Pokrzywa zwyczajna — właściwości lecznicze, działanie, zastosowanie

Pokrzywa zwyczajna — właściwości

Ze względu na bogaty skład chemiczny pokrzywa zwyczajna znalazła zastosowanie jako roślinny surowiec leczniczy. 

Surowcem leczniczym są liście (łac. Urticae folium) i korzeń (łac. Urticae radix) lub całe ziele (łac. Urticae herba) pozyskiwane z dwóch gatunków: pokrzywy zwyczajnej i pokrzywy żegawki. Surowcem jest też sok pozyskiwany ze świeżych pędów oraz nasiona pokrzywy (łac. Semen Utricae dioicae).

Liście pokrzywy zawierają głównie barwniki roślinne — chlorofil A i B, beta-karoten, ksantofil, protoporfiryny, witaminy z grupy B, witaminę K i C, flawonoidy, garbniki, kwas krzemowy, aminy — histaminę, acetylocholinę, serotoninę oraz makro- i mikroelementy, w tym żelazo, magnez i wapń.

W korzeniu natomiast znajdziemy duże ilości związków o charakterze lipidów i steroli, lignany, lecytynę oraz sole mineralne, w tym rozpuszczalną krzemionkę.

Pokrzywa zwyczajna — jak wygląda i skąd pochodzi?

Pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica L.)  potocznie nazywana jest też żgajką i parzawką, należy do rodziny pokrzywowatych (łac. Urticaceae). Jest rośliną z łatwością przystosowującą się do nieraz trudnych warunków i bez problemu porasta obszary poddane intensywnej działalności człowieka. Występuje w Azji, Europie oraz Ameryce Północnej i Południowej. Powszechnie występuje w Polsce. Jak typowy chwast można ją spotkać niemal wszędzie - w przydomowych ogrodach, na łąkach i polanach, w parkach i lasach, w pobliżu rzek i jezior.

Łodyga pokrzywy osiąga wysokość od 30 centymetrów do około 1,5 metra, choć zdarzają się wyższe okazy. Łodyga porośnięta jest licznymi włoskami parzącymi oraz mnie licznymi włoskami nieparzącymi. Pod ziemią płożą się drewniejące z czasem kłącza. Liście pokrzywy podobnie jak jej łodyga, porośnięte są włoskami parzącymi. Mają kształt od szerokojajowatego po wąskolancetowaty. Obok liści wyrastają zebrane w grona kwiatostany, których kwitnienie i owocowanie przypada na czas o czerwca do października.

Pokrzywa zwyczajna — działanie, wskazania do stosowania

W składzie pokrzywy zwyczajnej znajduje się wiele związków o korzystnym wpływie na ludzki organizm, działających przeciwzapalnie, przeciwutleniająco, przeciwbólowo i immunostymulująco.

Dawniej pokrzywę stosowano jako remedium na wiele dolegliwości, w tym do pielęgnowania ran i poparzonej skóry, a także jako środek na schorzenia układu pokarmowego i układu oddechowego. Praktykowano też biczowanie się pędami pokrzywy, co miało przynosić ulgę w stanach reumatycznych.

Współcześnie pokrzywę zwyczajną stosuje się m.in. ze względu na jej działanie diuretyczne, pomocne w zakażeniach układu moczowego. Ponadto preparaty z kłączy i korzeni pokrzywy obniżają stężenie cholesterolu i lipidów, a także pomagają regulować poziom glukozy we krwi. Dzięki wysokiej zawartości przeciwutleniaczy napar z pokrzywy poleca się jako jeden ze sposobów na wzmocnienie odporności.

Pokrzywa ze względu na dużą ilość rozpuszczalnej krzemionki pozytywnie wpływa na stan włosów. Hamuje ich wypadanie, zapobiega powstawaniu łupieżu i zmniejsza łojotok skóry głowy. Poprawia stan skóry i paznokci, dzięki czemu paznokcie stają bardziej odporne na uszkodzenia. Co więcej, napary z pokrzywy stosowane zewnętrznie przyspieszają proces gojenia się ran, gdyż działają jak naturalny środek antyseptyczny i przeciwbakteryjny.

Duża zawartość żelaza w pokrzywie pomaga w zwalczaniu i zapobieganiu anemii oraz wpływa na ogólną poprawę funkcji organizmu, szczególnie w stanach osłabienia.

Pokrzywa zwyczajna na drogi moczowe

Pokrzywa zwyczajna wykazuje silne działanie moczopędne, które polega na zwiększeniu objętości wydalanego moczu, dlatego polecana jest w stanach zapalnych dróg moczowych, w leczeniu obrzęków oraz kamicy nerkowej. Zwiększona diureza powoduje również zwiększenie wydalania z moczem szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn, dzięki czemu organizm się oczyszcza.

Pokrzywa zwyczajna na prostatę

Pokrzywa znalazła zastosowanie w leczeniu pierwszego i drugiego stadium przerostu gruczołu krokowego oraz w leczeniu zaburzeń oddawania moczu towarzyszącym temu przerostowi. Działanie przeciwprostatowe wykazuje przede wszystkim korzeń pokrzywy. 

Pokrzywa zwyczajna na alergię

Niektóre zawarte w pokrzywie zwyczajnej związki wykazują działanie przeciwhistaminowe. Badania dowodzą, że ekstrakt z pokrzywy może hamować aktywność enzymów odpowiedzialnych za rozwój reakcji zapalnych, które odpowiadają za występowanie objawów alergii sezonowych. Stosowanie pokrzywy może zatem ograniczać lub hamować uciążliwe objawy alergii, takie jak katar sienny (alergiczny nieżyt nosa).

Pokrzywa zwyczajna — jak dawkować?

Kiedy należy zbierać pokrzywę? Ziele i liście pokrzywy zwyczajnej zbiera się w okresie od maja do września, wybierając pędy przed okresem kwitnienia. Zrywa się jedynie wierzchołki rośliny. Podczas zbiorów warto zaopatrzyć się w odpowiednie rękawice, aby uniknąć poparzenia. Korzenie i kłącza zbiera się z początkiem wiosny lub jesienią.

Pokrzywę zwyczajną najczęściej stosuje się w formie naparu. Herbatę można przygotować z suszonych liści lub korzenia pokrzywy. Wystarczy 1 łyżkę surowca zalać szklanką wrzącej wody i odstawić do zaparzenia na 10-15 minut. Tak przygotowaną herbatę z pokrzywy można pić do 3-4 razy dziennie. Zaleca się, aby po 4 tygodniach stosowania zrobić dłuższą przerwę w piciu pokrzywy.

Pokrzywa jest jadalnym chwastem, poleca się zrywać ją wczesną wiosną, gdyż wówczas liście są bardziej soczyste. Liście pokrzywy można dodać do owocowo-warzywnych koktajli, wytłoczyć z nich sok, dodać do sałatki lub surówki, ukręcić z nich pesto, dodać do jajecznicy lub omleta czy ugotować zupę z ich dodatkiem.

Suplementy diety oraz leki zawierające wyciąg z pokrzywy należy dawkować zgodnie z zaleceniami zawartymi w ulotce.

Leki i suplementy zawierające pokrzywę zwyczajną

Pokrzywę zwyczajną można kupić w aptece w postaci ziół do zaparzania i herbat, soków, suplementów diety czy jako składnik leków złożonych. Wyciąg z pokrzywy jest również powszechnie wykorzystywany w kosmetyce, przede wszystkim w produkcji kosmetyków do włosów.

Pokrzywa zwyczajna w ciąży

Ze względu na brak wystarczających danych nie zaleca się stosowania preparatów z pokrzywą zwyczajną w okresie ciąży i podczas karmienia piersią. Ewentualne stosowanie pokrzywy należy skonsultować z lekarzem prowadzącym.

Pokrzywa zwyczajna — przeciwwskazania i środki ostrożności

Choć pokrzywa wykazuje wiele właściwości zdrowotnych, nie każdy może ją stosować. Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów z pokrzywą zwyczajną są choroby układu rozrodczego (niewyjaśnione krwawienia, mięśniaki, polipy, cysty, nowotwory), a także schorzenia nerek i układu sercowo-naczyniowego.

Osoby chorujące na cukrzycę powinny zachować ostrożność przy stosowaniu pokrzywy, ze względu na jej właściwości hipoglikemizujące. 

Pokrzywa zwyczajna — możliwe działania niepożądane

Pokrzywa zwyczajna może wywoływać pewne działania niepożądane, choć nie u każdego one wystąpią. U niektórych osób może wystąpić reakcja uczuleniowa w postaci świądu, pokrzywki lub wysypki skórnej. Nadmierne stosowanie pokrzywy może wywołać zaburzenia ze strony układu pokarmowego w postaci nudności, biegunek lub wymiotów.

Pokrzywa zwyczajna — interakcje z lekami i innymi ziołami

Preparaty z pokrzywą zwyczajną mogą wchodzić w interakcje z niektórymi lekami. 

• Pokrzywa wykazuje działanie diuretyczne, może wchodzić w interakcje z syntetycznymi lekami moczopędnymi i zwiększać utratę elektrolitów. 
• Pokrzywa zwyczajna nie powinna być łączona z lekami obniżającymi stężenie glukozy oraz lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze krwi, ponieważ może nasilać ich działanie.
• Pokrzywa działa antyagregacyjnie, dlatego nie powinna być łączona z lekami przeciwzakrzepowymi.

Pokrzywa zwyczajna w Ziołopedii — podsumowanie

Pokrzywa zwyczajna to niezwykle wszechstronna roślina o licznych właściwościach prozdrowotnych. Wykorzystuje się ją pomocniczo w terapii alergii, schorzeniach układu moczowo-płciowego, schorzeniach reumatoidalnych czy anemii. Co więcej, stale poszukuje się nowych zastosować dla tej rośliny, również w leczeniu chorób nowotworowych.

Ziele pokrzywy można stosować w wielu przypadłościach, jednak jak w przypadku innych ziół, warto zachować ostrożność, a wszelkie wątpliwości skonsultować ze swoim lekarzem lub farmaceutą.

Bibliografia

1. Pieszak M., Mikołajczak P.Ł. "Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.)". Postępy Fitoterapii 4/2010, s. 199-204.
2. Grys A., Łowicki Z., Gryszczyńska A., Kania M., Parus A. "Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie". Postępy Fitoterapii 3/2011, s. 191-196.
3. Jakubczyk K., Janda K., Szkyrpan S., Gutowska I., Wolska J. "Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne". Pomeranian Journal of Life Sciences 2015, t. 61, nr 2: s. 191-198.
4. Aleksandrowicz I. "Pokrzywa zwyczajna jako superfood". Journal of NutriLife, 2019, 08. Dostępne na: http://www.nutrilife.pl/index.php?art=319
5. Bernaś E. "Pokrzywa zwyczajna jako składnik polskiej kuchni, kultury i medycyny". Knapik Wioletta, Król Karol, Zięć Gabriela (red.): Różnorodność dziedzictwa kulturowego Małopolski, 2023, Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego im Hugona Kołłątaja w Krakowie.
6. Thakura S., Kaura A. "Urtica dioica: A comprehensive review on bioactive compounds, health benefits and utilization". Herba Polonica 2024, 70(2): 92-120.
7. Charakterystyka produktu leczniczego LIŚĆ POKRZYWY, zioła do zaparzania 1 g/g. Dostępne na: https://rejestry.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/3907/characteristic

Autor