Radioterapia — na czym polega, kiedy jest wskazana i jak przebiega? 

Co to jest radioterapia?

Radioterapia onkologiczna jest sposobem leczenia chorób nowotworowych, w którym do zabijania komórek nowotworowych wykorzystuje się promieniowanie w wysokich dawkach. Jest bardzo często stosowana w medycynie onkologicznej, choć możliwość jej zastosowania jest zależna od rodzaju nowotworu oraz stopnia zaawansowania choroby.

Na czym polega radioterapia?

Radioterapia jest działaniem miejscowym. Polega na uszkodzeniu DNA komórek nowotworowych, spowolnieniu ich wzrostu oraz docelowo doprowadza do ich obumarcia. Wymaga zastosowania odpowiedniej dawki promieniowania w odpowiednie miejsce. 

Czy radioterapia jest bolesna?

Samo poddanie promieniowaniu nie jest bolesne, ale ze względu na działanie promieni również na zdrowe tkanki, może wywoływać nieprzyjemne wrażenia. Wśród odczuć podczas leczenia pacjenci zgłaszają m.in. pieczenie, uczucie rozgrzania.

Czy radioterapia jest skuteczna?

Pomimo obecności skutków ubocznych, zarówno leczenie radioterapią, jak i chemioterapią są jednym ze skuteczniejszych metod leczenia chorób nowotworowych.  

W niektórych przypadkach stosuje się również radioterapię paliatywną, mającą na celu poprawę jakości życia pacjenta onkologicznego oraz łagodzenie odczuwanych przez niego objawów choroby nowotworowej.

O skuteczności radioterapii decyduje m.in. zagwarantowanie powtarzalności odpowiednich warunków napromieniowania. Tak, aby promieniowanie docierało dokładnie tam, gdzie jest to zaplanowane. W tym celu stosuje się różne dodatkowe urządzenia pozwalające unieruchomić kończyny, głowę czy tułów. Najczęściej stosuje się w tym celu maskę do radioterapii. Maska to ukształtowana na ciepło siatka, ściśle przylegająca do określonej części ciała pacjenta.

Kiedy wskazana jest radioterapia, a kiedy chemioterapia? 

Czasami obie te metody stosowane są równolegle. Jednak wybór radio- czy chemioterapii zależy od zaawansowania, rodzaju nowotworu, możliwości zdrowotnych pacjenta oraz innych medycznych wytycznych. O możliwych drogach leczenia rozmawia z pacjentem lekarz — onkolog.

Rodzaje radioterapii

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje radioterapii — teleradioterapię oraz brachyterapię. Poniżej opisano każdą z nich:

• teleradioterapia – wykorzystuje źródło promieniowania jonizującego ułożonego poza ciałem pacjenta. Źródło promieniowania skierowane jest bezpośrednio na okolicę obarczoną zmianą nowotworową, ale w odległości kilkudziesięciu centymetrów;
• brachyterapia – polega na wykorzystaniu promieniowania gamma. Źródło promieniowania jest umieszczane w odpowiednim urządzeniu i poprzez tubę, igłę, kapsułkę czy prowadnicę kierowane do wnętrza ciała. Dzięki temu działanie odbywa się bezpośrednio w guzie lub jamie ciała objętej zmianą nowotworową. Pozwala to (przy odpowiednio dobranej dawce) na ograniczenie uszkodzenia okolicznych tkanek, które nie są zaatakowane przez nowotwór.

Przeciwwskazania do radioterapii

Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do zastosowania radioterapii jest możliwość pogorszenia zdrowia pacjenta lub zagrożenie jego życia.

Czy radioterapia jest szkodliwa dla osób trzecich? Nie, w trakcie procesu leczenia naświetlaniami (radioterapią) pacjent nie jest zagrożeniem dla osób trzecich, ponieważ nie stanowi źródła promieniowania.

Jak często stosuje się radioterapię?

W przypadku radioterapii radykalnej (z intencją wyleczenia pacjenta) radioterapię stosuje się zwykle kilka tygodni. W przypadku zastosowania radioterapii paliatywnej (mającej na celu spowolnienia procesu choroby i złagodzenia jej objawów), naświetlania najczęściej odbywają się w krótszych cyklach, przez kilka dni.

Kiedy wykonuje się pierwszą radioterapię po operacji? Pierwsze sesje radioterapii rozpoczyna się po zagojeniu się ran pooperacyjnych.

Radioterapia w różnych jednostkach chorobowych

W zależności od rodzaju nowotworu oraz stopnia jego zaawansowania stosuje się różne rodzaje radioterapii. Radioterapię stosuje się m.in. w leczeniu raka płuc, raka prostaty, w nowotworze piersi czy raku szyjki macicy.

Radioterapia w leczeniu raka płuc

Proces radioterapii w leczeniu raka płuca zazwyczaj trwa 5-7 tygodni. Ilość dni objętych promieniowaniem zależy od sposobu prowadzenia radioterapii.

Radioterapia w leczeniu raka prostaty

Standardowa terapia radiologiczna w leczeniu raka prostaty trwa około 8 tygodni. 

Na czym polega i jak wygląda radioterapia prostaty? Obszar nowotworu poddawany jest promieniowaniu przez wiązkę promieniowania poza organizmem chorego. W niektórych przypadkach radioterapię prostaty przeprowadza się z wykorzystanie aplikatora z wszczepionym źródłem promieniowania, co pozwala na ochronę zdrowych narządów i zmniejszenie w przyszłości skutków ubocznych promieniowania.

Radioterapia w leczeniu raka piersi

Radioterapia pooperacyjna piersi, po zastosowaniu zabiegu oszczędzającego, zmniejsza ryzyko nawrotu nowotworu miejscowego o około 50%. Równocześnie zwiększa szansę przeżycia o około 5% w ciągu 15 lat obserwacji. Czas leczenia wynosi około 5-7 tygodni i obejmuje napromienianie całej piersi podwyższoną dawką w obszarze guza. Czas trwania radioterapii w mastektomii zależy od rodzaju zastosowanej radioterapii – w przypadku teleterapii jest to około 5 tygodni, a w przypadku brachyterapii 5-7 dni (z jednoczesnym pobytem pacjentki w szpitalu).

Radioterapia w leczeniu raka szyjki macicy

Radioterapia w leczeniu raka szyjki macicy ma szerokie zastosowanie. W początkowych stadiach choroby może być wykorzystywana jako dodatkowa lub alternatywna metoda dla chirurgii. Radioterapia bywa stosowana przedoperacyjnie, a także w leczeniu uzupełniającym, pooperacyjnie w przypadku określenia dużego prawdopodobieństwa nawrotu nowotworu. Radioterapia może być także stosowana w leczeniu paliatywnym. Zarówno w przypadku leczenia radioterapią raka szyjki macicy, jak i usunięcia macicy radioterapia trwa do około 7 tygodni.

Czego nie wolno po radioterapii?

W trakcie trwania terapii pacjenci mają bezwzględny zakaz spożywania alkoholu oraz całkowity zakaz palenia papierosów. Należy zwrócić szczególną uwagę na dobór odpowiedniej diety oraz zastosowanie oszczędzającego trybu życia. Pozostałe aspekty życia codziennego powinny w miarę możliwości pozostać niezmienione, a pacjent może uczestniczyć w swoim codziennym życiu towarzyskim.

Ile kosztuje radioterapia?

Radioterapia jest leczeniem objętym refundacją w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), a więc pacjenci nie ponoszą bezpośrednich kosztów leczenia. Istnieje jednak szansa korzystania z radioterapii prywatnie, wówczas koszty są zależne od wielu czynników i szacują się w granicy kilku do kilkunastu tysięcy złotych.

Dostępność preparatów w aptekach w Twojej okolicy sprawdzić na portalu KtoMaLek.pl.

Bibliografia

1. Szymański, P. (2021). Radioterapia. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/84770,radioterapia. (Dostęp 06.2025). 
2. Lindner, B. (2013). Radioterapia chorych na raka szyjki macicy: zastosowanie, możliwości i ograniczenia. Ginekologia po Dyplomie, 3, s. 49-56.
3. Kruczała, M. (2023). Rak płuc – objawy, przyczyny, rodzaje, badania, leczenie. Medycyna Praktyczna. Dostępne na: https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/84436,rak-pluc-objawy-przyczyny-rodzaje-badania-leczenie. (Dostęp: 06.2025).
4. Gałecki, J., Bujko, K., Niwińska, A., i inni (2004). Pooperacyjna radioterapia w skróconym czasie u chorych na raka piersi. Journal of Oncology,  54, 2, s. 148-154.

Autor