Szarłat wyniosły (amarantus) — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Szarłat wyniosły — właściwości

Szarłat wyniosły wyróżnia się przede wszystkim wysoką wartością odżywczą. Jego ziarna to niemal w 20% białko złożone ze wszystkich aminokwasów egzogennych, czyli takich, których nasz organizm nie potrafi wytworzyć samodzielnie i muszą być dostarczane z pożywieniem. Ponadto szarłat to produkt bezglutenowy, dzięki czemu może być stosowany u osób z celiakią. Wśród właściwości tej rośliny wyróżnia się działanie: 

• przeciwgrzybicze;
• przeciwzapalne;
• przeciwbakteryjne;
• przeciwwirusowe;
• przeciwutleniające;
• żółciopędne;
• hipoglikemizujące;
• hipocholesterolemiczne;
• wspomagające pracę jelit;
• zapobiegające osteoporozie.

Udowodniono, że obecny w szarłacie skwalen zmniejsza wzrost komórek nowotworowych i nasila działanie leków przeciwnowotworowych. Ponadto, działa też antyoksydacyjnie i wykorzystywany jest w produkcji kosmetyków o działaniu anti-aging.

Zawarte w tej roślinie karotenoidy oraz witamina A poprawiają wzrok i zapobiegają zwyrodnieniu plamki żółtej czy powstawaniu zaćmy. 

Amarantus jest bardzo dobrym źródłem żelaza potrzebnego szczególnie kobietom w ciąży i borykającym się z anemią. Duże stężenie w szarłacie aminokwasów, w tym lizyny, wzmacnia włosy i zapobiega ich wypadaniu. Z kolei obecne w nim tokoferole działają przeciwzapalnie i przeciwutleniająco, fitosterole wykazują właściwości antymutagenne, a lunazyna — przeciwrakowe.

Ciekawym działaniem odznacza się także amarantyna, która może być skuteczna w leczeniu malarii. Ogranicza ona wzrost i rozwój pasożyta wywołującego tę chorobę poprzez blokowanie transportu choliny do jego organizmu, a także hamuje enzym reduktazę rybonukleotydową, uczestniczącą w syntezie kwasów nukleinowych. 

W składzie tego pseudozboża można znaleźć jeszcze: polifenole, flawonoidy, garbniki, steroidy, terpenoidy (irydoidy, triterpeny, karotenoidy), saponiny, nienasycone kwasy tłuszczowe, wapń, potas, magnez oraz selen.

Szarłat wyniosły — jak wygląda i skąd pochodzi?

Szarłat wyniosły (łac. Amaranthus cruentus) to roślina z rodziny szarłatowatych (łac. Amaranthaceae), znana również jako amarantus, amarant lub szarłat wiechowaty. Pochodzi z rejonów podzwrotnikowych, głównie Ameryki Północnej oraz Ameryki Południowej, gdzie Inkowie, Majowie i Aztekowie uprawiali go już ponad 4000 lat p.n.e. Amarantus do Polski trafił dopiero na przełomie XVI i XVII wieku, a obecnie uprawiany jest niemal na całym świecie.

Szarłat wyniosły ma grubą, żebrowaną, czerwoną łodygę o wysokości około 2 metrów. Jajowate lub rombowo-jajowate liście ułożone są na niej spiralnie i pokryte włoskami. Na szczycie łodyg znajdują się kwiatostany o kształcie zwisających kłosów, zmiennej barwie i długości ponad 50 centymetrów. Cenne ziarna tej rośliny mają kształt soczewkowaty i mogą przybierać różne kolory: biały, różowy, złoty, brązowy, czarny.

Surowcem o zastosowaniu farmaceutycznym są nasiona szarłatu wyniosłego. Pomimo ich podobieństwa do nasion zbóż, amarantus należy do zbóż rzekomych, ponieważ jest to roślina dwuliścienna, a nie jednoliścienna jak typowe zboża. Co ciekawe, w niektórych krajach liście szarłatu traktowane są jako warzywo.

Szarłat wyniosły — działanie, wskazania do stosowania

Szarłat wyniosły to roślina, która świetnie spełnia się w roli produktu zapewniającego profilaktykę chorób układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy. Swoją popularność zdobył jako żywność polecana pacjentom z celiakią, anemią, osłabionym układem odpornościowym, osobom starszym i kobietom w ciąży w celu zapewnienia urozmaiconej i zbilansowanej diety. Amarantus jest również chętnie stosowany w kosmetykach o działaniu nawilżającym, przeciwbakteryjnym i przeciwzmarszczkowych.

Szarłat wyniosły na cukrzycę

W badaniach eksperymentalnych stwierdzono, że nasiona amarantusa i pozyskana z nich frakcja olejowa (przy regularnym stosowaniu) obniża poziom glukozy i jednocześnie zwiększa poziom insuliny we krwi. Spożywanie produktów z szarłatu wyniosłego stanowi dobrą profilaktykę rozwoju cukrzycy typu 2 i otyłości, chociaż nie wiadomo jeszcze, które składniki odpowiadają za ten efekt.

Szarłat wyniosły na krążenie

Choroby układu sercowo-naczyniowego to coraz popularniejsze schorzenia cywilizacyjne. Często za ich pojawienie się odpowiada rozwój miażdżycy, który z kolei pojawia się przy zbyt wysokim poziomie cholesterolu we krwi. W składzie amarantusa można znaleźć bogactwo nienasyconych kwasów tłuszczowych (kwasu linolowego, oleinowego, linolowego) oraz luteinę, tokoferole i skwalen, które zmniejszają poziom cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, frakcji LDL oraz VLDL we krwi.

Szarłat wyniosły na pracę układu trawiennego

Szarłat wyniosły dzięki zawartości błonnika pokarmowego doskonale sprawdza się jako produkt zmniejszający zaparcia. Ponadto amarantus zapewnia na długo uczucie sytości, przez co polecany jest osobom otyłym i będącym na dietach redukcyjnych.

Szarłat wyniosły — jak dawkować?

Nasiona amarantusa mogą być stosowane jako dodatek do sałatek, dań mięsnych, rybnych, deserów i jogurtów. Tradycyjnie pół szklanki nasion zalewa się ¾ szklanki wody, następnie doprowadza do wrzenia i gotuje przez 20 minut. Zaleca się spożywać od 1 do 2 łyżek stołowych ziaren amarantusa dziennie.

Leki i suplementy zawierające szarłat wyniosły 

Na polskim rynku można spotkać się z różnymi produktami, które bazują na szarłacie wyniosłym. Najczęściej są to:

• nasiona;
• oleje;
• mąki z amarantusa;
• płatki amarantusowe;
• amarantus ekspandowany (popping);
• kremy;
• szampony i odżywki do włosów.

Szarłat wyniosły w ciąży

Szarłat wyniosły jest chętnie stosowany przez kobiety w ciąży i karmiące piersią. Jak dotąd brak jest danych na temat jego możliwej szkodliwości. Amarantus ze względu na bogactwo swoich składników często jest wręcz zalecany tej grupie pacjentów, a ponadto można go często znaleźć w kaszkach dla niemowląt.

Szarłat wyniosły — przeciwwskazania i środki ostrożności

Szarłat wyniosły według aktualnych doniesień jest bezpiecznym surowcem. Świadczy o tym fakt, że mogą go stosować kobiety w ciąży oraz dzieci. Jednak zaleca się ostrożność przy spożywaniu amarantusa przez osoby borykające się z zespołem jelita drażliwego, czyli tzw. IBS, ponieważ zaliczany jest on do produktów z kategorii FODMAP, które mogą nasilać nieprzyjemne objawy. Ponadto ostrożność powinni zachować cukrzycy, ponieważ amarantus posiada wysoki indeks glikemiczny, a to oznacza, że powoduje gwałtowny wzrost poziomu cukru we krwi.

Szarłat wyniosły — możliwe działania niepożądane

Stosowanie szarłatu wyniosłego rzadko wywołuje działania niepożądane, jednak zaobserwowano, że u osób wrażliwych potrafi być przyczyną wystąpienia alergii o łagodnym przebiegu. Ponadto ze względu na obecność szczawianów może powodować zaostrzenie kolki nerkowej lub żółciowej.

Szarłat wyniosły — interakcje z lekami i innymi ziołami

Brak jest danych na temat występowania groźnych interakcji podczas równoczesnego stosowania szarłatu wyniosłego z innymi ziołami lub lekami.

Szarłat wyniosły w Ziołopedii — podsumowanie

Szarłat wyniosły to dumny przedstawiciel żywności funkcjonalnej, czyli takiej, która posiada udokumentowany pozytywny wpływ na organizm człowieka. Świetnie sprawdzi się w działaniach profilaktycznych przeciw miażdżycy, chorobom niedokrwiennym serca, nadciśnieniu, czy cukrzycy. Doskonale wzbogaca również dietę chorych na celiakię lub anemię. W dodatku, jest to surowiec o dobrym profilu bezpieczeństwa, rzadko daje działania niepożądane i mogą go stosować nawet kobiety w ciąży.

Bibliografia

1. Tang, Y., & Tsao, R. (2017). Phytochemicals in quinoa and amaranth grains and their antioxidant, anti-inflammatory, and potential health beneficial effects: a review. Molecular nutrition & food research, 61(7), 10.1002/mnfr.201600767. https://doi.org/10.1002/mnfr.201600767
2. Zhu F. (2023). Amaranth proteins and peptides: Biological properties and food uses. Food research international (Ottawa, Ont.), 164, 112405. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2022.112405
3. Soares, R. A., Mendonça, S., de Castro, L. Í., Menezes, A. C., & Arêas, J. A. (2015). Major peptides from amaranth (Amaranthus cruentus) protein inhibit HMG-CoA reductase activity. International journal of molecular sciences, 16(2), 4150–4160. https://doi.org/10.3390/ijms16024150
4. Mario Sanz-Penella, J., Laparra, J. M., Sanz, Y., & Haros, M. (2012). Bread supplemented with amaranth (Amaranthus cruentus): effect of phytates on in vitro iron absorption. Plant foods for human nutrition (Dordrecht, Netherlands), 67(1), 50–56. https://doi.org/10.1007/s11130-011-0269-6 

Autor