Fitosterole — jak wpływają na nasze zdrowie i gdzie je znajdziemy? Produkty bogate w fitosterole

Fitosterole — co to za związki?

Sterole roślinne cechuje podobieństwo budowy do cholesterolu wytwarzanego przez organizm człowieka. Produkowane są przez rośliny, gdzie wchodzą w skład błon komórkowych, zmniejszając ich płynność. Fitosterole występują w różnych tkankach roślinnych, jednak ich największe ilości znajdują się w olejach. Nasyconą formą steroli roślinnych są stanole, które powstają w wyniku uwodornienia fitosteroli.

Sterole a fitosterole

Sterole to grupa nadrzędna nad fitosterolami. Są to pochodne steroidów, które odgrywają rolę podstawowych składników błon komórkowych. Sterole można podzielić na: 

• zoosterole, czyli sterole wytwarzane przez zwierzęta, np. cholesterol;
• fitosterole, zwane inaczej sterolami roślinnymi;
• mykosterole, sterole produkowane przez grzyby. 

Sterole roślinne — przykłady

Dotychczas wyróżniono około 40 związków chemicznych zaliczanych do steroli roślinnych. Najczęściej spotykane są 3 z nich: β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol. Sitosterole to fitosterole sosnowe, natomiast stigmasterol to sterol z ziaren soi. 

Najpowszechniej wybierany olej w Polsce, czyli olej rzepakowy, zawiera charakterystyczny dla siebie brassikasterol, który nie występuje w innych olejach pochodzenia roślinnego. 

Fitosterole — jakie rośliny je zawierają?

Fitosterole występują w największych ilościach w roślinach oleistych, np. w kukurydzy, rzepaku oraz w słoneczniku. Dodatkowo ich duże ilości zawierają niektóre orzechy, migdały, awokado i rośliny strączkowe.

Właściwości fitosteroli

Sterole roślinne są znane ze swoich właściwości terapeutycznych, gdyż obniżają one poziom cholesterolu. Jest to możliwe dzięki podobieństwu budowy strukturalnej tych związków chemicznych. 

Fitosterole i ich działanie

Sterole roślinne konkurują z cholesterolem o miejsce przyłączania do receptorów, obniżając jego wchłanianie, a w konsekwencji zwiększając jego wydalanie z organizmu człowieka. 

Szczególnie istotnym jest fakt, że wspomagają one obniżanie „złego” cholesterolu (cholesterolu LDL), natomiast nie zaobserwowano ich wpływu na poziom „dobrego” cholesterolu (cholesterolu HDL).

Fitosterole — na co się je stosuje?

Fitosterole stosuje się przede wszystkim u tych osób, u których w wynikach krwi zaobserwowano zbyt wysokie poziomy cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL. Dodatkowo sterole roślinne stosuje się w celu obniżenia ryzyka wystąpienia zawału, jak również celem zapobiegania wystąpienia miażdżycy i choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego.

Fitosterole a cholesterol

Fitosterole mają budowę podobną do cholesterolu, a różnica w ich budowie dotyczy łańcucha bocznego. Sterole roślinne pełnią też podobne do niego funkcje, gdyż zmniejszają płynność błon komórkowych. W odróżnieniu od cholesterolu nie są one jednak syntetyzowane przez organizm człowieka, ponieważ ich wytwarzanie następuje w roślinach. Dzięki podobieństwu do cholesterolu fitosterole mogą być stosowane w celu jego obniżania poprzez zastępowanie go w micelach. 

Fitosterole — hormony 

Nie istnieją w pełni sprawdzone informacje co do możliwości przemiany fitosteroli w ludzkie hormony steroidowe. Niektóre metabolity fitosteroli mogą naśladować w organizmie zoosterole. 

Fitosterole a testosteron

Niektórzy sportowcy mogą oczekiwać, że fitosterole wspomogą budowę tkanki mięśniowej poprzez dodatkowe wydzielanie hormonów anabolicznych, np. testosteronu. 

Fitosterole — w jakich produktach się znajdują?

Co zawiera fitosterole? Produkty bogate w fitosterole to m.in.:

• olej kukurydziany (952 mg fitosteroli w 100 g produktu);
• kukurydza (70 mg fitosteroli w 100 g produktu);
• otręby ryżowe (1190 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• olej sojowy (221 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• olej sezamowy (865 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• olej lniany (689 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• oliwa z oliwek (176 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• olej słonecznikowy (725 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• migdały (143 mg fitosteroli na 100 g produktu);
• fasola (76 mg fitosteroli na 100 g produktu).

Ze względu na coraz większą popularność fitosteroli, producenci produktów spożywczych zaczęli dodawać je m.in. do margaryn.

Fitosterole w codziennej diecie nie są jednak dostarczane w odpowiednich ilościach. Przeciętny człowiek dostarcza wraz z dietą średnio 200-400 mg fitosteroli dziennie, natomiast ich działanie terapeutyczne zaobserwowano w badaniach klinicznych, w których podawane dawki oscylowały w granicach 1-3 gramów steroli roślinnych na dzień.

Fitosterole – suplementy diety 

W aptekach znajdują się preparaty zawierające sterole roślinne w tabletkach oraz fitosterole w kapsułkach (m.in. fitosterole z soi) jako preparaty wspomagające obniżanie cholesterolu we krwi (np. Sterolea, Danacol Plus, Fitosterole Extra Sterole Roślinne, Solgar Fitosterole Kompleks). Obok fitosteroli, w preparatach tych mogą występować inne substancje wspierające, np. monakolina K czy ekstrakt z czosnku, które wspomagają utrzymanie odpowiedniego poziomu lipidów we krwi (np. Ziniq Na Cholesterol Monakolina K, Sema Lab LipidControl, Lipiforma Plus, Cholester).

Dostępność suplementów diety zawierających fitosterole w aptekach w Twojej okolicy sprawdzisz na stronie KtoMaLek.pl.

Sterole roślinne — skutki uboczne

Przyjęcie większych ilości steroli roślinnych (powyżej 3  gramów dziennie) może obniżać poziom β-karotenu (o ok. 25%), likopenu oraz witaminy E (o ok. 8%). Co więcej, fitosterole zawarte m.in. w margarynach nie są polecane dzieciom do lat 5, które mają prawidłowy poziom cholesterolu we krwi. Ponadto powinny unikać ich również kobiety w ciąży i karmiące piersią.

Przyjęto, że przyjęcie fitosteroli w dawce 1,5 grama na dobę może obniżać poziom cholesterolu, nie wpływając na obniżenie poziomu karotenoidów oraz witaminy E w osoczu

Fitosterole w kosmetyce

Sterole roślinne coraz częściej można znaleźć również w niektórych kosmetykach. Są one zawarte m.in. w kremach oraz maskach do ciała, jak i do włosów ze względu na swoje cenne właściwości. 

Fitosterole wzmacniają barierę lipidową naskórka oraz zapobiegają wysuszaniu skóry, dzięki czemu znajdują zastosowanie w produktach o działaniu regenerującym oraz nawilżającym.

Bibliografia

1. Kopeć A., Nowacka E., Piątkowska E., Leszczyńska T. (2011). Charakterystyka i prozdrowotne właściwości steroli roślinnych. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 3(76), s. 5-14.
2. Mojska, H. (2017). Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/sterole-roslinne-dobre-ale-nie-dla-wszystkich/. (Dostęp: 04.2025).
3. Burdzenia, O. (2019). Steroidy roślinne (fitosterole) a metabolizm androgenów we wspomaganiu sportowym. Produkty lecznicze. ALMANACH, 14, 3, s. 69-80.

Autor