Czym jest alergia pokarmowa? Rodzaje i metody leczenia

Alergia a nietolerancja pokarmowa – istotne różnice

Alergia pokarmowa bywa mylona z nietolerancją pokarmową, choć są to dwa niezależne od siebie zjawiska. Alergia pokarmowa charakteryzuje się nieprawidłową odpowiedzią układu immunologicznego na kontakt z pewnymi składnikami pożywienia, które u zdrowych osób nie wywołują żadnych dolegliwości. Reakcji tej towarzyszy podwyższone miano przeciwciał IgE skierowanych przeciwko określonemu składnikowi pokarmu, choć niekiedy występować mogą mechanizmy mieszane lub IgE-niezależne.

Nietolerancja pokarmowa jest niepożądaną reakcją organizmu na spożywany pokarm, jednak występujące zaburzenia nie są powiązane z układem immunologicznym, dlatego też zaleca się używanie określenia „nieimmunologiczna nadwrażliwość pokarmowa”. Występujące objawy mogą być konsekwencją czynników enzymatycznych, biochemicznych, farmakologicznych lub metabolicznych. Przykładem tego zjawiska może być nietolerancja węglowodanów fermentujących (tzw. FODMAP) lub nietolerancja laktozy, która wynika z niedoboru enzymu trawiącego ten cukier – laktazy.

Jak objawia się alergia pokarmowa?

Objawy alergii pokarmowej niemal nigdy nie występują podczas pierwszego kontaktu z alergenem, następuje to najwcześniej podczas kolejnego zetknięcia się z danym produktem. Dochodzi wówczas do nadprodukcji przeciwciał IgE oraz mediatorów procesu zapalnego (np. histaminy, prostaglandyn), które odpowiedzialne są za występowanie objawów alergii.

W przypadku alergii IgE-zależnych objawy pojawiają się w bardzo krótkim czasie pod postacią dolegliwości ze strony układu pokarmowego (np. mdłości, wzdęcia, zgaga, biegunka, wymioty), swędzenia skóry i obrzęków, alergicznego nieżytu nosa, swędzenia i łzawienia oczu, astmy oskrzelowej. W skrajnych przypadkach mogą wystąpić zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia krwi i inne niepokojące objawy, które doprowadzić mogą do wstrząsu anafilaktycznego.

Alergie odmiany IgE-niezależnej mogą przebiegać pod postacią stanów zapalnych jelit, zaś odmiany mieszane dodatkowo dawać mogą objawy skórne. Możliwe jest także występowanie tzw. alergii krzyżowych, czyli podobnej lub identycznej reakcji alergicznej następującej po kontakcie z alergenem o zbliżonej budowie. Alergie tego typu występują najczęściej między alergenami pyłków drzew oraz surowych warzyw i owoców.

Przyczyny występowania alergii pokarmowej

Alergie pokarmowe dotyczą około 2-8% osób dorosłych i 4-8% dzieci. Najczęściej ujawniają się u niemowląt i małych dzieci, co związane jest z podatnością układu immunologicznego na nieprawidłowe reakcje. U niektórych osób ryzyko rozwinięcia się alergii pokarmowej jest znacząco większe na skutek występowania pewnych czynników ryzyka. Ogromną rolę w występowaniu alergii odgrywają uwarunkowania genetyczne. Ryzyko wystąpienia alergii u dziecka zdrowych rodziców wynosi od 5% do 15%, czyli jest stosunkowo niewielkie. Jeżeli zarówno matka, jak i ojciec, cierpią na choroby o podłożu alergicznym, ryzyko alergii u dziecka wzrasta do 60-80%. 

Alergolodzy wskazują również na czynniki środowiskowe – wzrost zanieczyszczenia środowiska, żywność wysokoprzetworzoną, stosowanie silnych środków konserwujących przy produkcji żywności. Ryzyko alergii jest szczególnie wysokie przy współdziałaniu obu wspomnianych czynników.

Diagnostyka alergii pokarmowych

Zdiagnozowanie alergenu, który jest odpowiedzialny na wystąpienie reakcji alergicznej, nie jest łatwym zadaniem. Konieczna jest wizyta u alergologa, który zaordynuje odpowiednie postępowanie. Jednym ze sposobów jest tzw. próba eliminacyjna. Polega ona na wyeliminowaniu z jadłospisu potencjalnie alergizujących produktów na okres dwóch tygodni. Jeżeli objawy ustępują, prawdopodobnie świadczy to o uczuleniu na wykluczony produkt.

W diagnostyce wykonuje się również punktowe testy skórne (punktowe, skórne lub naskórkowe testy płatkowe). Wskazane są u osób dorosłych i dzieci, które ukończyły 4. rok życia. Alternatywnym rozwiązaniem są pomiary stężenia przeciwciał IgE w surowicy, które umożliwiają przebadanie wielu alergenów.

Rzadziej stosowaną metodą są próby prowokacyjne, polegające na celowym podaniu substancji alergizującej w warunkach szpitalnych. Próba ta pozwala wykluczyć objawy występujące na zasadzie efektu placebo, jednak uznawana jest za najbardziej inwazyjną i ryzykowną.

Metody leczenia alergii pokarmowej

Podstawą w leczeniu alergii pokarmowych jest wyeliminowanie z codziennego jadłospisu produktów alergizujących. Jeżeli jest to np. białko mleka krowiego, należy zrezygnować z mleka i jego przetworów. Trzeba również uważnie czytać składy gotowej żywności, ponieważ mleko jest często stosowanym dodatkiem. W przypadku wystąpienia łagodnych objawów alergii, pomocne mogą być leki przeciwhistaminowe (np. Allegra, Amertil Bio, Aleric Deslo Active, Allertec WZF, Claritine Active, Hitaxa Fast, Zyrtec UCB, Zyx Bio). Przy zaostrzeniu objawów alergolog może przepisać doustny glikokortykosteroid. Pomocne może być także miejscowe zastosowanie kremu z hydrokortyzonem (np. Hydrocortisonum Aflofarm, Maxicortan).

Wystąpienie wstrząsu anafilaktycznego wymaga szybkiej reakcji. Pacjent zawsze powinien mieć przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną, którą w razie potrzeby można będzie podać. Należy bezzwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe, a w razie zatrzymania oddechu rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie?

Alergie pokarmowe u dzieci bardzo często ustępują samoistnie wraz z wiekiem, jednak nie jest to regułą. Jeżeli pacjent chce całkowicie pozbyć się alergii pokarmowej, może zdecydować się na immunoterapię. Polega ona na regularnym podawaniu pacjentowi wzrastających dawek alergenu, aby uzyskać na niego tolerancję. Ten rodzaj terapii wskazany jest w przypadkach, gdy czynnikiem uczulającym są produkty powszechnie występujące w żywności i dające mocno nasilone objawy.