Udar niedokrwienny mózgu - przyczyny, diagnostyka i leczenie

Czym jest udar niedokrwienny mózgu?

Udary mózgu uznawane są przez Światową Organizację Zdrowia za drugą, zaraz po chorobie niedokrwiennej serca, najczęstszą przyczyną zgonów na świecie, zwłaszcza w populacji osób po 40. roku życia. Choroba ta funkcjonuje także pod nazwą „zdarzenie mózgowo-naczyniowe” i objawia się nagłymi zaburzeniami czynności mózgu, które utrzymują się dłużej niż 24 godziny wymagają hospitalizacji. Wyróżnia się dwa typy udaru:

• udar krwotoczny (wylew) – polega na nagłym wylewie krwi do mózgu na skutek uszkodzenia naczynia krwionośnego, stanowi 10-20% wszystkich udarów. Krew wydostaje się z uszkodzonego naczynia przez co zwiększa ciśnienie wewnątrz czaszki i uszkadza okoliczną tkankę nerwową;
• udar niedokrwienny – ten typu udaru stanowi około 80-85% wszystkich zdarzeń mózgowo-naczyniowych. W tym wypadku, na skutek niedrożności lub zatoru dochodzi do zatrzymania dopływu krwi do tkanki mózgowej. W wyniku niedotlenienia komórki mózgowe obumierają.

W Polsce każdego roku blisko 60 tysięcy pacjentów zapada na udar mózgu. Większość chorych stanowią osoby po 65. roku życia, częściej mężczyźni niż kobiety. U 25-50% chorych wystąpienie udaru prowadzi do trwałej niepełnosprawności.

Przyczyny udaru niedokrwiennego mózgu

Jako główną przyczynę udaru niedokrwiennego lekarze wskazują miażdżycę. To przewlekła choroba tętnic, w przebiegu której dochodzi do zwężenia światła naczyń krwionośnych. Winowajcą jest proces zapalny, na skutek którego w ścianach tętnic odkłada się tzw. blaszka miażdżycowa, czyli mieszanka lipidów, tkanki łącznej i włókien kolagenu. Blaszka miażdżycowa zmniejsza elastyczność naczyń krwionośnych i upośledza przepływ krwi, czego konsekwencją jest niedokrwienie narządów wewnętrznych, w tym również mózgu. Jeżeli nagromadzi się jej zbyt dużo, może całkowicie zablokować tętnicę.

Inna przyczyną zamknięcia światła tętnicy może być zator np. wywołany przez skrzeplinę powstała w sercu na skutek migotania przedsionków. Niekiedy dochodzi do oderwania się blaszki miażdżycowej (np. w tętnicy szyjnej), która dociera do tętnicy mózgowej i doprowadza do powstania zatoru.

Czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego

Niektóre osoby są bardziej narażone na wystąpienie udaru niedokrwiennego mózgu, a przez to bardziej powinny zważać na swoje zdrowie. Najbardziej narażone na wystąpienie udaru narażone są osoby starsze płci męskiej. Ryzyko zachorowania po 55. roku życia zwiększa się dwukrotnie co każdą dekadę. Znaczącym czynnikiem ryzyka są także predyspozycje genetyczne i rodzinne. Jeżeli członkowie bliskiej rodziny doświadczyli udaru, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia udaru także u najbliższych krewnych. Powyższe czynniki są niemodyfikowalne, zatem pacjent nie ma na nie żadnego wpływu.

Wyróżnia się także całą paletę czynników modyfikowalnych, czyli takich, na które pacjent może mieć znaczący wpływ i tym samym zmniejszyć ryzyko zachorowania. Zalicza się do nich m.in.:

• nadciśnienie tętnicze krwi;
• choroby mięśnia sercowego;
• cukrzycę;
• dnę moczanową;
• zespół bezdechu sennego;
• nadużywanie alkoholu;
• otyłość;
• hipercholesterolemię;
• stosowanie antykoncepcji hormonalnej.

Jak objawia się udar niedokrwienny mózgu?

Charakter i nasilenie objawów udaru niedokrwiennego zależne są od tego, które części mózgu ulegają uszkodzeniom. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia niewielkiego obszaru komórek mózgowych, objawy mogą nie wystąpić lub być niemal niezauważalne. Niemniej u wielu chorych uszkodzeniu ulegają struktury mózgowe odpowiedzialne za ważne funkcje życiowe, a konsekwencje takiego zdarzenia mogą być dla życia i zdrowia pacjenta bardzo poważne. Objawy udaru przeważnie występują nagle, bez żadnych wcześniejszych sygnałów ostrzegawczych. Poprzedzać je może stresująca sytuacja lub intensywny wysiłek fizyczny. Pierwszym objawem zazwyczaj jest gwałtowny i wyjątkowo silny ból głowy.

Wśród objawów ruchowych wystąpić może nagłe osłabienie mięśni twarzy, które przebiega wraz z charakterystycznym opadnięciem kącika ust. Objawom tym towarzyszy niedowład kończyny dolnej, górnej lub obu naraz, po jednej stronie ciała. Niedowład bywa tak silny, że uniemożliwia choremu wykonanie jakiegokolwiek ruchu. Typowe są także trudności z utrzymaniem równowagi, brak koordynacji ruchowej i zaburzenia widzenia.

Przy udarze niedokrwiennym występują również zaburzenia mowy, które wynikają z osłabienia mięśni języka i gardła. Mowa staje się wówczas niewyraźna, wręcz bełkotliwa i trudna do zrozumienia. Konsekwencją tych zaburzeń są trudności z jedzeniem i przełykaniem pokarmów. Ponadto niedokrwienie których partii mózgu może prowadzić do zaburzeń świadomości. Osoby po udarze niedokrwiennym często cierpią na zaburzenia pamięci świeżej oraz dezorientację czasowo-przestrzenną.

Z każdą godziną objawy udaru niedokrwiennego będą się nasilać. Istnieją jednak przypadki, gdy po kilkunastu godzinach niepokojące symptomy częściowo lub nawet całkowicie ustępują. Jeżeli objawy ustąpią przed upływem 24 godzin, zjawisko to nazywa się tzw. przemijającym niedokrwieniem mózg  (ang. Transient Ischemic Attack, TIA). Wystąpienie TIA jest pilnym wskazaniem do kontaktu ze specjalistą, ponieważ istnieje ogromne ryzyko, że w przyszłości dojdzie do pełnego udaru niedokrwiennego mózgu.

Jak przebiega diagnostyka udaru niedokrwiennego?

W diagnostyce udaru niedokrwiennego lekarze opierają się na charakterystyce występujących objawów oraz wynikach badań obrazowych – rezonansu magnetycznego głowy lub tomografii komputerowej. Badanie to pozwalają rozróżnienie, z jakim typem udaru mamy do czynienia – krwotocznym lub niedokrwiennym – i tym samym podjęcie odpowiedniego sposoby leczenia. Ponadto badania obrazowe pozwalają ustalić, czy doszło do obrzęku mózgu bądź innych poważnych zmian, wymagających podjęcia natychmiastowych działań leczniczych. Aby ustalić przyczynę wystąpienia udaru wykonuje się także USG tętnic szyjnych, echokardiografię oraz badania krwi.

Proces leczenia i rehabilitacja chorego

W początkowej fazie udaru podstawą terapii jest kompleksowe zabezpieczenie wszystkich funkcji życiowych pacjenta. Należy unormować poziom ciśnienia tętniczego i stężenie glukozy, zapewnić optymalną temperaturę ciała oraz wprowadzić natychmiastowe leczenie przeciwobrzękowe, jeżeli doszło do obrzęku mózgu.

Standardem w leczeni udaru niedokrwiennego mózgu jest podanie leków trombolitycznych, które rozpuszczają skrzep odpowiedzialny za wystąpienie niedokrwienia mózgu. Tego typu leki należy podać do 4,5 godziny od wystąpienia pierwszych objawów. Przeprowadza się również procedurę trombektomii mechanicznej, czyli zabiegu mającego na celu usunięcie skrzepliny z naczynia krwionośnego. Trombektomia mechaniczna wskazana jest przy niedrożnościach tętnicy szyjnej lub dużych naczyń mózgowych. Należy ją wykonać do 6 godzin od wystąpienia objawów.

Zakończenie leczenia szpitalnego to dopiero pierwszy etap. Po opuszczeniu szpitala chory powinien rozpocząć intensywną i regularną rehabilitację, dostosowaną do stanu zdrowia i występujących zaburzeń. Obejmuje ona nie tylko ćwiczenia fizyczne, które umożliwiają przywrócenie sprawności, ale także sesje logopedyczne i rehabilitację psychologiczną. Wielu chorych korzysta z możliwości odbywania rehabilitacji w specjalistycznych ośrodkach rehabilitacyjnych, które specjalizują się w opiece nad pacjentami po udarach.

Udar mózgu – liczy się czas. Postępowanie przy wystąpieniu objawów

Najważniejszą rolę w terapii udaru niedokrwiennego jest czas. Udar stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia, dlatego wymaga natychmiastowej hospitalizacji. Im szybciej chory trafi na oddział udarowy, tym większa szansa, że nie dojdzie do poważnego uszkodzenia komórek mózgowych. Szybkie podjęcie leczenia może ograniczyć skutki udaru, a nawet całkowicie im zapobiec. Jeżeli obserwujemy u siebie lub bliskiej nam osoby objawy udaru, należy niezwłocznie skontaktować się z pogotowiem ratunkowym.

Profilaktyka udaru niedokrwiennego mózgu

Udar niedokrwienny mózgu to konsekwencja wielu współwystępujących ze sobą czynników ryzyka i schorzeń. Na zachorowanie narażone są przede wszystkim osoby chorujące na nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, cukrzycę, a także cierpiące na otyłość. Kontrolowanie swojego stanu zdrowia i dbanie o profilaktykę może uchronić nas przed udarem lub przynajmniej znacząco zmniejszyć ryzyko jego wystąpienia.

Niezwykle istotne jest kontrolowanie wartości ciśnienia tętniczego krwi, gdyż to właśnie nadciśnienie uznawane jest za jeden z głównych czynników ryzyka udaru. Pod kontrolą należy mieć także poziom glukozy we krwi. Lekarze zalecają modyfikację nawyków żywieniowych i wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety, opierającej się na produktach o niskim indeksie glikemicznym, aby unikać gwałtownych wyrzutów insuliny. Posiłki powinny składać się z produktów bogatych w węglowodany złożone i tłuszcze nienasycone oraz warzyw i owoców. Jeżeli potrzebujemy wsparcia w kontrolowaniu glikemii, pomocne mogą się okazać preparaty przeznaczone dla diabetyków, zawierające wyciągi z morwy białej, topinamburu, inuliny i cynamonu (np. Diabetosan Caps, Doppelherz Aktiv Dla diabetyków, Insulan,Topinulin Diabetes, Zuccarin) oraz chrom (np. Bio-Chrom, Chrom organiczny z inuliną). Ponadto należy ograniczyć w diecie podaż sodu, którego zbyt duże spożycie łączy się z występowaniem chorób układu sercowo-naczyniowego. Zaleca się, by ograniczyć lub całkowicie zrezygnować z używek, takich jak alkohol i papierosy. Najnowsze wyniki badań sugerują, że podawanie kwasów omega-3, a dokładniej DHA po udarze lub podobnym epizodzie może chronić przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i uszkodzeniami komórek nerwowych. W aptece dostępne są preparaty zawierające kwasy omega-3 (OLIMP Gold Omega 3 Plus, Omega Cardio, Naturell Omega-3 1000).

Otyłość jest jednym z czynników ryzyka udaru niedokrwiennego, dlatego najzdrowszym rozwiązaniem jest pozbycie się nadmiarowych kilogramów ze szczególnym uwzględnieniem obwodu talii. Wprowadzenie wspomnianych wcześniej modyfikacji żywieniowych i pilnowanie ujemnego bilansu kalorycznego pomoże osiągnąć ten cel. Warto połączyć to z regularną aktywnością fizyczną, która nie tylko ułatwi kontrolowanie wagi, ale również poprawi elastyczność naczyń krwionośnych i unormuje ciśnienie tętnicze krwi.