Zwyrodnienie stawów – na czym polega i jak mu zapobiegać?

Choroba zwyrodnieniowa stawów – na czym polega?

Choroba zwyrodnieniowa stawów (łac. arthrosis deformans), zwana też osteoartrozą, jest najczęściej występującą chorobą układu ruchu, prowadzącą do znacznej niesprawności. Szacuje się, że dotyczy nawet połowy populacji osób po 40. roku życia. W jej przebiegu dochodzi do zaburzenia jakości stanu chrząstki stawowej oraz zmniejszenia się jej ilości, co odczuwalnie zmniejsza amortyzację ruchów i pogarsza przesuwanie się między sobą powierzchni stawowych. Choroba ta atakuje także powierzchnie kości znajdujące się pod chrząstką stawową, jak również ścięgna, więzadła i mięśnie. W wyniku degeneracji struktur stawowych dochodzi do stopniowego występowania trudności w poruszaniu daną częścią ciała, czemu towarzyszą ból, sztywność stawów, a także ich zniekształcenie.

Typy choroby zwyrodnieniowej stawów

Reumatolodzy wyróżniają dwie postaci choroby zwyrodnieniowej stawów – pierwotną oraz wtórną. Typ pierwotny dominuje wśród osób starszych, a przyczyna występowania choroby nadal nie jest w pełni poznana. Typ wtórny może być konsekwencją oddziaływania wielu czynników, w tym przebytych zakażeń, urazów, współwystępujących chorób stawów bądź też wrodzonego zaburzenia budowy struktur stawowych.

Przyczyny zwyrodnienia stawów

Zjawisk mających wpływ na rozwój choroby zwyrodnieniowej jest wiele i mogą one występować jednocześnie. Jednymi z głównych czynników są wiek i płeć, a także pewne uwarunkowania genetyczne. Obserwuje się, że częstość występowania choroby wyraźnie zwiększa się u osób starszych, co ma związek z naturalnymi procesami starzenia się. Statystyki wskazują również, że do reumatologa z problemami dotyczącymi stawów częściej zgłaszają się kobiety, zwłaszcza po menopauzie. Wielu pacjentów zmagających się ze zwyrodnieniem stawów potwierdza, że ma w najbliższej rodzinie przypadki osób dotkniętych tą przypadłością. Reumatolodzy zwracają też uwagę na wrodzone zaburzenia w budowie stawu (np. szpotawość kolan, dysplazja biodra).

Istotnym czynnikiem w rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów jest otyłość. Większa masa ciała sprawia, że stawy są nadmiernie obciążone, a to niekorzystnie wpływa na ich funkcjonowanie. Do obciążenia stawów doprowadzić mogą także niektóre formy aktywności fizycznej, szczególnie te uprawiane wyczynowo (np. podnoszenie ciężarów, taniec, piłka nożna), a także praca wymagająca długotrwałego stania, podnoszenia ciężkich przedmiotów, czy częstego klęczenia.

Zwyrodnienie stawów – jak się objawia?

Wczesne objawy choroby zwyrodnieniowej stawów pojawić się mogą stosunkowo wcześnie, bo już po przekroczeniu 40. roku życia, jednak zazwyczaj ma to miejsce między 4.a 6. dekadą życia. Dolegliwości przeważnie obejmują jeden staw, choć zdarzają się przypadki, gdy dotyczą one kilku stawów. Dominującym symptomem jest ból występujący podczas ruchu stawu i ustępujący w czasie spoczynku. Często mówi się o tzw. bólu startowym, czy bólu pojawiającym się podczas rozpoczynania chodu lub wstawania z krzesła. Różni się on od bólu występującego przy stanie zapalnym, który występuje także w spoczynku i wiąże się z wysiękiem w obrębie stawu.

Wraz z bólem występuje charakterystyczna sztywność stawów, szczególnie w godzinach porannych,, oraz ograniczenie ich ruchomości objawiające się trudnościami w wyprostowaniu bądź zginaniu kończyny. Wielu pacjentów uskarża się także na słyszalne trzeszczenie stawów w czasie ruchu. W miarę postępu choroby stawy mogą ulegać zniekształceniom, które w wielu przypadkach częściowo lub całkowicie uniemożliwiają wykonywanie codziennych, nawet najprostszych czynności.

Jak leczyć chorobę zwyrodnieniową stawów?

Wystąpienie pierwszych objawów choroby zwyrodnieniowej powinno być impulsem do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu, który skieruje pacjenta do gabinetu reumatologa. Wczesne rozpoznanie choroby daje duże szanse na szybkie złagodzenie bolesnych dolegliwości i uniknięcie niesprawności. Rozpoznanie choroby ustala się na podstawie badań obrazowych (zdjęcie RTG stawu, badanie USG, tomografia komputerowa), a w razie potrzeby także badania płynu stawowego lub badań laboratoryjnych celem wykluczenia innych chorób reumatologicznych.

Podstawą w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów jest złagodzenie bądź całkowite wyeliminowanie dolegliwości bólowych oraz zadbanie o kondycję struktur stawowych. W leczeniu farmakologicznym stosuje się preparaty na bazie paracetamolu (np. APAP, Acenol, Codipar, Panacit, Panadol, Paramax Rapid), niesteroidowe leki przeciwzapalne, jak ibuprofen, naproksen, diklofenak, ketoprofen w formie doustnych tabletek (np. Ibuprom, Nurofen, Pyralgina, Opokan, Apo-Napro Fast, Diclomax, Ketonal Active) maści stosowanych na skórę (np. Dip Rilif, Diclac Lipogel, Metafen żel Forte, Voltaren Emulgel) lub leki podawane do wnętrza stawu zawierające kwas hialuronowy (np. Biolevox HA, Monovisc, Synocrom), a w skrajnych przypadkach silnie działające opioidy. Aby poprawić funkcjonowanie stawu lekarz może zalecić stosowanie preparatów łączących siarczan glukozaminy i siarczanu chondroityny (Ortopedina Flex, Arthroblock, Artresan Optima, FlexiStav Caps, Flexagen Forte, Collaflex, Orton Flex).

W postępowaniu niefarmakologicznym zwraca się uwagę na to, by odciążyć zaatakowane chorobą stawy. Do tego celu sprawdzają się urządzenia stabilizujące stawy (tzw. ortezy), a także wszelkie kule, chodziki, a nawet ortopedyczne buty. Ważne są też odpowiednio dobrane ćwiczenia, które wzmocnią mięśnie wokół stawu i zwiększą jego zakres ruchu. Jeżeli występuje silny ból stawu, działanie leków przeciwbólowych można wspomóc zimnymi okładami.

Leczenie chirurgiczne rozważane jest w przypadkach, gdy choroba zwyrodnieniowa jest powodem ogromnego bólu i ogranicza aktywność życiową chorego, a dotychczasowe metody nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Leczenie to polega na usztywnieniu stawu lub wymianie chorego stawu na protezę.

Czy zwyrodnienia stawów można uniknąć?

Ryzyka zachorowania na chorobę zwyrodnieniową stawów nie da się całkowicie wykluczyć, a istniejących już zmian nie da się cofnąć. Można jednak podjąć działania, które spowolnią rozwój schorzenia i pozwolą zachować sprawność fizyczną. Podstawowym zagadnieniem jest prawidłowa waga. Osoby zmagające się z otyłością powinny zmodyfikować swoje nawyki żywieniowe oraz wprowadzić aktywność fizyczną, by lepiej kontrolować masę ciała. Ważne jednak, by wybrane sporty nadmiernie nie obciążały stawów. Bezpieczne będzie pływanie, jazda na rowerze, joga. Jednocześnie należy ograniczyć aktywności, które obciążają stawy lub wywołują ból stawów. Niewskazane jest długie stanie w jednej pozycji, klęczenie, noszenie ciężkich przedmiotów.

Zawsze należy przestrzegać zaleceń lekarza prowadzącego, szczególnie w momentach zaostrzenia  choroby.