Dziurawiec zwyczajny — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Dziurawiec zwyczajny — właściwości

Właściwości lecznicze dziurawca wynikają z zawartych w jego pędach i kwiatach substancjach aktywnych. Roślina ta zawiera hyperycynę (czerwony barwnik) i flawonoidy będące silnymi przeciwutleniaczami (w tym: flawonole, flawony, glikozydy i biflawonoidy), działający moczopędnie hyperozyd, rutynę i kwercetynę, które uszczelniają naczynia włosowate oraz garbniki o właściwościach bakteriostatycznych i przeciwbiegunkowych. Ponadto zawarta w nasionach dziurawca hyperforyna działa antybiotyczne. Hyperycyna w połączeniu z promieniami UV zwiększa wydolność układu hormonalnego, leczy stany lękowe i nerwicowo-depresyjne.

W dziurawcu obecne są także kwasy fenolowe, olejki eteryczne, karotenoidy, kwasy (m.in. laurynowy, palmitynowy, nikotynowy, stearynowy), witamina A i C, pektyny oraz cholina.

Dziurawiec zwyczajny — jak wygląda i skąd pochodzi?

Dziurawiec zwyczajny (łac. Hypericum perforatum L.) jest rośliną wieloletnią z rodziny dziurawcowatych (Hypericaceae Juss.), rosnącą w wielu zakątkach świata. W Polsce rośnie niemal wszędzie - na leśnych polanach, łąkach, terenach podmiejskich. Jego liście mają kształt elipsy i charakterystyczne kropki, dzięki którym roślina zyskała swoją nazwę. Nie oznacza to jednak, że liście są dziurawe. Widoczne pod światło kropki to niewielkie gruczoły zawierające olejki eteryczne. Roślina ta kwitnie od czerwca do końca sierpnia, dając kwiaty barwy żółtej. Dziurawiec bywa nazywany zielem Świętego Jana lub świętojańskim zielem, co wiąże się z terminem kwitnienia tej rośliny, który przypada na dzień św. Jana.

Surowcem leczniczym jest ziele dziurawca (Hyperici herba).

Dziurawiec zwyczajny — działanie, wskazania do stosowania

Dziurawiec znalazł zastosowanie jako roślina lecznicza już setki lat temu. Przez ludność starożytną uznawany był za roślinę o magicznych właściwościach. Przez wieki stosowano go w leczeniu ran i oparzeń, różnego pochodzenia wrzodów, problemów trawiennych, a także schorzeń układu oddechowego i moczowego. Zauważono również jego korzystne działanie uspokajające i kojące nerwy. Obecnie w ziołolecznictwie używa się młodych pędów dziurawca oraz jego kwiatów. Przygotowuje się z nich ekstrakty wodno-etanolowe, suche ekstrakty, a także susz wykorzystywany do zaparzania.

Dziurawiec zwyczajny na układ nerwowy

Według wielu badań wyciąg z ziela dziurawca może być pomocny w terapii stanów depresyjnych oraz depresji o łagodnym i umiarkowanym nasileniu. Dokładny mechanizm działania tego procesu nie jest znany, ponieważ stężenie poszczególnych substancji w roślinie bywa zróżnicowane i uzależnione od cyklu jej wzrostu. Wskazuje się jednak na korzystne działanie hyperycyny, która hamuje rozkład serotoniny, a także hyperforyny i flawonoidów. Do ewentualnej kuracji nie poleca się jednak naparu z ziela dziurawca, a wyciąg z tej rośliny. Jej działanie uspokajające może sprawdzić się w pomocniczym leczeniu nerwic i stanów lękowych. Znajduje również zastosowanie w łagodzeniu dolegliwości natury psychicznej u kobiet w okresie menopauzy, a także zespołu napięcia przedmiesiączkowego.

Dziurawiec wykazuje również korzystne działanie w leczeniu migrenowych bólów głowy.

Dziurawiec zwyczajny na podrażnienia skóry

Dziurawiec wykazuje działanie antybakteryjne, antyseptyczne i ściągające, dlatego można wykorzystać go do przemywania różnych zmian skórnych - trądziku, ropni czy wrzodów. Wspomoże też leczenie ran i zakażeń skóry. Zawarta w dziurawcu hyperycyna ma właściwości fotouczulające, dlatego wyciąg z tej rośliny wykorzystuje się w produkcji kosmetyków przeznaczonych do leczenia bielactwa oraz samoopalaczy. Olejek eteryczny z dziurawca bywa dodawany do kremów i balsamów regenerujących skórę, a także gojących maści stosowanych w leczeniu hemoroidów. W jednym z badań sprawdzano skuteczność dziurawca zwyczajnego wobec zmian łuszczycowych - maść zawierająca 5% wyciągu z dziurawca zwyczajnego stosowana miejscowo w łuszczycy plackowatej istotnie zmniejszała zaczerwienienie oraz łuszczenie się skóry.

Wyciągi olejkowe i napary z dziurawca zwyczajnego sprawdzą się również jako płukanka przyspieszająca leczenie stanów zapalnych jamy ustnej, dziąseł i gardła.

Dziurawiec zwyczajny na ból brzucha

Dziurawiec wykazuje właściwości rozkurczające mięśnie gładkie układu pokarmowego, zmniejszając ból brzucha. Działa również żółciopędnie, łagodząc objawy niestrawności, dlatego znajduje zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych żołądka i jelit, schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także różnych zaburzeniach gruczołów wydzielania wewnętrznego (w tym trzustki). Jest częstym składnikiem płynów doustnych i kropli żołądkowych. Dodatkowo zawarta w dziurawcu rutyna i kwercetyna działają podobnie do witaminy PP, poprawiając ukrwienie narządów wewnętrznych.

Dziurawiec zwyczajny — jak dawkować?

Przygotowanie naparu z dziurawca nie wymaga wiele czasu. Do tego celu można wykorzystać herbaty ziołowe w saszetkach lub sypki susz. Jeżeli mamy czas, latem możemy sami zebrać ziele dziurawca i je ususzyć. Suszone ziele dziurawca (1-2 g) należy zalać wrzącą wodą i zaparzać przez 10 - 15 minut. 

W przypadku niestrawności napar najlepiej pić po zjedzeniu posiłku, aby pobudzić układ trawienny do pracy i zapobiegać wzdęciom. Jeżeli zależy nam na jego właściwościach uspokajających, warto po niego sięgnąć wieczorem. Filiżankę naparu z dziurawca można pić do trzech razy w ciągu dnia.

W przypadku stosowania na okresowe wyczerpanie umysłowe zaleca się picie herbaty z dziurawca nie dłużej niż dwa tygodnie. W objawowym leczeniu łagodnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych herbatę dziurawcową można stosować przez okres jednego tygodnia. Jeśli we wskazanym czasie objawy nie ustąpią, należy skonsultować się z lekarzem.

Leki i suplementy zawierające dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny w ciąży

Ze względu na brak wystarczających danych nie należy podawać preparatów z dziurawcem kobietom w ciąży oraz karmiącym piersią.

Dziurawiec zwyczajny — przeciwwskazania i środki ostrożności

Choć dziurawiec może być korzystny dla naszego zdrowia, należy stosować go z głową. 

Zawarte w dziurawcu hyperycyna i pseudohyperycyna to substancje fotouwrażliwiające. W połączeniu z promieniowaniem UV inicjują produkcję reaktywnych form tlenu (ang. reactive oxygen species, ROS), aktywują oksydatywne starzenie skóry, doprowadzając do śmierci komórek. Skutkuje to pojawieniem się fototoksycznych reakcji skórnych oraz trudnych do usunięcia przebarwień. Mając to na uwadze, dziurawca powinny unikać osoby z nadwrażliwością na światło słoneczne, o bardzo jasnej karnacji oraz z chorobowymi zmianami skórnymi. Ponadto przyjmując dziurawiec w dowolnej formie (doustnej lub zewnętrznie), należy zrezygnować z intensywnej ekspozycji na światło słoneczne, ponieważ grozi to przebarwieniami skórnymi, a nawet poparzeniami. Zioło to nie jest wskazane w przypadku znacznego uszkodzenia wątroby i bardzo wysokiej gorączki.

Dziurawiec zwyczajny jest przeciwwskazany u osób poniżej 18. roku życia.

Dziurawiec zwyczajny — możliwe działania niepożądane

Jak każde inne zioło również dziurawiec może powodować pewne działania niepożądane, choć nie u każdego one wystąpią. 

Dziurawiec zwyczajny może wywołać skórne reakcje alergiczne (w tym reakcje uczuleniowe na światło słoneczne i ultrafioletowe), a także zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Zgłaszano również przypadki uczucia zmęczenia oraz niepokoju.

Dziurawiec zwyczajny — interakcje z lekami i innymi ziołami

Stosując ziele dziurawca, trzeba zachować szczególną ostrożność, a to ze względu na ryzyko licznych interakcji pomiędzy nim a równocześnie przyjmowanymi lekami. Mogą one niekorzystnie wpłynąć na proces leczenia, a w niektórych przypadkach nawet zagrażać życiu, choć ich skutki są tak naprawdę trudne do przewidzenia. Dlatego, aby bezpiecznie prowadzić taką ziołową kurację, najlepiej skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą i rozważyć wszelkie za i przeciw. Wśród znanych interakcji preparatów dziurawca z lekami należą te:

• z lekami przeciwdepresyjnymi - na skutek zbyt dużego stężenia serotoniny w mózgu może dojść do powstania tzw. „zespołu serotoninowego” objawiającego się nadmiernym pobudzeniem, splątaniem, halucynacjami, wzrostem ciśnienia tętniczego, tachykardią, bólami mięśni, podwyższeniem temperatury ciała, obfitym poceniem, drgawkami, w najcięższych przypadkach śpiączką, a nawet zgonem;
• z doustną antykoncepcją hormonalną - mogą obniżać skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych;
• z doustnymi lekami przeciwzakrzepowymi - mogą zmniejszać skuteczność ich działania zwiększając tym samym ryzyko powstawania zakrzepów i zatorów;
• z lekami antyretrowirusowymi stosowanymi przez pacjentów z HIV, z teofiliną i digoksyną - obniżają skuteczność ich działania.

Dziurawiec zwyczajny w Ziołopedii — podsumowanie

Właściwości lecznicze dziurawca zwyczajnego znane są ludziom już od tysięcy lat. Niegdyś określany mianem magicznego zioła “na nerwy”, do dziś jest ceniony i powszechnie wykorzystywany - szczególnie jako środek uspokajający, przeciwdepresyjny, wspomagający trawienie oraz przyspieszający gojenie ran. Stosując preparaty z dziurawcem należy jednak zachować szczególną ostrożność, gdyż wchodzi on w interakcje z wieloma produktami leczniczymi. 

Bibliografia

1. S. Turek, Ziele dziurawca zwyczajnego – składniki czynne i potencjalne zastosowania lecznicze, Postępy Fitoterapii 3-4/2005, http://www.czytelniamedyczna.pl/2579,ziele-dziurawca-zwyczajnego-skadniki-czynne-i-potencjalne-zastosowania-lecznicz.html
2. M. Cybula, M. Wszelaki, N. Wszelaki, Dziurawiec, roślina nie(d)oceniona?, Postępy Fitoterapii 1-2/2005, http://www.czytelniamedyczna.pl/2571,dziurawiec-roslina-niedoceniona.html
3. M. Gałuszko, W. J. Cubała, Rola dziurawca w leczeniu depresji, Psychiatria 2005, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/29219/23980
4. Dr n. farm. A. Zieliska, "Dziurawiec w terapii łagodnych i umiarkowanych zaburzeń depresyjnych", Lek w Polsce, 2022'9, Vol. 32 (376): s. 7-12.
5. A. Wasiak, I. Bodek, A. Zielińska, K. Paradowska, "Zawartość polifenoli i aktywność przeciwutleniająca ekstraktów z Hyperici herba w zależności od miejsca zbioru", “Herbalism” 2019, nr 1, s. 7-16.
6. A. Nowak, M. Popko, A. Klimowicz, "Preparaty pochodzenia roślinnego w pielęgnacji skóry u chorych z łuszczycą", Postępy Fitoterapii 2016; 17(4): 332-337.

Autor