Babka płesznik — właściwości, działanie i zastosowanie lecznicze

Babka płesznik — właściwości

Prozdrowotne właściwości babki płesznik związane są z gamą dobroczynnych składników zawartych w nasionach, wykorzystywanych przede wszystkim w zaburzeniach perystaltyki jelit i schorzeniach układu pokarmowego. W nasionach babki płesznik znajdziemy przede wszystkim:

• błonnik pokarmowy (szacuje się, że w 100 g nasion znajduje się nawet 60-70 gramów tego cennego składnika);
• związki śluzowe – głównie polisacharydy, zawarte w łupinach nasion;
• związki irydoidowe;
• białko;
• olej tłusty.

Co ciekawe, babka płesznik zaliczana jest także to prebiotyków, czyli substancji wspierających prawidłowe funkcjonowanie bakterii budujących mikroflorę jelitową.

Babka płesznik — jak wygląda i skąd pochodzi?

Babka płesznik (łac. Plantago psyllium L.) jest rośliną z rodziny babkowatych (łac. Plantaginaceae), wywodzącą się z basenu Morza Śródziemnego, północnej Afryki oraz zachodniej Azji. Funkcjonuje także pod nazwami płesznic, pchlica, pchle nasienie. Nazwy te mają związek z jej nazwą w języku greckim – łacińskie psyllium pochodzi od greckiego psýllos, które oznacza pchłę, co nawiązuje zarówno do kształtu, jak i rozmiaru nasion babki płesznik.

Babka płesznik charakteryzuje się prostą, wzniesioną łodygą, która osiąga wysokość do 40 centymetrów. Rozgałęzioną łodygę porastają małe, owłosione i naprzeciwległe leżące listki, z których kątów wyrastają drobne, zebrane w kłosy kwiaty. Owocami babki płesznik są małe, jajowate lub jajowato wydłużone, błyszczące nasiona o ciemnobrązowej barwie. 

Produktem leczniczym i surowcem zielarskim są nasiona babki płesznik. Wartościowym, choć rzadziej wykorzystywanym surowcem zielarskim, jest ziele babki płesznik.

Babka płesznik — działanie, wskazania do stosowania

W medycynie ludowej babkę płesznik wykorzystywano w dolegliwościach dróg oddechowych – jako środek przeciwkaszlowy i ułatwiający wykrztuszanie gromadzącej się wydzieliny, a także w zapaleniu oskrzeli. Miała też zastosowanie w leczeniu czerwonki – choroby zakaźnej jelit, która objawiała się uporczywą biegunką. Wierzono również, że babka płesznik działa antybakteryjnie i moczopędnie, a także przeciwbólowo, co wykorzystywano w łagodzeniu objawów dny moczanowej i innych schorzeń reumatycznych.

Dziś wiemy, że babka płesznik jest źródłem włókna pokarmowego i związków śluzowych, dlatego współcześnie babkę płesznik wykorzystuje się przede wszystkim terapii chorób układu pokarmowego – m.in. zaparciach, biegunkach, zespole jelita drażliwego, a także u pacjentów z zaburzeniami gospodarki lipidowej i węglowodanowej.

Babka płesznik w schorzeniach przewodu pokarmowego

Nasiona babki płesznik wykorzystywane są w wielu schorzeniach przewodu pokarmowego. Ze względu na dużą zawartość błonnika, wykazują działanie regulujące perystaltykę jelit i doskonale sprawdzają się w terapii zaparć. Dodatkowym atutem babki płesznik jest obecność związków śluzowych, które pęczniejąc, zmiękczają zalegające masy kałowe, działają poślizgowo oraz powlekają podrażnione błony śluzowe, dlatego stosuje się ją m.in. w zespole jelita drażliwego (IBS), chorobie wrzodowej i podrażnieniach przewodu pokarmowego. W przeciwieństwie do wielu syntetycznych leków na zaparcia, nasiona babki płesznik nie uzależniają jelit i nie wykazują właściwości przeczyszczających.

Ze względu na działanie prebiotyczne babka płesznik może stanowić uzupełnienie terapii w chorobach zapalnych jelit, przebiegających z zaburzeniem prawidłowego składu mikrobioty. Ponadto, właściwości osłaniające śluzów pomagają złagodzić podrażnienia i uczucie dyskomfortu.

Babka płesznik na podwyższony cukier i cholesterol

Do innych właściwości babki płesznik należy wpływ na metabolizm cholesterolu i obniżenie poziomu lipidów we krwi, a także zmniejszenie przyswajalności glukozy z jelit. Dodatkowo regularne spożywanie nasion babki opóźnia opróżnianie żołądka i zwiększa uczucie sytości, pomagając zmniejszyć ilość przyjmowanych pokarmów.

Suplementacja babki płesznik może nie tylko zmniejszać stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL (w przypadku podwyższonych parametrów), lecz także obniżać podwyższone ciśnienie skurczowe krwi. W badaniach dowiedziono również że przyjmowanie babki płesznik pomaga regulować stężenie glukozy we krwi, insuliny i hemoglobiny glikowanej u osób ze zdiagnozowaną cukrzycą typu 2.

Babka płesznik na odchudzanie

Stosowanie babki płesznik bywa zalecane osobom zmagającym się z nadmierną masą ciała. Nasiona babki płesznik pęcznieją pod wpływem kontaktu z wilgocią, co w przypadku spożywania pokarmów zwiększa subiektywne uczucie sytości i wpływa na to, że zmniejsza się ilość przyjmowanych kalorii w ciągu dnia. Zawarty w babce płesznik błonnik pokarmowy ogranicza również wchłanianie tłuszczu z posiłków i opóźnia opróżnianie żołądka, dzięki czemu dłużej czujemy się najedzeni. 

Babka płesznik w schorzeniach skórnych

Kleik przygotowany z nasion babki płesznik może znaleźć zastosowanie w schorzeniach skórnych. Nakładany na zmienione chorobowo miejsca, wykazuje działanie przeciwzapalne i łagodzi podrażnienia. Może także stanowić składnik domowych kosmetyków, np. masek na włosy. Babka płesznik pomaga również w chorobach, które potrzebują specjalistycznej pielęgnacji – łuszczycy, trądziku różowatym, atopowym zapalenie skóry.

Babka płesznik — jak dawkować?

Jednym ze sposobów na wykorzystanie babki płesznik jest przygotowanie kleiku. W tym celu 2-3 łyżeczki całych lub zmielonych nasion zalewa się około 250 ml wody. Następnie należy odczekać minimum 15 minut, do uzyskania śluzowej konsystencji. 

Nasiona babki płesznik mogą być z powodzeniem stosowane jako urozmaicenie codziennej diety. Stanowią doskonały dodatek do domowego pieczywa, sałatek czy jogurtów. Pamiętajmy jednak, że u dzieci nasiona babki płesznik dopuszczone są dopiero od 6. roku życia, w ilości nie przekraczającej 2 łyżeczek dziennie. Szczegółowe dawkowanie najlepiej uzgodnić z lekarzem pediatrą.

Leki oraz suplementy z babką płesznik należy stosować zgodnie z dawkowaniem wskazanym przez producenta.

Leki i suplementy zawierające babkę płesznik

Nasiona babki płesznik dostępne są zarówno w aptekach, jak i sklepach zielarskich lub spożywczych, w działach ze zdrową żywnością. W zależności od preferencji możemy sięgnąć po wersję mieloną lub ziarna w całości. Rynek suplementów diety oferuje też babkę płesznik w postaci kapsułek.

Babka płesznik w ciąży

W przypadku zaparć w okresie ciąży babka płesznik może okazać się pomocna – ułatwiając wypróżnianie, a także łagodząc dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Może też ułatwiać wypróżnianie w okresie połogu. Brakuje jednak wystarczających badań nad bezpieczeństwem stosowania babki płesznik w tym okresie, dlatego ewentualną suplementację warto omówić z ginekologiem prowadzącym ciążę.

Babka płesznik — przeciwwskazania i środki ostrożności

Nasiona babki płesznik nie powinny być stosowane u osób cierpiących z powodu niedrożności jelit.

Brakuje wystarczających danych na temat stosowania babki płesznik u małych pacjentów, dlatego nie zaleca się jej stosowania u dzieci poniżej 6. roku życia.

Babka płesznik — możliwe działania niepożądane

Podczas spożywania babki płesznik konieczne jest wypijanie większej ilości płynów, w przeciwnym razie możemy paradoksalnie doprowadzić do zaparć, a w skrajnych przypadkach do zablokowania drożności jelita.

Babka płesznik — interakcje z lekami i innymi ziołami

Podobnie jak w przypadku innych surowców śluzowych (np. siemienia lnianego), nasiona babki płesznik mogą ograniczać wchłanianie leków. Konieczne jest zachowanie minimum 2-godzinnego odstępu.

Osoby stosujące leki obniżające stężenie glukozy lub lipidów we krwi, stosowanie babki płesznik powinny skonsultować z lekarzem – nasiona te mogą nasilać efekt tych leków.

Babka płesznik w Ziołopedii — podsumowanie

Niepozorne nasiona babki płesznik od dawna stosowane są w lecznictwie. Dzięki wysokiej zawartości błonnika wykorzystuje się je przede wszystkim w dolegliwościach przewodu pokarmowego. Choć ich działanie jest korzystne dla zdrowia, warto zachować umiar podczas ich stosowania – zbyt częste sięganie po babkę płesznik wraz z niewystarczającym nawodnieniem organizmu może skończyć się zaparciami. 

Bibliografia

1. Król D. "Babka płesznik ( Plantago psyllium L.) – wartościowa roślina lecznicza". Postępy Fitoterapii 4/2009: s. 256-259.
2. Kowalska-Bąbik J. „Babka płesznik – wsparcie w zespole jelita drażliwego”. Narodowe Centrum Edukacji żywieniowej, ABC żywienia. Dostępne na: https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/babka-plesznik-wsparcie-w-zespole-jelita-drazliwego/
3. H. Różański, Nasiona płesznika – Semen Psyllii jako surowiec śluzowy. Dostępne na: https://rozanski.li/1159/nasiona-plesznika-semen-psyllii-jako-surowiec-sluzowy/
4. Pyrzanowska J., Piechal A., Blecharz-Klin K., Widy-Tyszkiewicz E. "Interakcje leków roślinnych stosowanych w chorobach układu pokarmowego". Herba Polonica 2006 (52), 1-2: s. 75-96. 
5. Rodrı́guez-Morán M., Guerrero-Romero F., Lazcano-Burciaga G. "Lipid- and Glucose-Lowering Efficacy of Plantago Psyllium in Type II Diabetes". Journal of Diabetes and its Complications. Volume 12, Issue 5, September-October 1998: s. 273-278.
6. Charakterystyka Produktu Leczniczego NASIENIE PŁESZNIKA (Psyllii semen), 1g/1g, zioła. Dostępne na: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/11757/characteristic 

Autor