Zaćma: objawy i sposoby usuwania katarakty

Czym jest zaćma?

Zaćma, potocznie zwana kataraktą, to degeneracyjna choroba oczu, która prowadzi do zmętnienia soczewki. Jest jedną z głównych przyczyn pogorszenia wzroku u osób, które ukończyły 55. rok życia. Gdy jesteśmy zdrowi, soczewka przepuszcza wpadające do oka światło i załamuje je pod takim kątem, aby skupiało się na siatkówce. W ten sposób trafia do nerwu wzrokowego i dalej do mózgu, dzięki czemu widzimy. Zamglenie soczewki sprawia, że do siatkówki dociera niewystarczająca ilość światła, co uniemożliwia ostre widzenie. Proces ten jest naturalną konsekwencją starzenia się organizmu, gdyż z wiekiem soczewka traci przejrzystość. W większości przypadków degeneracja soczewki jest rozciągnięta w czasie, u innych pogorszenie wzroku może nastąpić nawet w ciągu kilku miesięcy.

Rodzaje zaćmy

Zaćma może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Pierwszy typ rozwija się jeszcze w okresie prenatalnym i pierwszych latach życia. Przyczyną rozwoju tego schorzenia mogą być różne nieprawidłowości na poziomie metabolicznym lub chromosomalnym, znaczenie mogą mieć także przyjmowanie przez ciężarną leki. Wyróżnia się kilka typów zaćmy wrodzonej:

• zaćma warstwowa - najczęstszy typ katarakty wrodzonej. Zmętnienie następuje w obrębie soczewki położonej na obwodzie, dzięki czemu widzenie jest tylko częściowo upośledzone,
• zaćma jądrowa - do zmętnienia dochodzi w centralnej części soczewki, chory ma problemy z widzeniem w jasnym oświetleniu,
• zaćma całkowita - zmętnienie następuje na całej soczewce, co całkowicie uniemożliwia zdolność widzenia,
• zaćma torebkowa przednia i tylna - występuje w przedniej lub tylnej torebce,
• zaćma biegunowa przednia lub tylna - zlokalizowana jest w przedniej lub tylnej torebce, obejmując także przylegające masy soczewkowe, 
• zaćma błoniasta - następuje w wyniku uszkodzenia torebki soczewki i wchłonięcia się jej mas (w początkowym okresie życia).

Typy zaćmy nabytej możemy podzielić ze względu na stopień jej zaawansowania. W początkowym stadium choroby zmętnienie obejmuje obwód soczewki, z czasem obejmując ją całą i powodując upośledzenie widzenia (zaćma zaawansowana). Gdy zamglenie wywołuje ślepotę mówimy o zaćmie niedojrzałej, zaś gdy dochodzi do całkowitego zamglenia soczewki można już mówić o zaćmie dojrzałej. Stan, w którym soczewka chłonie wodę i pęcznieje nazywa się zaćmą pęczniejącą. Gdy soczewka ulega stopniowemu upłynnianiu, a jej jądro stopniowo przesuwa się w dół, mamy do czynienia z zaćmą przejrzałą.

Jak objawia się zaćma?

Zaćma nabyta może się rozwijać przez wiele lat. Pierwszym zauważalnym objawem jest stopniowa utrata ostrości widzenia. Chorym noszącym okulary wydaje się, że szkła korekcyjne są zabrudzone. W polu widzenia pojawiają się niewielkie punkty i plamy, w których obraz jest nieostry i zamazany. Ze względu na problemy z widzeniem osoby chore zmuszone są coraz częściej zmieniać szkła kontaktowe lub okulary na silniejsze, co jednak nie przynosi rezultatu. Objawem zaćmy może być także mniejsza wyrazistość i intensywność widzianych kolorów oraz zjawisko olśnienia przy patrzeniu na źródła światła i wysoka wrażliwość na światło. Zauważalne są również problemy z oceną odległości różnych przedmiotów, narastające trudności w poruszaniu i wykonywaniu codziennych obowiązków.

Zaćma wrodzona długo może nie dawać żadnych objawów. Podstawowym symptomem u niewidzących dzieci jest biała źrenica. Dzieci mają także tendencję do uciskania oczu piąstkami. Typowym objawem jest także oczopląs oraz zez.

Przyczyny zaćmy

Przyczyny rozwoju zaćmy nie są do końca znane, jednak jako główny czynnik wskazuje się podeszły wiek. W rozwoju zaćmy wrodzonej rolę odgrywają również takie czynniki, jak:

• dziedziczność - nawet w 1/3 przypadków bliscy członkowie rodziny również zmagali się z zaćmą,
• mutacje chromosomowe - m.in. zespół Downa, trisomia 18 oraz 13,
• choroby gałki ocznej - m.in. małoocze, brak tęczówki, siatkówczak, odwarstwienie siatkówki, retinopatia wcześniaków,
• niektóre zaburzenia metaboliczne - w tym zespół Lowe'a, galaktozemia, niedobór galaktokinazy,
• zakażenia okresu noworodkowego - najczęstszą przyczyną jest wirus różyczki, a także wirusy opryszczki, półpaśca, grypy oraz zapalenie wątroby czy toksoplazmoza,
• czynniki toksyczne - narażenie płodu na promieniowanie jonizujące oraz leki (kortykosteroidy, sulfonamidy), zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży.

Zaćma nabyta może się rozwinąć w wyniku takich chorób, jak cukrzyca, atopowe zapalenie skóry, niedoczynność przytarczyc, czy stanów zapalnych narządu wzroku, urazów gałki ocznej, guzów wewnątrzgałkowych i wrodzonych dystrofii siatkówkowych.

Czy można zapobiec zaćmie?

W przypadku zaćmy nie ma żadnych metod ani narzędzi, który uchroniłyby nas przed zachorowaniem. Warto wprawdzie dbać o oczy unikając szkodliwego działania promieniowania słonecznego oraz takich czynników środowiskowych, jak palenie papierosów, jednak trudno powiedzieć, jak znaczący wpływ ma to na rozwój choroby. Jeżeli zauważyliśmy u siebie jakiekolwiek zaburzenia widzenia, powinniśmy się niezwłocznie skonsultować z okulistą. Lekarz na podstawie przeprowadzonego wywiadu medycznego, a także badań (wziernikowanie dna oka, badanie w lampie szczelinowej) będzie mógł postawić diagnozę.

Sposoby leczenia zaćmy

Jedyną skuteczną metodą terapii zaćmy jest leczenie operacyjne. Zabieg polega na wszczepieniu pacjentowi nowej, syntetycznej soczewki. Jest on na tyle mało inwazyjny, że pacjenci już po kilku godzinach wypisywani są do domu. Powszechnie wykonuje się tzw. fakoemulsyfikację, która polega na rozbiciu zmętniałej części soczewki i wczepieniu nowej. Rośnie także popularność zabiegów z użyciem lasera femtosekundowego, jednak na razie wykonywane są w niewielu ośrodkach.

Zdarzają się przypadki braku poprawy mimo wykonanej operacji, co może świadczyć o współistniejących chorobach wzroku np. zwyrodnienia siatkówki czy braku nerwu wzrokowego.

Rekonwalescencja po operacji zaćmy

Po zabiegu pacjent może mieć początkowe problemy z widzeniem, które po jakimś czasie ustępują. Zgodnie z zaleceniami musi stosować przepisane krople z antybiotykiem, w celu profilaktyki przed bakteriami, które mogłyby zainfekować wrażliwe po zabiegu oko, oraz osobno krople ze sterydem, które zmniejszają stan zapalny i działają przeciwalergicznie oraz immunosupresyjnie. Ważne jest także zakrapianie oczu kroplami zmniejszającymi ciśnienie wewnątrzgałkowe, które przeciwdziałają ewentualnym skokom ciśnienia w oku, mogącym spowodować przesunięcie nowej soczewki lub doprowadzić do uszkodzenia rany pooperacyjnej.

Po zabiegu pacjent powinien chronić oczy przed promieniowaniem słonecznym przy pomocy okularów w filtrami. Zaleca się również unikać intensywnego wysiłku fizycznego, zwłaszcza kilka tygodni po zabiegu. Pacjent przez jakiś czas nie powinien się schylać ani podnosić ciężkich przedmiotów.

Autor