Alergia pokarmowa a nietolerancja pokarmowa - czym się różnią?

Nietolerancja pokarmowa a alergia – co je różni?

Terminy alergia pokarmowa i nietolerancja pokarmowa bywają mylone lub traktowane zamiennie, są to jednak różne od siebie dolegliwości, które niekiedy mogą dawać zbliżone objawy. Alergia pokarmowa polega na patologicznej odpowiedzi układu immunologicznego na skutek kontaktu z pewnymi składnikami pożywienia, które u osób zdrowych nie wywołują żadnych niepożądanych reakcji. Wystąpieniu reakcji alergicznej towarzyszy podwyższone miano przeciwciał IgE, które skierowane są przeciw określonemu alergenowi. Wyróżnia się też mechanizmy mieszane i IgE-niezależne.

A przeciwieństwie do alergii pokarmowej nietolerancja pokarmowa nie jest uwarunkowana czynnikami immunologicznymi. Występujące objawy mogą wynikać z czynników metabolicznych, enzymatycznych, biochemicznych lub farmakologicznych. Mając to na uwadze, alergolodzy rekomendują, by ten zespół objawów określać mianem „nieimmunologicznej nadwrażliwości pokarmowej”. Przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy, która wynika z niedoboru laktazy (enzymu potrzebnego do trawienia laktozy), czy nietolerancja węglowodanów fermentujących (tzw. FODMAP).

Jak objawia się alergia pokarmowa?

Szacuje się, że alergie pokarmowe mogą dotyczyć 2-8% osób dorosłych i 4-8% dzieci. Zwykle ujawniają się we wczesnym dzieciństwie, gdy układ odpornościowy jest szczególnie podatny na nieprawidłowe reakcje. Objawy alergii bardzo rzadko występują przy okazji pierwszego kontaktu z alergenem, następuje to zwykle podczas kolejnej ekspozycji na dany produkt. To właśnie wtedy dochodzi do nadprodukcji przeciwciał IgE oraz mediatorów procesu zapalnego (m.in. histaminy, prostaglandyn), które odpowiadają za występowanie nieprzyjemnych objawów. 
W przebiegu alergii IgE-zależnych objawy pojawiają się niedługo po spożyciu alergenu:

• mdłości, wzdęcia, zgaga;
• wymioty i/lub biegunka;
• świąd skóry;
• obrzęk, pokrzywka na skórze;
• swędzenie i łzawienie oczu;
• alergiczny nieżyt nosa;
• astma oskrzelowa.

W skrajnych przypadkach alergia IgE-zależna doprowadzić może do spadku ciśnienia tętniczego krwi, zaburzeń rytmu serca, a nawet wstrząsu anafilaktycznego.

Alergie IgE-niezależne często przybierają postać stanów zapalnych jelit, natomiast odmiany mieszane mogą objawiać się eozynofilowym zapaleniem przewodu pokarmowego bądź atopowym zapaleniem skóry. Możliwe jest również rozwinięcie się alergii krzyżowej, czyli podobnej lub identycznej reakcji na alergeny o zbliżonej budowie chemicznej. Przykładowo pacjenci uczuleni na jad pszczeli prawdopodobnie będą uczuleni również na miód, natomiast osoby uczulone na zarodniki grzybów mogą doświadczać objawów alergii przy spożyciu serów pleśniowych. Do częstych reakcji krzyżowych zalicza się również:

• roztocza ze skorupiakami (krewetki, kraby, homary, raki);
• lateks z cytrusami (cytryny, grejpfruty, mandarynki, pomarańcze);
• sierść kota z mięsem wieprzowym;
• mleko krowie z mlekiem innych ssaków (kóz, owiec);
• pióra z mięsem kurzym i jajkami kurzymi.

Jak objawia się nietolerancja pokarmowa?

Objawy nietolerancji pokarmowej pojawić się mogą w ciągu kilku godzin do nawet kilku dni od momentu spożycia danego produktu. Typowe symptomy to: bóle brzucha, nudności i wzdęcia, napięcie brzucha i uczucie pełności, gazy, a także słyszalne ruchy perystaltyczne jelit i charakterystyczne „przelewanie” w jamie brzusznej. Nietolerancji pokarmowej mogą też towarzyszyć problemy natury dermatologicznej (np. wysypka, trądzik, przesuszenie skóry).

Diagnostyka i leczenie alergii pokarmowych

Wykrycie alergenu, który jest przyczyną występowania nieprzyjemnych objawów to trudne zadanie. Jeżeli pacjent podejrzewa u siebie alergię pokarmową, powinien udać się na wizytę do alergologa, który przeprowadzi konieczne badania i zaleci właściwe postępowanie. Najprostszym sposobem na wykrycie alergenu jest tzw. próba eliminacyjna, polegająca na wyeliminowaniu z diety produktów o potencjale alergizującym, najczęściej na okres 2-4 tygodni. Ustąpienie uciążliwych objawów może świadczyć o uczuleniu na wykluczony produkt, choć nie jest to wystarczające kryterium diagnostyczne. W diagnostyce stosuje się też punktowe testy skórne oraz oznaczanie stężenia przeciwciał IgE w surowicy. W rzadkich przypadkach alergolog może zalecić wykonanie próby prowokacyjnej, która polega na podaniu pacjentowi alergenu w warunkach szpitalnych.

Podstawą terapii jest wyeliminowanie z diety produktów alergizujących. Podczas zakupów spożywczych szczególną uwagę należy zwracać na składy różnych produktów, gdyż często są one utajonym źródłem alergenów (np. białko mleka krowiego, gluten). Przy wystąpieniu objawów można sięgnąć po leki antyhistaminowe zawierające np. cetyryzynę, loratadynę, feksofenadynę, desloratadynę, które zmniejszają nasilenie objawów. Przy dolegliwościach skórnych pomocne będą kremy z hydrokortyzonem do stosowania miejscowego. Jeżeli symptomy alergii ulegają zaostrzeniu, alergolog może zaordynować terapię doustnymi glikokortykosteroidami.

Jeżeli wyeliminowanie alergenu nie jest możliwe lub leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne, pacjent może rozważyć poddanie się immunoterapii alergenowej, czyli odczulaniu. Celem tej formy terapii jest zmniejszenie wrażliwości pacjenta na alergen.

Jak walczyć z nietolerancją pokarmową?

Diagnostyka nietolerancji pokarmowych jest trudna, dlatego powinna być prowadzona pod okiem lekarza. Niewskazane jest prowadzenie diety eliminacyjnej na własną rękę, ponieważ grozi to niedoborem pewnych składników pokarmowych. Przy podejrzeniu nietolerancji pokarmowej zaleca się, by pacjent prowadził szczegółowy dzienniczek spożywanych pokarmów, w którym będzie notował, co zjadł danego dnia i czy w związku z tym wystąpiły jakiekolwiek niepokojące dolegliwości. Pomoże to lekarzowi we wstępnym ustaleniu źródła problemu. Wśród badań pomocnych w diagnostyce nietolerancji wykonuje się testy oddechowe, badania kału, badania krwi, a także testy genetyczne. Zwykle jednak lekarz zaleca wykonanie próby eliminacyjnej, czyli wykluczenie podejrzanego produktu z diety i obserwowanie organizmu. Jeżeli objawy ustąpią, a następnie powrócą po ponownym spożyciu wyeliminowanego produktu, można podejrzewać nietolerancję.

Postępowanie przy nietolerancji pokarmowej polega na ograniczeniu lub eliminacji z diety problematycznych produktów, których spożywanie skutkuje przykrymi dolegliwościami – produktów mlecznych bogatych w laktozę (nietolerancja laktozy), produktów zbożowych, w których obecny jest gluten (nadwrażliwość na gluten), czy żywność zawierająca węglowodany fermentujące i alkohole polihydroksylowe (zespół jelita drażliwego).

Autor