Konwalia majowa — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Konwalia majowa – właściwości

Konwalia majowa jest przede wszystkim źródłem kardenolidowych glikozydów nasercowych, czyli grupy około 40 związków czynnych wspomagających wydolność mięśnia sercowego. Do najważniejszych z nich należą pochodne strofantydyny — konwalatoksyna, konwalozyd oraz pochodna strofantydolu — konwalatoksol, pochodna bipindogeniny — lokundiozyd i pochodna perplogeniny — peryploramnozyd. 

Poza tym w zielu majówki obecne są flawonoidy wzmacniające ściany naczyń krwionośnych i neutralizujące wolne rodniki. Właściwości przeciwzapalne i przeciwobrzękowe konwalii wynikają z obecności fenolokwasów. Charakterystyczne kwiaty kuszą zapachem olejku eterycznego, którego głównym składnikiem jest farnezol. Jego woń uznawana jest za silny afrodyzjak.

Ponadto w konwalii można spotkać saponozydy steroidowe typu furostanu, wśród których znajduje się konwalarozyd i konwalaryna, a także kwasy organiczne i sole mineralne.

Ten unikatowy zestaw składników aktywnych sprawia, że konwalia odznacza się właściwościami:

• wspierającymi pracę serca;
• moczopędnymi;
• przeczyszczającymi;
• zmniejszającymi objawy bólowe;
• uspokajającymi i poprawiającymi pamięć;
• przeciwdziałającymi bezsenności;
• łagodzącymi objawy menopauzy;
• przeciwzapalnymi;
• przyspieszającymi gojenie się ran;
• przeciwobrzękowymi.

Konwalia majowa – jak wygląda i skąd pochodzi?

Konwalia majowa (łac. Convallaria majalis) to roślina wieloletnią z rodziny konwaliowatych (łac. Convallariaceae), którą na przestrzeni wieków w polskiej literaturze i folklorze nazywano między innymi dzwoneczkami majowymi, lanuszką, kokoryczką, majówką, lilią z doliny, a nawet leśną księżniczką. Można ją spotkać powszechnie na całym obszarze klimatu umiarkowanego półkuli północnej, a więc w Europie, Ameryce Północnej i północno-zachodniej Azji. W Polsce konwalia jest rodzimym gatunkiem objętym częściową ochroną, często jest też hodowana jako kwiat ozdobny.

Ta nieduża roślina osiąga maksymalnie 30 centymetrów wysokości, a jej podziemne kłącze skrywa się na głębokości od 5 do 8 centymetrów pod ziemią. Z kłącza wyrastają duże, wzniesione, lancetowate liście o wyraźnym unerwieniu. Zazwyczaj liście rosną w parach, są nieco wyższe niż zielona łodyga, a u podstawy otoczone są pochwiastymi listkami. Kwiatostan lilii z doliny określany jest jako jednostronne grono złożone z niewielkich dzwoneczków. Co ciekawe, kwiaty lanuszki mogą być nie tylko białe, ale także lekko różowe. Ich nektar ma niezwykle przyjemną woń, która wabi zapylające je owady. Owoce konwalii początkowo są białe, a w miarę dojrzewania zmieniają się w czerwone jagody o silnie trujących zdolnościach.

Z leśną księżniczką związane jest wiele legend, najbardziej znana mówi, że wyrosła ona z łez Maryi płaczącej pod krzyżem Jezusa. Inna mówi, że kwiaty te powstały z łez pierwszej kobiety — rajskiej Ewy. Średniowieczni mnisi konwalię nazywali „drabiną do nieba”, stąd też często dekorowano nią ołtarze i komunijne wianki.

Konwalia majowa – działanie, wskazania do stosowania

Potężne działanie konwalii majowej zostało docenione już przez starożytnych Chińczyków, którzy stosowali ją w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych. Z kolei w średniowiecznej Europie wierzono, że może ona chronić przed atakami epilepsji. Obecnie nie jest to często stosowany surowiec, ponieważ wyparły go nowsze i bezpieczniejsze leki. Niewątpliwie jednak lilia z doliny może pomóc w łagodnych stanach zaburzeń pracy serca zwłaszcza wieku starczego oraz nadciśnieniu tętniczym. Ponadto majówka sprawdza się w zwalczaniu bólów reumatycznych i migren. Dodatkowo zaleca się jej stosowanie w przypadku kłopotów z koncentracją, zawrotami głowy i częstymi omdleniami. Innymi możliwymi wskazaniami są problemy związane z menopauzą, bezsennością lub nerwicą. Z kolei kosmetologia czerpie nie tylko z zapachowych właściwości majówki, ale także wykorzystuje się jej działanie wzmacniające cebulki włosów oraz redukujące łupież i trądzik. Zewnętrznie konwalię można nakładać na skórę objętą łuszczycą, wysypką lub stanem zapalnym. 

Konwalia majowa na serce i układ krążenia

Zawarte w konwalii glikozydy nasercowe powodują efekt inotropowy dodatni, a chronotropowy ujemny, przez co ekonomizują pracę niewydolnego serca. Zjawisko to polega na zwiększeniu siły skurczu mięśnia sercowego, zwiększeniu objętości wyrzutowej krwi oraz zmniejszeniu częstotliwości skurczu. Działanie to oparte jest na blokowaniu pompy sodowo-potasowej, a w następstwie tego zwiększeniu napływu jonów wapnia do wnętrza komórek mięśnia sercowego. Dodatkowo lanuszka działa moczopędnie, przez co obniża ciśnienie krwi i zmniejsza obrzęki.

Konwalia majowa na układ nerwowy

Konwalia majowa zwiększa ukrwienie całego organizmu, a lepszy dopływ krwi do mózgu powoduje poprawę pamięci i często zapobiega powstawaniu migren. Co więcej, lanuszka posiada, zdolności uspokajające, dzięki którym może ona łagodzić stany napięciowe, a nawet nerwicę.

Konwalia majowa na ból reumatyczne

Glikozydy nasercowe z konwalii poprawiają ukrwienie mięśni i stawów, co niekiedy może przynieść ulgę w reumatyzmie. Dzwoneczki majowe dostarczają także flawonoidów działających przeciwzapalnie, co pozwala na redukcję rozwoju zmian reumatycznych.

Konwalia majowa – jak dawkować?

Dawkowanie konwalii majowej zależy od postaci przyjmowanego suplementu i stanu danego pacjenta. Zawsze należy zapoznać się z dołączoną do opakowania danego produktu instrukcją stosowania. Według Komisji Europejskiej maksymalna dawka jednorazowa nie powinna przekraczać 1 g, a maksymalna dawka dobowa 3 g standaryzowanego sproszkowanego surowca lub odpowiednią ilość jego przetworów.  

Leki i suplementy zawierające konwalię majową

Na rynku możemy spotkać się z preparatami posiadającymi w składzie konwalię majową w formie: nalewek, tabletek, kropli, czy też kremu. Dostępne jest także suszone ziele oraz wyciąg z dzwoneczków majowych. Nie zaleca się przygotowywania nalewki z konwalii samodzielnie w warunkach domowych. Jest to spowodowane bardzo dużą zmiennością stężeń glikozydów nasercowych w zielu, których przedawkowanie grozi nawet śmiercią.

Konwalia majowa w ciąży

Konwalia majowa jest przeciwwskazana do stosowania w czasie ciąży i karmienia piersią.

Konwalia majowa – przeciwwskazania i środki ostrożności

Stosowanie wewnętrzne konwalii majowej jest silnie przeciwwskazane u osób z:

• ciężkimi chorobami serca;
• miażdżycą;
• niedoborem potasu;
• hiperkalcemią (nadmiar wapnia w organizmie);
• chorobami wątroby;
• chorobami nerek.

Zawsze bezwzględnie należy kontrolować czas kontaktu surowca ze skórą i pilnować, żeby nie był on zbyt długi i nie doszło do podrażnienia.

Należy pamiętać, że konwalia majowa to bardzo niebezpieczna roślina. Trujące jest całe ziele, a nawet woda z wazonu, w którym stało. Warto pamiętać o odpowiednim zutylizowaniu takiej wody, bo jest ona toksyczna także dla zwierząt.

Konwalia majowa – możliwe działania niepożądane

Na skutek przedawkowania stosowanej wewnętrznie konwalii majowej może dojść do wystąpienia:

• zaburzeń przewodu pokarmowego: nudności, wymiotów, biegunek;
• zawrotów i bólów głowy;
• zaburzeń rytmu serca;
• spadku ciśnienia tętniczego;
• halucynacji objawiającej się przede wszystkim zaburzeniem widzenia barw na żółto;
• splątania;
• ślinotoku;
• rozszerzenia źrenic. 

Ciężkie przypadki mogą prowadzić do śmierci na skutek migotania komór i zatrzymania akcji serca. Stosowanie zewnętrznie może skutkować wystąpieniem podrażnienia na skórze. W średniowieczu wykorzystywano to zjawisko do nadawania policzkom rumieńców. Proszek z suszonego ziela drażni błonę śluzową nosa, wywołując odruchowe kichanie, dlatego zaleca się noszenie maseczki podczas pracy z surowcem.

Konwalia majowa – interakcje z lekami i innymi ziołami

Do najgroźniejszych interakcji może dojść na skutek równoczesnego stosowania z konwalią majową leków obniżających ciśnienie krwi, takich jak beta-blokery i blokery kanału wapniowego oraz diuretyki. Nie należy również łączyć suplementacji majówką z zażywaniem innych surowców bogatych w glikozydy nasercowe, na przykład z naparstnicą lekarską. Poza tym niewskazane jest jednoczesne przyjmowanie preparatów z konwalią wraz z glikokortykosteroidami i preparatami wapnia. Zwiększoną siłę działania konwalii zaobserwowano również, gdy była ona łączona z chinidyną, środkami przeczyszczającymi czy też lekami powodującymi usuwanie przez nerki jonów sodu i potasu, czyli tzw. saluretykami.

Konwalia majowa w Ziołopedii – podsumowanie

Konwalia majowa to surowiec o wszechstronnym działaniu na nasz organizm, choć obecnie jej zastosowanie lecznicze straciło na znaczeniu. Pomyłki zaszłe w wyniku przypadkowego spożycia, a także przedawkowania przetworów z konwalii majowej nierzadko doprowadziły do śmiertelnych zatruć. Nigdy nie należy sięgać po konwalię majową bez konsultacji z lekarzem. Mimo to warto docenić jej działanie wspomagające w terapii, między innymi niewydolności serca, nadciśnienia, migren czy też reumatyzmu.

Bibliografia

1. Matławska, I.(red), (2008). Farmakognozja. Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, s. 244-245,
2. Kohlmunzer, S. (1998). Farmakognozja- podręcznik dla studentów farmacji. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 373-375,
3. Matsuo, Y., Shinoda, D., Nakamaru, A., Kamohara, K., Sakagami, H., & Mimaki, Y. (2017). Steroidal Glycosides from Convallaria majalis Whole Plants and Their Cytotoxic Activity. International journal of molecular sciences, 18(11), 2358. https://doi.org/10.3390/ijms18112358
4. Wykurz, P., & Muszyńska, B. (2017). Fitoterapia jako alternatywna metoda wspomagająca leczenie nadciśnienia. Medicina Internacia Revuo, 28(108), 202-215.
5. Witkowska, A., Gryn-Rynko, A., Syrkiewicz, P., Kitala-Tańska, K., & Majewski, M. S. (2024). Characterizations of White Mulberry, Sea-Buckthorn, Garlic, Lily of the Valley, Motherwort, and Hawthorn as Potential Candidates for Managing Cardiovascular Disease—In Vitro and Ex Vivo Animal Studies. Nutrients, 16(9), 1313. https://doi.org/10.3390/nu16091313
6. Morimoto, M., Tatsumi, K., Yuui, K., Terazawa, I., Kudo, R., & Kasuda, S. (2021). Convallatoxin, the primary cardiac glycoside in lily of the valley (Convallaria majalis), induces tissue factor expression in endothelial cells. Veterinary medicine and science, 7(6), 2440–2444. https://doi.org/10.1002/vms3.614

Autor