12. roku życia, jak również preparatów z jego ekstraktami.

Ostropest plamisty — możliwe działania niepożądane

Ostropest plamisty jest na ogół dobrze tolerowany przez pacjentów i w dawkach terapeutycznych nie powoduje działań niepożądanych. U niektórych osób, zwłaszcza na początku stosowania, mogą wystąpić łagodne objawy ze strony przewodu pokarmowego (ból brzucha, wzdęcia, nudności) lub reakcje alergiczne (świąd skóry).

Ostropest plamisty — interakcje z lekami i innymi ziołami

Nie zaleca się stosowania ostropestu przez kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną, gdyż może on obniżać jej skuteczność. Ponadto ostropest może obniżać skuteczność leczenia metronidazolem i indynawirem.

Ostropest plamisty w Ziołopedii — podsumowanie

Ostropest plamisty to jedna z najpopularniejszych roślin o licznych właściwościach prozdrowotnych. Znalazł zastosowanie w terapii alkoholowego i wirusowego zapalenia wątroby oraz w regeneracji tego organu, a także w niestrawności i innych dolegliwościach przewodu pokarmowego. Jest dostępny w formie leków i suplementów diety, lecz równie często sięga się po zmielone owoce tej rośliny. Ostropest stosowany w dawkach terapeutycznych uznawany jest za bezpieczny dla zdrowia, lecz zawsze warto zachować ostrożność.

Bibliografia

1. R. Nurzyńska-Wierdak, J. Dyduch, A. Sawicka, H. Łabuda, H. Buczkowska. "Ostropest plamisty (Silybum marianum [L .] Gaertn.) – fitochemia i efekty terapeutyczne". ANNALES HORTICULTURAE 2018, VOL. XXVIII (4).
2. J. Andrzejewska, Z. Skinder. "OSTROPEST PLAMISTY – UWAGI O NAZEWNICTWIE, SUBSTANCJACH CZYNNYCH I ROZWOJU ROŚLINY". Acta Scientiarum Polonorum Architectura, Agricultura 5(1) 2006, 5-10.
3. K. Karłowicz-Bodalska, T. Bodalski. "Znaczenie surowców roślinnych w leczeniu schorzeń wątroby". Postępy Fitoterapii 3/2007, s. 155-167.
4. J. Lutomski. "Znaczenie ziół w terapii i dietetyce". Postępy Fitoterapii 2-3/2001, s.3-8.
5. W. Harmata. "Ostropest plamisty i karczoch zwyczajny jako rosliny lecznicze". Wszechświat 1995, 96(1): s. 21-22.
6. Dr n. med. D. Wnęk. "Ostropest plamisty: Właściwości i korzyści zdrowotne. Na co pomaga ostropest plamisty?". Medycyna Praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/332427,ostropest-plamisty-wlasciwosci-i-korzysci-zdrowotne-na-co-pomaga-ostropest-plamisty
7. A. Kołota. "Możliwość zastosowania ekstraktu sylimaryny w alkoholowej chorobie wątroby – przegląd literatury". Alcohol Drug Addict 2017; 30 (2): s. 137–154.

Autor