Glikokortykosteroidy - jak działają i kiedy się je stosuje? Działania niepożądane glikokortykosteroidów

Czym są i jakie działanie mają glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy (GKS) to różnorodna grupa związków, które naturalnie występują w organizmie. Są inaczej nazywane kortykoidami, kortykosteroidami, kortykosterydami, glikokortykoidami i glikokortykosterydami. W mowie potocznej używa się też określenia sterydy.

Kortykosteroidy są grupą hormonów produkowanych przez korę nadnerczy. Pełnią w organizmie wielorakie funkcje. Odpowiadają za przemiany węglowodanów, białek i tłuszczów. Glikokortykosteroidy prowadzą do wzrostu stężenia glukozy we krwi, hamują syntezę białek oraz odpowiadają za przebudowywanie tkanki tłuszczowej w kierunku brzusznym, a zmniejszanie jej produkcji w okolicach kończyn. Poza tym mechanizm działania glikokortykosteroidów wiąże się z działaniem przeciwzapalnym i immunomodulującym. Zapobiegają nadmiernemu pobudzeniu układu odpornościowego w kontakcie z obcymi substancjami czy wystąpieniu chorób z autoagresji. Kortykosteroidy mają też istotne znaczenie dla organizmu w jego adaptacji do sytuacji stresowych.  

Mianem glikokortykosteroidów określa się też związki pochodzenia syntetycznego, które są wykorzystywane w lecznictwie w terapii wielu chorób.

W leczeniu jakich chorób używa się kortykosteroidów?

Leczenie glikokortykosteroidami daje szeroki wachlarz możliwości terapeutycznych. Kortykoidy dzięki silnemu działaniu przeciwzapalnemu, znajdują zastosowanie w leczeniu astmy. Leki na astmę podaje się głównie w postaci wziewnej, często łącząc je z substancjami rozszerzającymi oskrzela. Działanie przeciwzapalne wykorzystuje się też w miejscowym leczeniu sezonowego lub całorocznego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Sterydy są wtedy stosowane do nosa, łagodząc objawy przewlekłego nieżytu nosa i zapalenia zatok. 

Glikokortykosteroidy są szeroko wykorzystywane w dermatologii w leczeniu wielu chorób skóry. Miejscowo działające GKS charakteryzują się różną siłą działania, co jest dobierane indywidualnie do każdego pacjenta i jego jednostki chorobowej. Leki te stosuje się w terapii m.in.:

• łuszczycy, 
• atopowego zapalenia skóry,
• tocznia układowego rumieniowatego,
• liszaja płaskiego,
• łojotokowego zapalenia skóry,
• łysienia plackowatego.

W przypadku atopowego zapalenia skóry poza kortykosteroidami w postaci maści, stosuje się kosmetyki i dermokosmetyki, które zmniejszają suchość i świąd skóry.

W jakiej postaci dostępne są glikokortykosteroidy?

Glikokortykosteroidy pod względem drogi podania można podzielić na leki o działaniu miejscowym i ogólnym. Do preparatów kortykosteroidowych działających miejscowo zalicza się kortykoidy:

• wziewne (aerozole),
• donosowe (aerozole),
• domięśniowe i dostawowe (zastrzyki glikokortykosteroidowe),
• miejscowo stosowane na skórę (maści i płyny z glikokortykosteroidami).

Wśród leków kortykosteroidowych o działaniu ogólnym wyróżnia się glikokortykosteroidy podawane doustnie. Wszystkie glikokortykosteroidy są dostępne na receptę, poza hydrokortyzonem. Występuje on w stężeniu 5 mg/g i 10 mg/g w postaci maści dostępnej bez recepty.

Przykłady leków będących glikokortykoidami

Do przykładowych leków zawierających kortykosteroidy należą takie nazwy substancji jak:

• hydrokortyzon,
• mometazon,
• budezonid,
• prednizolon,
• betametazon,
• flutykazon.

Wybrane preparaty znajdziesz i zarezerwujesz przez portal KtoMaLek.pl.

Glikokortykosteroidy - działania niepożądane

Działania niepożądane glikokortykosteroidów są zależne od czasu ekspozycji na lek, drogi podania i siły działania danego sterydu. Do skutków ubocznych kortykosteroidów zalicza się m.in. tycie, spowodowane początkowo występowaniem obrzęków, a po dłuższej ekspozycji charakterystyczną przebudową tkanki tłuszczowej, gromadzącej się w okolicy brzusznej. 

Innymi skutkami ubocznymi, występującymi głównie po leczeniu doustnym, są:

• nadciśnienie tętnicze krwi, 
• osteoporoza (tzw. cichy złodziej kości),
• spadek siły mięśni,
• zaćma,
• spadek odporności,
• zapalenie błony śluzowej żołądka. 

Bibliografia:

1. Kaszuba, A., Pastuszka, M., Kaszuba, A. (2009). Miejscowe glikokortykosteroidy w leczeniu chorób skóry-zalecane standardy postępowania. Forum Medycyny Rodzinnej, Vol. 3, No. 5, s. 347-358.
2. Glikokortykosteroidy doustne (2012). Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/pochp/lekiileczenie/54239,glikokortykosteroidy-doustne. (Dostęp: 07.2023)