Atopowe zapalenie skóry (AZS) – objawy, możliwości leczenia, pielęgnacja skóry atopowej

Atopowe zapalenie skóry – kto i dlaczego choruje?

Atopowe zapalenie skóry jest przewlekłą choroba na tle alergicznym, która przebiega z okresami nawrotów i remisji. Do tej pory nie ustalono, co może wywoływać to schorzenie, jednak jako główną przyczynę wskazuje się predyspozycje genetyczne, które objawiają się nieprawidłowym funkcjonowaniem układu immunologicznego oraz wadliwą budową naskórka. U chorych na AZS układ odpornościowy nadmiernie reaguje na powszechnie występujące w otoczeniu alergeny, czego skutkiem jest zwiększona produkcja przeciwciał klasy IgE. Reakcja ta prowadzi do zaburzenia funkcjonowania skóry , objawiającego się silnym zaczerwienieniem i swędzeniem. 

Niektórzy jako przyczynę wskazują także genetyczne uszkodzenie budowy skóry, które sprawia, że staje się ona bardziej przepuszczalna dla alergenów. Wpływ na rozwój choroby mają też czynniki środowiskowe - zanieczyszczenie środowiska, dieta, częsty kontakt z alergenami. Również długotrwały stres jest wskazywany jako czynnik mogący zaostrzać objawy choroby.

Pierwsze objawy AZS często pojawiają się już u niemowląt w pierwszych miesiącach życia, zaś większość przypadków choroby pojawia się przed ukończeniem 5. roku życia. Prawdopodobieństwo zachorowania rośnie, gdy rodzice są alergikami, bowiem skłonności alergiczne są dziedziczne. Dużo rzadziej choroba objawia się po osiągnięciu dorosłości. 

Jak wygląda atopowe zapalenie skóry

W skórze atopowej warstwy ochronne skóry są upośledzone ze względu na jej nieprawidłowy skład lipidów, przez co następują trudności z zatrzymywaniem wilgoci i ochrony przed drobnoustrojami. Objawem charakterystycznym atopowego zapalenia skóry jest świąd i zaczerwienienie skóry, a także nadmierne złuszczanie naskórka. Na skórze mogą pojawić się grudki, trudno gojące się ranki, wysypka oraz pęcherzyki. Zmiany zapalne pojawiają się w okolicach zgięć kolanowych i łokciowych, a także na twarzy i szyi. W niektórych przypadkach może dojść do zajęcia całej skóry, wówczas mówimy o erytrodermii.

Objawy AZS zmieniają się w zależności od wieku chorego. W obrazie klinicznym atopowego zapalenia skóry wyróżnia się 3 fazy choroby:

• niemowlęca (do 2.r.ż.) – strupy, grudki i zmiany wysiękowe zlokalizowane są na twarzy, skalpie oraz kończynach i tułowiu,
• dziecięca (od 3. do 11.r.ż.) – stany zapalne pojawiają się główne na zgięciach łokciowych i kolanowych, a także karku i nadgarstkach w wyniku większej ruchliwości podrażnień mechanicznych. Zmiany przybierają postać grudek i blaszek. Możliwe są także inne objawy, jak łupież biały,
• młodzieżową/osób dorosłych (od 12. do 23.r.ż. i dłużej) – zmiany skórne zlokalizowane są podobnie, jak w okresie dziecięcym, mogą się również pojawić na grzbiecie dłoni. Skóra staje się zgrubiała i szorstka.

Choroba przebiega przez wiele lat z okresami nasilenia i osłabienia objawów. Nie wszyscy chorzy przechodzą przez wszystkie fazy AZS.

Atopowe zapalenie skóry – diagnostyka

Wystąpienie wskazanych wcześniej objawów u osoby dorosłej lub dziecka powinno być bodźcem do kontaktu z lekarzem specjalistą - dermatologiem lub alergologiem - który na drodze rozpoznania wykluczy inne choroby.

Lekarz na podstawie objawów i tzw. kryteriów Hanifina i Rajki jest w stanie zdiagnozować chorobę. Wyróżnia się dwa rodzaje kryteriów rozpoznawczych AZS:

Kryteria większe:

• świąd,
• przewlekły i nawrotowy przebieg,
• charakterystyczne umiejscowienie zmian,
• atopia u chorego lub w wywiadzie rodzinnym.

Kryteria mniejsze:

• podwyższony poziom IgE w surowicy,
• suchość skóry,
• natychmiastowe reakcje skórne,
• rybia łuska,
• rogowacenie przymieszkowe,
• dodatni wynik alergicznych testów skórnych,
• skłonność do nawracających zakażeń skórnych,
• objawy choroby w dzieciństwie,
• nietolerancje pokarmowe,
• zaostrzenie objawów podczas stresu,,
• nawracające zapalenie spojówek,
• fałd skórny poniżej dolnej powieki (objaw Dennie-Morgana),
• rumień twarzy,
• "polakierowane paznokcie".

Spełnienie trzech spośród czterech głównych kryteriów, oraz co najmniej trzech kryteriów dodatkowych świadczy o AZS.

Aby potwierdzić alergiczny charakter AZS, u dzieci, które ukończyły 4. rok życia, wykonuje się punktowe testy skórne. Jeżeli nie ma takiej możliwości, wykonuje się badanie krwi z oznaczeniem poziomu przeciwciał IgE.

Jak leczyć atopowe zapalenie skóry?

Leczenie atopowego zapalenia skóry polega z jednej strony na łagodzeniu stanów zapalnych skóry, z drugiej eliminowaniu z otoczenia chorego czynników uczulających. Terapia jest żmudna i długotrwała, dlatego wymaga od osoby chorej wiele samozaparcia i konsekwencji.

W przypadku pojawienia się ostrych zmian zapalnych skóry i świądu, lekarz może zalecić stosowanie środków przeciwhistaminowych (Atarax, Allertec, Xyzal, Loratan, Fenistil) oraz glikokortykosteroidów (m.in. Afloderm, Bedicort, Dermovate, Hydrocortisonum) w odpowiednich dawkach. Jeżeli zmianom skórnym towarzyszy zakażenie, do wcześniej wspominanych środków dołącza się terapię antybiotykami lub lekami grzybobójczymi. W przypadku rozległych zmian skórnych niekiedy podaje się doustne glikokortykosteroidy. Dla skóry łagodniejsze w działaniu są leki immunosupresyjne, jak takrolimus (Protopic) czy pimekrolimus (Elidel) .W bazie serwisu KtoMaLek.pl można znaleźć obszerną encyklopedię leków, wraz z informacjami na temat składu i interakcji z innymi preparatami. Strona umożliwia także rezerwację leku w pobliskiej aptece.

Pielęgnacja skóry przy AZS

Podstawą w leczeniu AZS jest odpowiednia pielęgnacja wrażliwej skóry. Należy ją systematycznie nawilżać i natłuszczać przeznaczonymi do tego preparatami, tzw. emolientami. Mają one za zadanie:

• odbudować barierę ochronną naskórka,
• złagodzić zmiany zapalne,
• zredukować świąd i zaczerwienienia,
• poprawić nawilżenie i elastyczność skóry.

Emolienty można stosować w formie maści, kremów i emulsji, a także płynów do kąpieli i żeli pod prysznic.

Kąpiele łagodzą swędzenie oraz stany zapalne, dobrze oczyszczają skórę z martwego naskórka i innych zanieczyszczeń. Optymalna temperatura wody to 32-36°C, kąpiel nie powinna trwać dłużej niż 15 minut. Do wody należy dodać preparatu natłuszczające, który natłuści skórę i zapobiegnie nadmiernej utracie wilgoci. Po kąpieli skórę należy lekko osuszyć ręcznikiem, nie pocierać.

Natychmiast po osuszeniu skóry trzeba dokładnie ją natłuścić i w razie potrzeby zastosować miejscowo leki przeciwzapalne. Należy nałożyć cienką warstwę wybranego kremu, balsamu czy maści i delikatnie ją wklepać lub wmasować.

Jak zapobiegać nasileniu objawów?

Aby uniknąć zaostrzenia się objawów, trzeba zadbać o wyeliminowanie czynników, które mogą się do tego przyczynić. Jeśli to możliwe, chory powinien:

• zadbać o nawilżenie skóry od wewnątrz, pijąc co najmniej 2 litry płynów w ciągu dnia,
• wyeliminować z diety produkty alergizujące,
• unikać sytuacji stresogennych,
• nosić nieprzylegające do ciała ubrania na bazie delikatnych i przewiewnych tkanin,
• prać odzież i wszystkie inne tkaniny mające kontakt ze skórą w łagodnych proszkach i płynach do prania,
• zrezygnować kosmetyków na bazie silnych detergentów.

Bibliografia

1. A. Woldan-Tambor, J. B. Zawilska, "Atopowe zapalenie skóry (AZS) – problem XXI wieku", Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne. Dostępne na: https://www.ptfarm.pl/wydawnictwa/czasopisma/farmacja-polska/103/-/12902
2. A. Bożek, A. Reich, "Metody oceny nasilenia atopowego zapalenia skóry", Przegląd Dermatologiczny 2016, 103, 479–485
3. M. Millan, J. Mijas, "Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka", Nowa Pediatria 2017; 21(4): 114-122. Dostępne na: http://www.nowapediatria.pl/wp-content/uploads/2018/03/np_2017_114-122.pdf
4. Dr. n. med. M. Świerczyńska-Krępa, "Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dorosłych: przyczyny, objawy i leczenie". Medycyna praktyczna dla Pacjentów. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory

Autor