Tabletki antykoncepcyjne - rodzaje, działanie, wady i zalety, działania niepożądane

Tabletki antykoncepcyjne - czym są?

Tabletki antykoncepcyjne to substancje stosowane doustnie, w celu czasowego zahamowania płodności. W ich skład wchodzą syntetyczne odpowiedniki ludzkich hormonów i to im zawdzięczają swoje działanie. W zależności od rodzaju hormonów, leki te mogą mieć kilka tzw. mechanizmów działania. Przede wszystkim blokują owulację, ale są też takie, które mogą także zagęszczać śluz szyjkowy, aby uniemożliwić plemnikom drogę do komórki jajowej, a w konsekwencji jej zapłodnienie.

Rodzaje tabletek antykoncepcyjnych

Tabletki antykoncepcyjne pod względem składu występują w dwóch wariantach: jedno- i dwuskładnikowe. Na rynku dostępnych jest wiele ich wariantów, dzięki czemu każda kobieta będzie mogła znaleźć takie tabletki, które spełnią wszystkie jej oczekiwania.

Tabletki jednoskładnikowe

Tabletki jednoskładnikowe zawierają wyłącznie dezogestrel, hormon należący do tzw. gestagenów. Dezogestrel hamuje wyrzut lutropiny (LH) i tylko częściowo blokują owulację. Niekiedy (od kilku do kilkudziesięciu procent cykli miesiączkowych) zachodzi ona normalnie. Mimo to skuteczność jednoskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych jest tylko niewiele niższa od skuteczności tabletek dwuskładnikowych. 

Poza tym, dezogestrel zwiększa gęstość śluzu szyjkowego, co utrudnia plemnikom dojście do komórki jajowej.

Jak stosować jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne?

Preparaty jednoskładnikowe przyjmowane są każdego dnia bez przerwy, o tej samej porze - najlepiej, żeby odstęp pomiędzy tabletkami wynosił 24 godziny. Niektóre pacjentki mogą w 1. roku ich stosowania, doświadczyć krwawienia “z przełamania” (ang. breakthrough bleeding). Pojawiają się one na skutek wahania poziomu hormonów i związanej z tym zmienności endometrium. Z czasem powinny samoistnie zaniknąć.

Jak postępować w razie pominięcia tabletki antykoncepcyjnej jednoskładnikowej?

Jeśli nie minęło 12 godzin to skuteczność jest zachowana, zaś po 12 godzinach skuteczność ta zmniejsza się, zatem zaleca się dodatkową ochronę przez kolejne 7 dni np. prezerwatywy. 

W obu tych przypadkach należy jak najszybciej przyjąć pominiętą tabletkę, kontynuując przy tym przyjmowanie następnych o zwykłej porze dnia.

W sytuacji jeśli od planowanego czasu przyjęcia tabletki minęło ponad 36 godzin, to skuteczność antykoncepcyjna może być osłabiona. 

Tabletki dwuskładnikowe

Tabletki dwuskładnikowe zawierają dwa rodzaje hormonów - gestageny i estrogeny. Estrogeny hamują produkcję hormonu folikulotropowego (FSH), zaś gestageny, tak samo jak w przypadku tabletek jednoskładnikowych, hamują wyrzut lutropiny (LH). W efekcie interakcji działania obu hormonów następuje zahamowanie owulacji oraz zagęszczenie śluzu szyjkowego.. 

Podział tabletek dwuskładnikowych

Tabletki dwuskładnikowe dzielimy w zależności od stężenia estrogenów i gestagenów na jedno-, dwu- i trójfazowe. Zmiana tego stężenia ma na celu naśladowanie fizjologicznego wzrostu gestagenów w cyklu miesiączkowym.

• Tabletki jednofazowe - w 21 tabletkach znajduje się stała dawka gestagenów i estrogenów, tabletki mają wtedy jednakowy kolor.
• Tabletki dwufazowe (brak preparatów dostępnych w Polsce) - w drugiej połowie cyklu dawka gestagenów zwiększa się, natomiast dawka estrogenów jest stała.*
• Tabletki trójfazowe - co 7 dni dawka gestagenów zwiększa się, natomiast dawka estrogenów jest stała.*

* Na rynku występują nieliczne preparaty ze zwiększonym stężeniem estrogenów w drugiej połowie cyklu

Jak stosować dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne?

Preparaty dwuskładnikowe przyjmuje się doustnie albo od 1. dnia cyklu albo od 5. dnia od wystąpienia krwawienia miesiączkowego, następnie po 3 tygodniach przerywa się przyjmowanie tabletek na 7 dni (lub przyjmuje się tabletki placebo), a w tym czasie następuje krwawienie na skutek zmniejszającego się poziomu estrogenów, tzw. krwawienie z odstawienia. 

Postępowanie w razie pominięcia dawki tabletki antykoncepcyjnej dwuskładnikowej

Jeśli od planowanego czasu przyjęcia tabletki minęło do 12 godzin, to skuteczność ochrony antykoncepcyjnej nie zmniejsza się. Należy niezwłocznie przyjąć pominiętą tabletkę, a następne przyjmować o zgodnie z dotychczasową rutyną.

Jeśli od planowanego czasu przyjęcia tabletki minęło ponad 12 godzin, to skuteczność ochrony antykoncepcyjnej ulega zmniejszeniu. Należy zażyć natychmiast ostatnią zapomnianą tabletkę, nawet jeżeli oznacza to jednoczesne przyjęcie dwóch tabletek. Następne tabletki należy przyjmować o zwykłej porze. Dodatkowo zaleca się stosowania dodatkowej ochrony antykoncepcyjnej np. prezerwatywy przez kolejne 7 dni.

Dostępność poszukiwanych preparatów antykoncepcyjnych w aptece sprawdzisz z łatwością za pomocą portalu KtoMaLek.pl.

Główne działania niepożądane tabletek antykoncepcyjnych

Wiele kobiet w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej, a zwłaszcza na jej początku doświadcza niektórych jej działań niepożądanych, do których zaliczamy między innymi:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (np. nudności, wymioty),
• wzrost masy ciała,
• tkliwość piersi,
• zmiany skórne (np. trądzik),
• retencja płynów,
• zaburzenia miesiączkowania (w tym krwawienia między miesiączkami),
• zaburzenia zatorowo-zakrzepowe,
• nadciśnienie tętnicze.

Spokojnie - nie oznacza to, że także Ty będziesz odczuwać takie objawy.

Wady i zalety tabletek antykoncepcyjnych

Stosowanie każdego leku wiąże się zarówno z pozytywnymi, czyli tymi oczekiwanymi skutkami dla zdrowia, ale także musimy się liczyć z tym, że mogą wystąpić pewne zdarzenia, które są mniej pożądane. A jakie wady i zalety wiążą się z przyjmowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej?

Wady tabletek antykoncepcyjnych

Przed rozpoczęciem przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych, warto dowiedzieć się, jakie ewentualne wady są z nią związane. O wszystkie wątpliwości dotyczące rozpoczęcia czy trwania terapii zapytaj lekarza ginekologa. Co negatywnego możemy powiedzieć o tabletkach antykoncepcyjnych? 

Tabletki zawierające estrogeny mogą zwiększać ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (szczególnie u osób palących papierosy), zatorowości płucnej, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu, nadciśnienia tętniczego, kamicy żółciowej.

Środki antykoncepcyjne zawierające gestageny mogą powodować trądzik, nadmierne wydzielanie gruczołów skórnych, przyrost masy ciała, spadek libido oraz hirsutyzm.

Zmiany hormonalne podczas stosowania antykoncepcji mogą powodować nawracające infekcje, które objawiają się głównie upławami i swędzeniem.

Zalety tabletek antykoncepcyjnych

Mimo wad, tabletki antykoncepcyjne wykazują szereg pozytywnych cech – poza omawianym tutaj efektem antykoncepcyjnym. W zależności od rodzaju i dawki hormonów, które się na nie składają mogą być stosowane w leczeniu różnych schorzeń natury ginekologicznej. 

Do największych plusów tabletek antykoncepcyjnych należą:

• osiągają 99% skuteczności przy prawidłowym stosowaniu tabletek;
• są łatwe i bezbolesne w podaniu;
• zmniejszają miesiączkowe skurcze macicy, czyli zmniejszają ból i dyskomfort;
• mogą być stosowane w leczeniu torbieli jajników, nadmiernym owłosieniu ciała itp.;
• zmniejszają ryzyko raka jajnika i endometrium;
• uzyskują korzystniejsze wzorce krwawień; 
• łagodzą objawy związane z miesiączką, tj. trądzik, migrenowe bóle głowy i przedmiesiączkowe zaburzenie dysforyczne.

Inne hormonalne metody antykoncepcji:

Oprócz tabletek, na rynku dostępny jest wachlarz innych środków antykoncepcyjnych, zatem każda kobieta może znaleźć taki rodzaj “zabezpieczenia”, który najlepiej spełni jej oczekiwania. Są to:

• plastry,
• implanty podskórne,
• krążki i pierścienie dopochwowe,
• comiesięczne zastrzyki,
• wkładki domaciczne.

Bibliografia:

1. Korbut, R. (2017). Środki stosowane w celu czasowego zahamowania płodności. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 375-377.
2. Korbut, R. (2015). Środki stosowane w celu czasowego zahamowania płodności. Farmakologia. Repetytorium. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, s. 227-228.
3. Brown, E.J, Deshmukh, P., Antell, K.. (2017). Contraception Update: Oral Contraception. FP Essent, 462, s. 11-19. 
4. Martirosyan, L. (2023). Contraception inequality in Europe is widening. openDemocracy. Dostępne na :https://www.opendemocracy.net/en/5050/epf-contraception-policy-atlas-europe-2023-pregnancies/. (Dostęp 08.2023).

Autor